2p Historici maken graag gebruik van beschrijvingen van buitenlandse bezoekers om onderzoek te doen naar het dagelijks leven in de Republiek, maar behandelen de informatie daaruit altijd met enige voorzichtigheid.

Geef hiervoor een verklaring.

Bron
Fragment uit de memoires van de Poolse edelman Jan Chryzostom Pasek (omstreeks 1636-1701). De beschreven gebeurtenis vindt plaats in 1669:
Later moest de verkiezing van de koning plaatsvinden. De aartsbisschop stuurde bekendmakingen naar de provincies. Hij maande de standen van het Poolse Gemenebest tot een spoedige verkiezing, die door afgevaardigden zou dienen plaats te vinden. Toen de afgevaardigden aan de zittingen begonnen, vielen er verschillende meningen te horen, dat of de een of weer een ander koning moest worden. Op dat moment stijgt er van de mannen uit Sandomierz een gebrul op:
"Lange leve Piast!" (een Poolse familie waaruit veel koningen kwamen). Dębicki, de kamerheer, gooide zijn muts in de lucht en schreeuwde: "Lange leve Piast! Lang leve koning Michał!" Ook wij uit Krakau stemden in: "Lang leve Piast!"

Gebruik de bron

De beschrijving in deze bron laat zien dat Polen in politiek opzicht verschilt van veel andere monarchieën in die tijd.

2p Noem dit verschil en geef aan waarom de Poolse koning daardoor minder macht bezit dan veel andere vorsten in die tijd.

Bron
De Amerikaanse journalist John O’Sullivan is de eerste die de term “Manifest Destiny” gebruikt. In de negentiende eeuw wordt het grondgebied van de oorspronkelijke dertien Verenigde Staten uitgebreid door koop en annexatie. In 1845 betoogt O’Sullivan in de New York Morning News dat de Verenigde Staten recht hebben op Oregon Territory (het gebied ten westen van de Rocky Mountains tot de Stille Oceaan), op dat moment officieel onder gezamenlijk Amerikaans-Brits gezag
Weg, weg met al die lagen spinnenweb van rechten van ontdekking, exploratie, kolonisatie, aaneengeslotenheid etc. De Amerikaanse claim is gebaseerd op onze “Manifest Destiny” om ons te verspreiden en ons recht om het hele continent te bezitten dat de Voorzienigheid ons heeft gegeven voor de ontwikkeling van het grote experiment van vrijheid en federaal zelfbestuur dat ons is toevertrouwd. Het is vergelijkbaar met het recht dat een boom heeft op de ruimte in lucht en aarde die hij nodig heeft voor zijn volle ontwikkeling, zijn
voorbestemming om te groeien, vergelijkbaar met het recht van een rivier op haar bedding, vereist voor zijn wassende stroom. Ons werkelijke recht is eerder te vinden in onze toekomst dan in ons verleden, laat staan in de geschiedenis van Spaanse ontdekkingen of Franse koloniale rechten (...).
Voor Engeland kan Oregon nooit meer zijn dan een jachtterrein met huiden als opbrengst. Ze kan het niet koloniseren met haar burgers. In onze handen echter, zal dit gebied zich razendsnel vullen met een bevolking die voorbestemd is om, binnen de levensduur van de huidige generatie, een nobel jong rijk op te zetten
aan de Pacific, ernaar strevend de grootsheid te evenaren die zich al voordoet aan de Atlantische kust en in de vallei van de Mississippi.

Gebruik de bron

O’Sullivan neemt in zijn artikel afstand van het kolonialisme en doet een poging het modern imperialisme te rechtvaardigen.


3p Licht dit toe door aan te geven:
− waarin het modern imperialisme zich onderscheidt van het kolonialisme en
− dat O’Sullivan in dit artikel het modern imperialisme rechtvaardigt.

De Industriële Revolutie was één van de oorzaken van de opkomst van het moderne imperialisme.

2p Leg uit dat de Industriële Revolutie een reden kon zijn om koloniën in bezit te nemen. Gebruik in je uitleg een voorbeeld van een land met een kolonie die hierom in bezit genomen werd.

Bron
In 1942 wordt de Nederlandsche Oost Compagnie (NOC) opgericht onder leiding van Meinoud Rost van Tonningen. In hetzelfde jaar verspreidt de NOC de brochure Het Oosten roept!:
Er is werk, oneindig veel werk daar in het Oosten, waar eens Europa's korenschuur lag (…). Daar, in Litouwen, achter Polen in Wit-Roethenië (Wit-Rusland), in de Oekraïne, ergens in dit wijde land, werken reeds duizenden en tienduizenden werkers in landbouw- of industriebedrijf.
Voegt U bij hen. (…)
De vroegere Russische gebieden zijn van een geweldige omvang. Zij zijn niet alleen uitermate vruchtbaar, doch bevatten bovendien talrijke bodemschatten (steenkool, ijzer, mangaan, enz., enz.). De Sovjet-Unie heeft deze gebieden nooit behoorlijk ontwikkeld, zij heeft een oppervlakkige roofbouw gepleegd aan de economische mogelijkheden, om slechts snel de benodigde krachten
uit de bodem te halen, teneinde het leger tot een alles vernielend instrument voor de aanval op Europa te maken. Zij heeft daartoe de bevolking laten omkomen van honger op de rijkste grond ter wereld. En zij heeft zich aldus deze grond niet waardig getoond. (…)
Het Duitse volk en de Duitse weermacht, hun verbondenen en de vrijwilligerslegioenen (waaronder ook duizenden Nederlanders!), hebben met ontzaglijke offers aan bloed en goed deze gronden vrij gemaakt voor allen – uw bijdrage zal de inzet zijn van uw arbeidskracht. Dat is trouwens niet voor het eerst in de geschiedenis. Op vele plaatsen in deze Oostelijke gebieden kan men nog afstammelingen van Nederlanders ontmoeten, die tezamen met anderen van Germaanse bloede, in vroeger eeuwen uittrokken om dit land te ontginnen. Maar zij waren niet groot in aantal en werden niet gesteund door het moederland, al wisten zij zich moeizaam te handhaven. Thans is dit anders; nog nimmer in de geschiedenis is een systematische ontginning van een zó groot gebied op zó grootscheepse wijze
opgezet. (…)
Dus Nederlandse werkers, slaat de handen ineen en voegt U bij ons.

HET OOSTEN ROEPT!

Gebruik de bron

Een bewering:
Uit de bron blijkt dat de Nederlandsche Oost Compagnie een nationaalsocialistische organisatie is.

3p Toon dit aan met drie nationaalsocialistische ideeën die voorkomen in deze brochure.

Bron
In 1942 wordt de Nederlandsche Oost Compagnie (NOC) opgericht onder leiding van Meinoud Rost van Tonningen. In hetzelfde jaar verspreidt de NOC de brochure Het Oosten roept!:
Er is werk, oneindig veel werk daar in het Oosten, waar eens Europa's korenschuur lag (…). Daar, in Litouwen, achter Polen in Wit-Roethenië (Wit-Rusland), in de Oekraïne, ergens in dit wijde land, werken reeds duizenden en tienduizenden werkers in landbouw- of industriebedrijf.
Voegt U bij hen. (…)
De vroegere Russische gebieden zijn van een geweldige omvang. Zij zijn niet alleen uitermate vruchtbaar, doch bevatten bovendien talrijke bodemschatten (steenkool, ijzer, mangaan, enz., enz.). De Sovjet-Unie heeft deze gebieden nooit behoorlijk ontwikkeld, zij heeft een oppervlakkige roofbouw gepleegd aan de economische mogelijkheden, om slechts snel de benodigde krachten
uit de bodem te halen, teneinde het leger tot een alles vernielend instrument voor de aanval op Europa te maken. Zij heeft daartoe de bevolking laten omkomen van honger op de rijkste grond ter wereld. En zij heeft zich aldus deze grond niet waardig getoond. (…)
Het Duitse volk en de Duitse weermacht, hun verbondenen en de vrijwilligerslegioenen (waaronder ook duizenden Nederlanders!), hebben met ontzaglijke offers aan bloed en goed deze gronden vrij gemaakt voor allen – uw bijdrage zal de inzet zijn van uw arbeidskracht. Dat is trouwens niet voor het eerst in de geschiedenis. Op vele plaatsen in deze Oostelijke gebieden kan men nog afstammelingen van Nederlanders ontmoeten, die tezamen met anderen van Germaanse bloede, in vroeger eeuwen uittrokken om dit land te ontginnen. Maar zij waren niet groot in aantal en werden niet gesteund door het moederland, al wisten zij zich moeizaam te handhaven. Thans is dit anders; nog nimmer in de geschiedenis is een systematische ontginning van een zó groot gebied op zó grootscheepse wijze
opgezet. (…)
Dus Nederlandse werkers, slaat de handen ineen en voegt U bij ons.

HET OOSTEN ROEPT!
Gebruik de bron

Na de Tweede Wereldoorlog wil de Nederlandse overheid Rost van Tonningen berechten voor collaboratie met de Duitse bezetter. De brochure van de NOC zou hierbij als bewijs kunnen dienen.


2p Leg uit, met een verwijzing naar de bron, welke aanklacht tegen Rost van Tonningen met deze bron kan worden ondersteund.

Twee standpunten van de Nederlandse regering in de diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Rusland:
1. Na november 1917 weigerde de Nederlandse regering om de nieuwe regering van Rusland te erkennen.
2. In 1942 was de Nederlandse regering, die uitgeweken was naar Londen, bereid om de regering van de Sovjet-Unie te erkennen.


2p Noem bij elk van beide standpunten de politieke reden van de Nederlandse regering.

Bron
Deze foto uit een boek over de geschiedenis van de televisie heeft het volgende bijschrift: “De televisie als sociaal medium: bij uitstek geschikt voor inzamelacties door middel van live-uitzendingen, zoals de actie Eén voor Afrika”( uit 1984)Einde



Deze foto kan als illustratie dienen voor een aantal kenmerkende aspecten van de Nederlandse geschiedenis van de tweede helft van de twintigste eeuw.

2p Noem twee aspecten en leg per aspect uit op welke manier dit in de foto terug te zien is.

Bron
All Different, All Equal (iedereen anders, allen gelijk), een gratis ansichtkaart verspreid door de Nationale Jeugdraad



Op de achterkant van de kaart staat:
Groetjes van Turken, Polen, Volendammers, Marokkanen, Joden, Antillianen, Rotterdammers, Chinezen, Ghanezen, Hagenezen, Somaliërs, Oeteldonkers en Homoclub 'Het Snorretje'!

Gebruik de bron
In de tweede helft van de twintigste eeuw ontwikkelt de Nederlandse samenleving zich tot een multiculturele samenleving.

4p Bespreek deze briefkaart door:
− (zonder de bron) twee historische verklaringen te geven voor het ontstaan van de multiculturele samenleving en
− (met de bron) uit te leggen welk standpunt de maker van de kaart weergeeft over de multiculturele samenleving

Bron
Een advertentie uit de jaren 1950-1960



Tekst in het affiche (gedeeltelijk):
De gehele was in 1 uur schoon en droog met de AEG wasmachine en centrifuge! Een AEG gaat langer mee!
Zonder moeite, zonder 'wasdag-handen', zonder wasdaghumeur, zonder droogproblemen. Uw wasgoed 3 á 4 minuten in de wasmachine- kraakhelder!
5 minuten in de centrifuge: winddroog! 's Middags ligt alles gestreken in de kast.
Een 'gelukkig huwelijk' ook op wasdag.

Gebruik de bron

4p Leg uit dat:
• deze reclame kenmerkend is voor de economische ontwikkeling die vanaf het einde van de jaren 1950 inzet en
• dat uit de reclame een oorzaak van de veranderende positie van de vrouw die begint aan het einde van de jaren 1950 kan worden afgeleid.