De wereld van zuster Fidelma 

Historische detectives van Peter Tremayne

Doelgroep: 14 - 18 jarigen.

Tijd: Tweede helft zevende eeuw.

Historische detectives vormen een variant op de gewone historische roman. Je hebt ze grosso mode in twee soorten: boeken waarin het thrillerelement overheerst en boeken die je meer leren, meer inzicht geven in een bepaalde tijd. De minder goede doen dat door hun kennis schoolmeesterachtig uit te stallen, de beste strooien hun wetenswaardigheden organisch door het geheel, zonder pedanterie en zonder de vaart van het verhaal te hinderen. 

De zuster Fidelma-boeken behoren tot de tweede categorie, net als de broeder Cadfaelverhalen van Ellis Peters, waarmee ze vaak vergeleken worden. Ze voeren ons binnen een totaal vreemde wereld. Vrijwel niemand weet dat Ierland veertien eeuwen geleden een -zelfs in onze ogen- zeer geëmancipeerde samenleving was. Zuster Fidelma van het klooster van Kildare is nog maar net in de twintig, maar bekleedt toch al een hoge post in het Ierse rechtssysteem. Daardoor wordt ze regelmatig gevraagd ingewikkelde kwesties te onderzoeken en als rechter ruzies te beslechten.  

In het Ierland van de zevende eeuw bestond een systeem van doortimmerde wetten, dat bekend stond als de Wetten van de Brehons, een woord dat afgeleid was van breitheamh - rechter. De manier waarop deze wetten omgingen met de positie van de vrouw was absoluut uniek. Ze gaven de vrouwen meer rechten en bescherming dan welk ander westers rechtssysteem van toen of later ook. Vrouwen konden als gelijken van de man elk beroep uitoefenen en ieder politiek ambt bekleden en deden dat ook. Zij werden door de wet beschermd tegen seksuele intimidatie, discriminatie, verkrachting, hadden het recht om op gelijke termen te scheiden en konden een deel van het bezit van hun echtgenoot opeisen als onderdeel van de scheiding en ze konden zelf erven. 

Op het vasteland van Europa en in Engeland heersten verval en instabiliteit. Ierland daarentegen kende een periode van grote bloei. Uit alle hoeken van Europa, met inbegrip van de Angelsaksische koninkrijken, kwamen studenten in groten getale naar Ierse universiteiten. Tegelijkertijd gingen talloze mannelijke en vrouwelijke Ierse zendelingen op pad om Europa tot het christendom te bekeren. Het was wel zo dat de Ierse Keltische Kerk voortdurend met Rome overhoop lag over liturgie en kerkelijke rituelen. Eén aspect was, dat de Ierse Kerk veel vrijer stond tegenover het celibaat van de geestelijken dan Rome. In Fidelma’s tijd woonden beide seksen in gemengde kloostergemeenschappen.

De verdwenen monnik, Peter Tremayne (Zuster Fidelma 7)
Vertaling van ‘The monk who vanished’ door Hans van den Boom
Omslag: Ken Broeders
Zelhem, De Leeskamer, 2007, 284 blz. 

Plaats en tijd: Ierland, koninkrijk Muman, september 666.

September Anno Domini 666. Na haar vorig avontuur, beschreven in De vallei van het kwaad verblijft Fidelma weer binnen de beschutting van Cashel, de vesting van haar broer Colgú, koning van het zuidelijke Muman (Munster). Zij heeft haar klooster van Kildare de rug toegekeerd wegens een fundamenteel meningsverschil met de abdis (waarover we in het vorige boek niets te weten kwamen). Omdat zij een burgeroorlog verijdelde (zie Het web van Araglin), heeft Colgú haar verheven in de Niadh Nasc, de orde van de Gouden Halsband, waarvan normaal alleen elitekrijgers van de Koninklijke lijfwacht deel uitmaken.

Na eeuwen van bloedige conflicten komt de nieuwe prins van de Uí Fidgente naar Cashel voor een vredesverdrag met koning Colgú. (Zijn voorganger is gesneuveld in een opstand tegen dezelfde Colgú, wat beschreven is in deel 4 van de Fidelmareeks, De listige slang.

Aan de voet van de vesting wordt een dubbele aanslag gepleegd op Colgú en de prins van de Uí Fidgente. Colgú ontsnapt ternauwernood aan de dood doordat hij zich net voorover boog om Fidelma te begroeten, waardoor de pijl van de sluipmoordenaar zijn arm treft in plaats van zijn hart; prins Donennach krijgt een pijl in de dij. De twee moordenaars worden gedood door de kapitein van de lijfwacht van de prins. 

Terzelfder tijd staat de abdij van Imleach, niet ver van Cashel, in rep en roer; uitgerekend op de naamdag van de stichter van de abdij, Sint Ailbe, zijn de relieken van de heilige verdwenen, samen met de bewaarder. Ailbe is de patroonheilige van het koninkrijk Muman. Hij is een tijdgenoot van Sint Patrick en predikte in Ierland nog voor de aankomst van Patrick. De verdwijning van de relieken zal als een zeer slecht voorteken beschouwd worden, vreest abt en bisschop Ségdae van Imleach, die we in het vorige boek reeds ontmoetten.  

Samen met haar trouwe metgezel, de Saksische monnik Eadulf, afgezant van de aartsbisschop van Canterbury in Cashel, trekt Fidelma naar Imleach, waar ze geconfronteerd wordt met de onheilspellende verdwijning van de relieken. ’s Nachts volgt er nog een aanval op de abdij, waarbij een aantal inwoners van het nabijgelegen dorp worden vermoord en de eeuwenoude taxusboom bij de abdij door de overvallers wordt opgehakt en in brand gestoken. Die boom geldt als heilig, en als symbool voor de levenskracht van het koninkrijk. Een onheilsteken te meer! Alles wijst in de richting van een nieuw complot van de Uí Fidgente, die er van hun kant van overtuigd zijn dat Cashel achter de aanslagen zit. Doch andermaal is niets wat het op het eerste gezicht lijkt en er is de scherpzinnigheid van een Fidelma nodig om schijn en werkelijkheid te scheiden. Stukje bij beetje ontdekt ze de puzzelstukjes van de meest ingewikkelde samenzwering waarmee ze tot hiertoe ooit te maken kreeg. Pas in de allerlaatste bladzijden van het boek vallen alle stukjes op hun plaats tijden de rechtszitting die in Cashel is samengeroepen om te bemiddelen en de vrede te bewaren. 

En andermaal kunnen we helaas onmogelijk meer vertellen als we je leesplezier niet willen vergallen.  

Bespreking 

Net als de vorige romans biedt De verdwenen monnik geen vervlakkend leesvoer, doch is als het ware op maat gesneden om de lezer toe te laten zich cultuurhistorisch te verdiepen in de beschreven tijd en maatschappij. De tegenstelling schijn en wezen, een van de hoofdthemata van de Fidelma-verhalen beheerst ook dit boek. Nieuw is dat Fidelma’s gevoelens voor Eadulf stilaan de richting van verliefdheid uitgaan, hoewel dat blijkbaar nog steeds niet echt tot haar doordringt. De naïeve Saks van zijn kant lijkt niets in de gaten te hebben. In de epiloog kondigt Fidelma aan dat ze op bedevaart zal vertrekken naar de tombe van Sint Jacobus van het Sterrenveld, “in een van de noordelijke Iberische koninkrijken” (p. 282), wat we nu kennen als Compostela in Galicië. 

Zowel de karaktertekening als de intrige krijgen telkens gestalte en volume vanuit de tijd en de cultuur waarin de hoofdpersonen leven. Fidelma verpersoonlijkt een oeroud tolerant en redelijk rechtssysteem, erfgenaam van de Keltische druïden, dat in de jonge katholieke Ierse kerk geïncorporeerd is, maar bedreigd wordt door de toenemende bemoeizucht van Rome. En uiteindelijk ook voor Rome de duimen zal moeten leggen.

Over de zuster Fidelmaboeken hebben we al heel wat historische achtergrond gegeven bij de bespreking van het eerste boek op deze website Abolutie voor moord en nog meer bij het vijfde boek, Het web van Araglin. 

Tot slot nogmaals een pluim voor de omslagillustratie van Ken Broeders, die zeer goed de mysterieuze sfeer evoceert.

Jos Martens