|
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
X
Y
Z
A
Absolutisme
Het absolutisme is een regerinsgvorm waarbij alle ambten binnen de staat
uiteindelijk ondergeschikt zijn aan het gezag van de vorst. De vorst heeft alle
macht die hij vaak ontleend aan het droit divin, het "goddelijk recht" om te
regeren. Volgens dit droit divin was de vorst aan niemand anders dan God
verantwoording verschuldigd.
Alleenheerser
Iemand die met onbeperkte macht regeert. Wordt ook wel dictator genoemd.
Ambacht
Een ambacht is handwerk dat wordt aangeleerd om een beroep mee uit te oefenen
Ambtenaren
Heel lang in de geschiedenis waren ambtenaren dienaren van een vorst (koning).
Pas na de Franse Revolutie werden zijn dienaren van de staat (of een provincie
of gemeente).
Annexeren
Een gebied of land al dan niet met militair geweld bij het eigen grondgebied
inlijven
Anti-semitisme
De haat jegens en de vervolging van Joden. Bepaalde vorm van racisme.
Aristocratie
Aristocratie is een bestuursvorm/regeringsvorm waarbij de heerschappij in handen
is van een kleine groep, de zogenaamde aristocraten. Het Nederlandse woord stamt
af van de Griekse woorden Aριστεύς/aristos ("beste") en κρατεω/krateo 'heersen,
'regeren'. De rijke mannen die in het oude Griekenland lange tijd de baas waren
meenden dat zij het beste in staat waren om te regeren.
Autocratie
Autocratie is een regeringsvorm waarbij onbeperkte macht wordt uitgeoefend door
één persoon. Het Nederlandse woord stamt af van de Griekse woorden αὐτός/autos
("zelf") en κρατεω/krateo 'heersen, 'regeren'.
[naar boven]
B
Belasting
Verplichte bijdrage aan de inkomsten van een vorst, het Rijk, de Provincie of de
Gemeente.
Boeren
boeren verbouwen planten en houden vee om in hun levensonderhoud te
voorzien
Burger
Een burger is een inwoner van een land. In de middeleeuwen werd het woord burger
ook gebruikt als onderscheid tussen iemand die in de stad (burger) woonde en de
boeren die op het platteland woorden. Vaak wordt het woord burger gebruikt in
verband met rechten en plichten. Zo hadden vrouwen, vreemdelingen en slaven in
het oude Griekenland geen brugerrechten.
Burgeroorlog
Een burgeroorlog is een oorlog tussen etnische of religieuze groepen binnen
hetzelfde land.leger
een leger is een verzamelde troepenmacht (groep soldaten)
[naar boven]
C
Centralisatie
Centralisatie is machtsuitoefening vanuit een centraal punt in een bestuurlijke
eenheid of onderneming, of het streven hiernaar. In een groot deel van de
middeleeuwen was er sprake van decentralisatie. Door het leenstelsel, waarbij de
koning zijn vazallen erfelijke rechten verleende op aan hun toegewezen land werd
de macht van de vorst steeds minder. Geleidelijk begonnen heersers, zoals de
Franse koningen, de macht naar zich toe te trekken en te centraliseren. Ook de
Habsburgse heersers trachtten centralisatie door te voeren: de reactie van de
Nederlandse steden en gewesten hierop vormde een belangrijke aanleiding tot de
Tachtigjarige Oorlog.
Christendom
Het christendom is een monotheïstische godsdienst gebaseerd op het leven
van Jezus zoals beschreven in het Nieuwe Testament, het tweede gedeelte van de
Bijbel. Christenen belijden het geloof in één God. De christenen geloven dat
Jezus de zoon van God is en de messias die voorspeld en aangekondigd werd in het
Oude Testament.
Constitutie
Wordt ook wel grondwet genoemd. Hierin staan de rechten en plichten van volk en
vorst.
Constitutionele monarchie
Monarchie waarbij de macht van de vorst in een grondwet is vastgelegd.
Constitutionele parlementaire monarchie
Een regeringsvorm waarin zowel de macht van de vorst als van het parlement wordt
geregeld en beperkt door een grondwet, maar waarin de invloed van het parlement
het grootst is.
Cultus
Een cultus is de verering van een bepaalde godheid, voorwerp of idool.
Cultuur
Met cultuur wordt alles bedoeld wat door de samenleving wordt voortgebracht.
Cultuur staat tegenover natuur.
[naar boven]
D
Democratie
democratie is een bestuursvorm/regeringsvorm waarin de macht bij het volk ligt.
Het Nederlandse woord stamt af van de Griekse woorden δημος/dèmos, 'volk' en
κρατεω/krateo, 'heersen', 'regeren'.
Dictator
Iemand die met onbeperkte macht regeert. Wordt ook wel alleenheerser genoemd.
Droit divin
Volgens het droit divin of goddelijk recht was de vorst aan niemand anders dan
God verantwoording verschuldigd.
[naar boven]
E
Eerste minister
De eerste-minister, ook premier of minister-president genoemd is de voorzitter
van de ministers en dus de leider van het kabinet.
[naar boven]
F
Feodalisme
Het feodalisme, leenstelsel of de feodaliteit (van het Latijnse feudum of leen)
is een begrip waarmee een maatschappelijke orde wordt aangeduid. Aanvankelijk
werden de lenen door de koning aan aanzienlijken - vooral uit het leger - voor
een bepaalde tijd in bruikleen afgestaan. De leenman legde een eed (foedus) af
dat hij het gebied in naam van de koning zou regeren en dat hij de koning in
geval van oorlog met zijn mannen op het slagveld bij zou staan. De band tussen
leenman en leenheer was tweezijdig : enerzijds stonden ze elkaar bij, én in daad
én in het zelfbeeld van de feodale heren en leenmannen en anderzijds hadden de
edelen een romantische opvatting van hun taak en plicht waarin onvoorwaardelijke
trouw en zelfopoffering een grote rol speelden.
Feodum
Leen. Een leenman (vazal) krijgt een stuk grond in leen in ruil voor (militaire)
steun aan de leenman die hem het stuk grond in leen heeft gegeven.
[naar boven]
G
Gezag
Gezag is niet hetzelfde als macht. Gezag verwijst naar machtsuitoefening die als legitiem
(wettig) wordt gezien en in de
praktijk gevolgd wordt.
- traditioneel gezag: respect voor traditie en gewoonte
- charismatisch gezag: persoonlijkheid van de machthebber (bijzondere
eigenschappen)
- rationeel-legalistisch gezag: berust op respect voor de regels
Godsdienst
Onder gosdienst of religie wordt meestal één van de vele vormen van zingeving, of het zoeken
naar betekenisvolle verbindingen, verstaan, waarbij meestal een hogere macht of
opperwezen centraal staat. In religie zoekt de mens antwoord op vragen rond
bestemming, dood, leven, zin van het lijden, doel van de geschiedenis enz. Religie is vaak ook een een poging van de mens het universum en zijn plaats
daarin te verklaren, maar ook een reactie van de mens op openbaringen van een
hogere macht. In de meeste religies wordt die hogere macht beschouwd als
Schepper van het universum.
[naar boven]
H
Heidenen
In het christendom bedoeld men met heidenen de niet-christenen, meer specifiek
de ongelovigen of de mensen met een totaal andere godsdienst.
Het is niet zeker waar de naam vandaan komt. Misschien is het de naam van het
oorspronkelijke geloof van de bewoners van Noord-Europa: 'Heithni'. Volgens het
Etymologisch woordenboek van Jan de Vries (1964) is heiden een
algemeen Germaans woord dat van heide is afgeleid. In het Gotisch bestaat het
woord haithnô 'heidense vrouw'. Het woord zou dus eigenlijk betekenen 'de
heidebewoner', dus 'de barbaar', 'nog niet bekeerde'. Maar misschien is het ook
afgeleid van heide 'gemene mark' en dan kan het oorspronkelijk geweest zijn 'man
van de eigen geloofsgemeenschap'. Dan is het woord niet negatief bedoeld, maar
juist een afweerwoord der 'heidenen' tegen de christenen.
[naar boven]
I
Invloed
Iemand kan iemand anders iets laten doen. Of iemand invloed heeft hangt
bijvoorbeeld af van zijn kennis, gezag of macht. Invloed is ook de uitwerking
van een gebeurtenis op iets of iemand.
Islam
De islam is een
monotheïstische godsdienst en een van de drie grote(re) zogenoemde
Abrahamitische religies. Het
Arabische
woord islam betekent letterlijk overgave (aan
God)
of onderwerping en wijst op het fundamentele, religieuze principe dat een
aanhanger van de islam (moslim)
zich overgeeft aan
Gods wil en wetten. Het voornaamste
heilige boek voor moslims is de
Koran, waarvan
zij geloven dat God de tekst via de
aartsengel Gabriël aan
Mohammed
als profeet
en
boodschapper doorgaf.
[naar boven]
J
Jagers
jagers zijn mensen die wilde dieren (ook vissen) vangen om in hun
levensonderhoud te voorzien. De vangsten worden niet alleen gebruikt voor
voedsel, maar ook voor kleding, tenten e.d.
Jodendom
Het jodendom is de godsdienst van het Joodse volk en een van de vroegst ontstane
monotheïstische godsdiensten. Het heilige boek van de joden is de Tenach (het
oude testament van de christenen)
[naar boven]
K
Kerstening
Kerstening (ook wel kerstenen of christianisering genoemd) is het bekeren, vaak
massaal, van heidense volkeren tot het christendom.
Klasse
Karl Marx wordt het lidmaatschap van een economische klasse bepaalt
door de mate waarin iemand toegang heeft tot productiemiddelen ("kapitaal").
(zie ook proletariaat)
Klassenstrijd
De klassenstrijd is het conflict tussen verschillende klassen binnen een
maatschappij met tegengestelde economische en politieke belangen.
Kolonie
Een kolonie is een vestiging van een deel van een bevolking, buiten het
eigenlijke gebied (territorium) van dat volk.
Koninkrijk
Wordt ook wel monarchie genoemd. Een regeringsvorm waarbij een erfelijk vorst
aan het hoofd staat
[naar boven]
L
Leenman
Een leenman is iemand die een stuk grond (en leengoed) in leen houdt van zijn
leenheer.
Legitimiteit
Wettigheid. Wettelijke basis van een staat om macht uit te oefenen over de
burgers.
Het begrip legitimiteit heeft betrekking op de oorsprong van het recht om
bijvoorbeeld macht uit te oefenen of te regeren. In de middeleeuwen vond men
bijvoorbeeld dat alle macht van god kwam: non est potestas nisi a Deo’. De
de absolutistische koningen in bijvoorbeeld Frankrijk vonden dat God hen het
recht had gegeven om alle te regeren (droit divin). Tegenwoordig zeggen wij dat
de legitimiteit om te regeren komt van het volk.
[naar boven]
M
Maatschappij
Het begrip maatschappij en het begrip samenleving verschillen niet erg van
elkaar. Als we spreken over maatschappij hebben we het vooral over de
institutionele, ordenende aspecten van de samenleving: de staat en de
staatsapparaten.
Macht
Macht is de invloed die de machthebbende heeft om anderen dingen te laten
doen die tegen de belangen van de anderen ingaan. In de politiek is macht de
mate waarin invloed wordt uitgeoefend door een persoon of organisatie op een
andere persoon of organisatie.
Minister-president
De minister-president, ook eerste-minister of premier genoemd is de voorzitter
van de ministers en dus de leider van het kabinet.
Monarchie
Monarchie wordt ook wel koninkrijk genoemd. Een monarchie is een regeringsvorm waarbij een erfelijk vorst
aan het hoofd staat.
Monotheïsme
Godsdienst met slechts één god.
[naar boven]
N
Natie
Wat onder het begrip natie moet worden verstaan, is moeilijk op een eenduidige
wijze te omschrijven. Meestal zegt men dat de basis van een natie bestaat uit
een aantal gemeenschappelijke kenmerken die een eenheidsgevoel creëren.
Bijvoorbeeld: de taal, de godsdienst, de cultuur, het ras of de
gemeenschappelijke afstamming en vooral de historische lotsverbondenheid of een
gemeenschappelijk doorleefd verleden.
Nationalisme
Historisch is het begrip nationalisme een vrij recente term: hij wordt niet
gebruikt vóór het einde van de 18de eeuw. Nationalisme betekent dan voor de
aanhangers ervan dat elk individu de plicht heeft op te komen voor de
verdediging van de natie tegen alles wat haar samenhang zou bedreigen en aan dit
ene allesoverheersende belang alle andere belangen ondergeschikt of dienstbaar
te maken.
Nomaden
Nomaden (van het Oudgrieks οι νομαδες nomades: herdersvolken, degenen die
kudden) zijn mensen of bevolkingsgroepen die geen vaste woon- of verblijfplaats
hebben en doorgaans mee met hun vee rondtrekken.
[naar boven]
O
Oligarchie
Oligarchie is een regeringsvorm waarbij de macht in handen is van enkelen uit
een bevoorrechte klasse (zoals edelen, regenten, priesters). Het Nederlandse
woord stamt af van de Griekse woorden ολιγος/oligos (weinig) en αρχεω (archeo)
(heersen, regeren).
Oorlog
Oorlog is een gewapende strijd tussen volkeren of staten. Als etnische of
religieuze groepen binnen dezelfde natie met elkaar een gewapende strijd voeren
spreekt men van een burgeroorlog. We spreken van oorlog als:
- het resulteert in minstens 1000 doden op het slagveld (niet meegeteld de
indirecte slachtoffers door hongersnood, gebrek aan onderdak en ziekten).
- het van tevoren is voorbereid, en/of wordt onderhouden door
grootschalige sociale organisaties door middelen als rekrutering, training
en opstelling van troepen; de aanschaf, opslag en distributie van wapens en
munitie.
- het wordt gewettigd door een opgezette regeringsorganisatie, zodat de
moord op grote schaal niet als misdaad maar als plicht wordt gezien.
[naar boven]
P
Parlement
Wordt ook wel Staten-generaal of volksvertegenwoordiging genoemd. Bestaat uit Eerste
en Tweede Kamer. In het parlement zitten de democratisch gekozen
afgevaardigden van de burgers.
Politiek
Politiek is de manier waarop in een samenleving wordt omgegaan met de
belangentegenstellingen van groepen en individuen. Bij het maken van keuzes
speelt macht vaak een grote rol.
Premier
De premier, ook eerste-minister of minister-president genoemd is de voorzitter
van de ministers en dus de leider van het kabinet.
President
De titel van het staatshoofd in een republiek.
Priester
een priester(es) is een tussenpersoon tussen God (goden) en de mensen. Het woord
is afgeleid van het Griekse presbuteros dat oudste (van de gemeente)
betekent.
Proletariaat
In het marxisme is het proletariaat of de arbeidersklasse de klasse in een
kapitalistische, industriële maatschappij die uitsluitend van haar arbeid leeft
en niet van de winst van een of ander kapitaal. Het woord proletariër komt van
het Latijnse woord proles dat kinderen betekent. In de Romeinse oudheid was het
enige dat veel mensen in de stad bezaten hun kinderen.
[naar boven]
Q
[naar boven]
R
Regeringsvorm
De regeringsvorm is de manier waarop een land geregeerd wordt. Bijvoorbeeld
democratie, aristocratie of autocratie.
Religie
Onder religie wordt meestal één van de vele vormen van zingeving, of het zoeken
naar betekenisvolle verbindingen, verstaan, waarbij meestal een hogere macht of
opperwezen centraal staat. In religie zoekt de mens antwoord op vragen rond
bestemming, dood, leven, zin van het lijden, doel van de geschiedenis enz. Religie is vaak ook een een poging van de mens het universum en zijn plaats
daarin te verklaren, maar ook een reactie van de mens op openbaringen van een
hogere macht. In de meeste religies wordt die hogere macht beschouwd als
Schepper van het universum. Revolutie
Revolutie is een plotselinge radicale omslag of verandering. Het
is daarmee de tegenhanger van
evolutie,
wat een geleidelijke verandering is. De verandering kan slaan op een plotselinge
verandering in de
sociale of
politieke instellingen, maar ook op een grote
culturele of
economische
omslag. De term zelf komt oorspronkelijk uit de
astronomie, waar men ze gebruikte als "omwenteling van hemellichamen". Rite
Een rite of ritus is een vaststaande, ceremoniële, gewoonlijk godsdienstige
handelingceremonie
Een ceremonie is een plechtigheid ter gelegenheid van een belangrijke
gebeurtenis. Tijdens een ceremonie worden rituele handelingen uitgevoerd, die
vaak strikt vastgelegd zijn.
Ritueel
Een ritueel is een serie (vaste) handelingen van mensen die vaak worden
hethaald. Deze handelingen horen bij een bepaalde godsdienst of cultuur. Het bekenst zijn
godsdienstige rituelen.
[naar boven]
S
Samenleving
Een samenleving is een groep mensen die samen een systeem vormen. Relaties
tussen de leden van die groep zijn belangrijk.
Sedentair
Een vast woon- of verblijfplaats hebbend.
Soevereiniteit
Soeverein betekent 'hoogste macht' of 'hoogste gezag'. Vroeger was de soeverein
bijvoorbeeld de paus of de keizer. Soevereiniteit wordt ook gebruikt om aan te
geven waar uiteindelijk het gezag vandaan komt. De macht kan bijvoorbeeld bij
het volk vandaan koemen (volkssoevereiniteit) of afkomstig zijn van God
(godssoevereiniteit).
Staat
Een staat is een organisatie met een centrale macht in een afgebakend gebied.
Deze organisatie beschikt over machtsmiddelen die van toepassing zijn op alle
inwoners van het gebied. Bij een staat gaat het dus om een gebied, een bevolking
en politieke en wettelijke organisaties.
Staatshoofd
Persoon die in een land (=staat) het hoogste gezag heeft. In een koninkrijk is
dit de koning, in een republiek is dit de president.
Staatsinrichting
Op welke manier een staat wordt bestuurd.
Staatsvorm
Bij de staatsvorm van een land moet je denken aan monarchie of republiek. Er
zijn staatsvormen met een sterk centraal gezag (zoals Nederland), maar ook
staatsvormen met een federaal gezag (bijvoorbeeld de Verenigde Staten).
Standen(maatschappij)
De standenmaatschappij is een maatschappij waarin de bevolking in verschillende
groepen is opgedeeld die elk hun eigen rechten en plichten hebben. In de
middeleeuwen bijvoorbeeld bestond de bevolking uit de geestelijkheid (eerste
stand), adel (tweede stand) en de burgers en boeren (derde stand).
Staten-generaal
Wordt ook wel parlement of volksvertegenwoordiging genoemd. Bestaat uit Eerste
en Tweede Kamer. In de Staten-Generaal zitten de democratisch gekozen
afgevaardigden van de burgers.
Status
De sociale status is het aanzien (eer, prestige) dat iemand heeft in een
in een groep of samenleving.
Suzerein
Een suzerein is een hogere heerser, maar er werd in feite de hoogste heerser mee
aangeduid, dwz de koning. Het idee is dat er gestapeld gezag is met aan de top
de koning. Het verschil tussen suzerein en soeverein zit in de uitwerking. Een
soeverein is niet gebonden aan regels, er is immers geen hogere macht boven de
soeverein dan God. God is de enige waaraan de soeverein verantwoording is
verschuldigd. Een suzerein echter is slechts de hoogste in een stapeling van
macht. Dat wil zeggen dat sommige zaken bij de koning liggen en andere dingen
bij anderen. In de praktijk betekent dat bijvoorbeeld dat als de koning een
concrete macht heeft overgedragen aan een ander hij deze niet eigenhandig weer
af mag nemen. Een soeverein mag dat wel. Suzereiniteit is als het ware gedeelde
en gedelegeerde staatsmacht.
[naar boven]
T
Tempel
Een tempel is een gebouw waar godsdienstige bijeenkomsten plaatsvinden. Hier
kunnen mensen 'in contact komen' met haar of zijn God of Godin
en deze vereren. Vaak gebeurt dit door tussenkosmt van een priester. Een
tempel is vaak ook de woniong van een god of godin.
[naar boven]
U
[naar boven]
V
Vazal
Een vazal is een getrouwe van een koning, hoge edele of geestelijke in de
middeleeuwen. Wanneer hij beleend wordt door zijn overste is hij een leenman.
Verkiezingen
Het uitbrengen van stemmen door kiezers op kandidaten voor gekozen organen. Dit
kan op twee manieren:
- directe verkiezingen : de burger kiest direct zijn afgevaardigde (zoals leden
van de Tweede Kamer, Provinciale Staten en Gemeenteraad).
- indirecte verkiezingen: de burger kiest direct afgevaardigden en die kiezen op
hun beurt een ander orgaan (de leden van de Provinciale Staten kiezen de leden
van de Eerste Kamer).
Voedselverzamelaars
voedzelverzamelaars verzamelen eetbare planten, wortels en vruchten om in hun
levensonderhoud te voorzien
Volksvertegenwoordiging
Wordt ook wel Staten-generaal of parlement genoemd. Bestaat uit Eerste
en Tweede Kamer. In de volksvertegenwoordiging zitten de democratisch gekozen
afgevaardigden van de burgers.
[naar boven]
W
Wet
Een geheel van regels waar men zich in zijn gedrag aan moet houden, of je dat nu
leuk vindt of niet.
Wetenschap
De wetenschap houdt zich bezig met opzettelijk en doelgericht onderzoek en verwerving van kennis Vaak wordt daarbij gebruik gemaakt van experimenten.
[naar boven]
X
[naar boven]
Y
[naar boven]
Z
[naar boven]
|
