|
De terugkeer van de
dansleraar, Henning Mankell
Breda, De geus, 2005, 507 blz.; Bekroond met
de Zilveren Vingerafdruk, Beste Thriller van 2005.
Thematiek:
holocaust en wraak; neonazi’s.
Tijd: Tweede Wereldoorlog en 1999.
Plaats: Zweden, Duitsland, Argentinië.
Doelgroep: 15+
Inhoud
|
PROLOOG
Duitsland/ december 1945
Op 12 december 1945, vlak na
twee uur 's middags steeg het vliegtuig op van het militaire
vliegveld bij Londen. Het motregende en het was kil. Af en toe
trokken er krachtige buien over, die vat kregen op de windsok.
Daarna was het weer rustig. Het vliegtuig was een tweemotorige
Bristol Blenheim, die tijdens de slag om Engeland in het najaar van
1940 al werd ingezet. Het was diverse keren door Duitse vliegtuigen
geraakt en gedwongen geweest om noodlandingen te maken. Maar men had
het toestel altijd weer weten te repareren en opnieuw in kunnen
zetten in de strijd. Nu de oorlog voorbij was, werd het voornamelijk
gebruikt om de Engelse troepen te bevoorraden die in het verslagen
en verwoeste Duitsland zaten.
Maar die dag had Mike Garbett,
kapitein van het vliegtuig, de opdracht gekregen om dezelfde middag
een passagier naar een plaats genaamd Bückeburg te brengen. Daar zou
hij afgehaald worden, waarna hij de volgende avond terug zou keren
naar Engeland. Wie deze man was of wat hij in Duitsland ging doen,
kreeg Garbett niet te horen van majoor Perkins, zijn directe
overste. Hij stelde ook geen vragen. De oorlog was voorbij, maar
soms had hij het gevoel dat hij nog steeds aan de gang was. Geheime
transporten waren niet ongebruikelijk.
Nadat hij zijn vliegopdracht had
gekregen, nam hij samen met copiloot Peter Foster en navigator Chris
Wiffin plaats in een van de barakken van het vliegveld. Op tafel
hadden ze de kaarten van Duitsland uitgerold. Het vliegveld lag
enkele tientallen kilometers buiten de stad Hameln. Garbett was er
nog nooit geweest maar Peter Foster kende het wel. Omdat er in het
omringende gebied geen bergen lagen, zou het niet moeilijk zijn om
aan te vliegen. Het enige wat problemen op zou kunnen leveren was de
mist.
blz. 9 |
|
DEEL 1
Härjedalen/oktober-november 1999
2
Stefan Lindman was politieman.
Minstens één keer per jaar kwam hij in een situatie terecht waarin
hij grote angsten doorstond. Een keer was hij tegen de grond gewerkt
door een psychopaat, die meer dan honderd kilo woog. De man had
schrijlings op hem gezeten en hij had, met toenemende wanhoop,
moeten proberen te voorkomen dat de man met zijn enorme handen zijn
hoofd eraf zou rukken. Als een van zijn collega' s de man niet met
een harde klap op zijn hoofd had neergeslagen, zou die ongetwijfeld
in zijn opzet zijn geslaagd. Een andere keer werd hij beschoten toen
hij op een deur klopte om een familieruzie te sussen. De kogel was
afkomstig uit een mausergeweer en was rakelings langs zijn been
gevlogen. Maar nog nooit was hij zo bang geweest als nu, de ochtend
van 25 oktober 1999, terwijl hij in zijn bed naar het plafond lag te
staren.
Hij had de hele nacht bijna geen
oog dichtgedaan. Af en toe was hij ingedommeld om vervolgens
onmiddellijk weer wakker te schrikken van de nachtmerries die hem
bestookten zodra hij in slaap wegzakte. Uiteindelijk was hij uit
pure onmacht maar opgestaan en voor de televisie gaan zitten, waarna
hij al zappend bij een zender terecht was gekomen die een pornofilm
uitzond. En al snel had hij vol afkeer de televisie uitgezet en was
hij weer naar bed gegaan.
Het was zeven uur toen hij
opstond. ' s Nachts had hij een plan bedacht. Een plan dat
tegelijkertijd een bezwering was. Hij zou niet rechtstreeks naar het
ziekenhuis lopen. Hij zou eerder van huis gaan, zodat hij niet
alleen een omweg kon maken, maar ook een paar rondjes om het
ziekenhuis kon lopen. De hele tijd zou hij op zoek gaan naar tekens
die erop wezen dat de uitslag van de dokter positief zou zijn.
blz. 32 |
Het duurt een hele poos voor je door krijgt
wat het verband is tussen de twee gebeurtenissen, van elkaar gescheiden door meer
dan een halve eeuw en vele kilometers. Kort nadat de zevenendertigjarige Zweedse
politie-inspecteur Stefan Lindman te horen krijgt dat hij moet behandeld worden
voor tongkanker, leest hij in de krant dat zijn gepensioneerde ex-collega en
mentor Herbert Molin is vermoord. Lindman wil de tijd tot zijn opname nuttig
besteden en reist naar het Noord-Zweedse Härjedalen, waar Molin zeer
teruggetrokken in de bossen leefde. De afzondering van Molin blijkt geen toeval:
hij heeft een verleden waarvan Lindman noch zijn collega’s enig vermoeden
hadden. Zijn vroegere mentor is doodgeslagen en ook zijn hond is afgemaakt. Op
de vloer vinden de politiemensen vreemde bloederige voetsporen. Het zijn de
basispassen van de tango. Dan vindt Lindman het lijk van Molins buurman, buiten
zijn huis, vastgebonden aan een boom. Dezelfde dader? Dat denken Lindman en de
plaatselijke politiemensen Giuseppe Larsson en Erik Johansson. In afwisselende
hoofdstukken maken we kennis met de moordenaar, een Argentijn die een paspoort
heeft op de naam Fernando Hereira, helemaal niets met de tweede moord te maken
heeft en zijn best doet dat duidelijk te maken aan de Zweedse speurders. Pas
helemaal op het einde van het boek komt zijn echte naam aan het licht: Aron
Silberstein. Maar voor het zo ver is heeft Lindman ontdekt dat Molin tot aan
zijn dood nazi gebleven is en dat de neonazi’s een veel gevaarlijkere en meer
verspreide organisatie vormen dan hij ooit gedacht had. En komt ook aan het
licht waarom Molin gedood is en wat dat te maken heeft met tango, de Waffen-SS
en het Berlijn van de Tweede Wereldoorlog.
Maar wat het echte verband is met Lindmans
reis in april 2000 naar het Schotse slagveld Culloden, waar de clans in 1745
werden uitgemoord door de Britten, dat is me niet volkomen duidelijk geworden.
Tenzij de auteur absoluut een aangrijpende reiservaring in zijn boek wilde
verwerken.
Bespreking
Eerst waren er de televisie-uitzendingen van
Wallander, naar de boeken van Henning Mankell, vervolgens die naar De
terugkeer van de dansleraar en pas dan las ik de roman zelf, als eerste boek
van de gevierde Zweedse auteur. Ik was allerminst van plan een recensie te
schrijven, tot ik in slechts enkele dagen toevallig drie krantenartikels aantrof
over een analoog onderwerp: een in Nederland, een in Frankrijk en een over
Vlaamse SS’ers en de jodenvervolging in Antwerpen (zie onder:‘Bijlagen’). Toen
was de keuze gauw gemaakt.
Henning Mankell (1948) is met stip en
voorsprong de meest gelezen Zweedse misdaadschrijver. Van zijn boeken zijn
wereldwijd meer dan 25 miljoen exemplaren verkocht. De terugkeer van de
dansleraar is zijn eerste roman na de inspecteur Wallanderreeks. In Zweden
zijn er meer dan 600.000 exemplaren van verkocht, in Duitsland ruim 400.000.
Het succes van Mankell is eigenlijk
verheugend. Zijn boeken trekken dus blijkbaar lezers, veel lezers in
verschillende landen, die meer verwachten dan razendsnelle en ongeloofwaardige
actie, snelle seks, zinloze seriemoordenaars of stromen bloed. Hoewel ook bij
hem seriemoordenaars en bloederige taferelen voorkomen, overheerst de
psychologie van zijn karakters. Zijn hoofdpersonen zijn mensen van vlees en
bloed, kampen met lichamelijk ongemak, ziekte en/of familiale problemen, die hun
alles opslorpende werk beïnvloeden. Mankell is een geëngageerde auteur. In elke
misdaadverhaal snijdt hij tevens een of meer maatschappelijke problemen aan:
asielzoekers, fanatisme en onverdraagzaamheid, bureaucratische gevoelloosheid,
aids, mensenhandel en drugsmokkel, seksueel misbruik, gewetenloos en
ongebreideld winstbejag…
In al zijn boeken bouwt hij diverse lagen
in: achter en onder het initiële misdrijf dat zijn politiemensen moeten
onderzoeken, duiken dieperliggende toestanden op, die je meestal niet verwacht.
Ik troost me met de gedachte dat de intelligente wijze waarop hij dit aanpakt
een verklaring is voor zijn populariteit.
Didactische tips
Niet alleen in een schoolse situatie lijkt
me een link naar de Tweede Wereldoorlog, de Waffen-SS en huidige neonazi’s
normaal-functioneel. Natuurlijk kan het gebeuren dat je leerlingen met
extreemrechtse ideeën op gedachten brengt die je niet voorzien had. (Wat mij in
het verleden tot mijn spijt effectief overkomen is!)
Het kan ook interessant zijn film en boek
met elkaar te vergelijken. De film is op een aantal punten sterker dan de roman
en vice versa.
Voor inpassing in een ruimere leereenheid:
zie op de site van de VVLG: ‘Tweede
Wereldoorlog. Een multimediale vakoverschrijdende leereenheid ...’
Zie ook op
Histoforum artikelen over de Tweede Wereldoorlog in jeugdliteratuur.
Je kunt een groepje een webquest laten
houden naar extreemrechts, neonazi’s.
We verwijzen voor verdere documentatie naar
de website van het (Belgische)
Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij.
(Voertalen: Nederlands, Frans, Engels.) Hier kun je onder meer in PDF een
volledige studie van 45 blz. downloaden: Gewillig België. Overheid en
Jodenvervolging in België tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Meer informatie over de boeken van Henning
Mankell: op de website van
Uitgeverij De Geus.
In de Bijlagen vind je
aanvullend materiaal uit de kranten van februari 2007.
Jos
Martens
|
