Hoe kwam er een einde aan de Koude Oorlog?

BACCALAURÉAT GÉNÉRAL 2011 (Franktijk)


Bron 1

De macht van de VS en de S.U. op het eind van de jaren tachtig van de twintigste eeuw

Bron: Encyclopaedia Universalis. Les chiffres du monde. 1990 en 1992


Bron 2

VS-Sovjet-Verdrag betreffende de Europese raketten (1987)

"De Unie van Socialistische Sovjet Republieken en de Verenigde Staten van Amerika [...] zich ervan bewust dat een nucleaire oorlog desastreuze gevolgen zou hebben voor de hele mensheid hebben, zijn het volgende overeengekomen:
Artikel 1. In overeenstemming met de bepalingen van dit verdrag...., zal elke partij zijn middellange- en korte afstandsraketten verwijderen, daarna niet meer over dergelijke systemen beschikken systemen en de overige verplichtingen van dit verdrag uitvoeren. [...]
Artikel 4. Elke partij zal al zijn middellangeafstand raketten en lanceerinrichtingen van dergelijke raketten verwijderen, evenals alle ondersteunende faciliteiten en apparatuur ...zodat uiterlijk drie jaar na inwerkingtreding van dit verdrag en daarna geen enkele partij  de beschikking heeft over dergelijke lanceerinrichtingen en ondersteunende faciliteiten en apparatuur [...]
Art. 11. Met het oog op de verificatie van de naleving van de bepalingen van dit verdrag te garanderen, krijgt elke partij het recht om ter plaatse inspecties uit te voeren in overeenstemming met dit artikel... "

Bron:  Verdrag van Washington, 1987.

Bron 3

Het buitenlands beleid van de Sovjet-Unie door Michail Gorbatsjov in 1987

"Het fundamentele principe van het nieuwe beleid is eenvoudig: een atoomoorlog kan geen middel om haar doelstellingen te verwezenlijken, zij het politieke, economische, ideologische of andere doelstellingen. Deze conclusie is echt revolutionair omdat zij afrekent met traditionele noties van oorlog en vrede. Dit is de politieke functie van oorlog die altijd er altijd de rechtvaardiging van is geweest, de rationele verklaring. Nucleaire oorlog is zinloos en is irrationeel. Er zouden in een algemene nucleaire oorlog geen winnaars of verliezers zijn: de wereldbeschaving zou onvermijdelijk vergaan. Het zou eerder een zelfmoord zijn dan een oorlog in de conventionele zin [...].

De pijler waarop een universele veiligheid in onze tijd rust is de erkenning van het recht van elk volk zijn eigen weg naar sociale vooruitgang te kiezen, het afzien van inmenging in de interne aangelegenheden van andere landen, het respect van anderen, gecombineerd met een objectieve kritiek op de eigen samenleving. Een lan kiezen kiezen voor kapitalisme of socialisme. Dat is hun soevereine recht. Landen kunnen en mogen hun leven niet inrichten volgens het model van de Verenigde Staten of van de Sovjet-Unie. Als gevolg daarvan moeten politieke standpunten verschoond blijven van elke ideologische intolerantie.

Ideologische verschillen mogen geen rol spelen in  betrekkingen tussen staten en het buitenlands beleid er niet ondergeschikt aan worden gemaakt omdat ideologieën misschien wel elkaars tegengestelden kunnen zijn, het belang om te overleven en het voorkomen van de oorlog blijven de hoogste en universele doelen. "

Bron: Michail Gorbatsjov, Perestroika, nieuwe inzichten van ons land en de wereld, Parijs, Flammarion, 1987.

Bron 4

Spotprent 11 november 1989

Bron 5

In 1991 analyseert  Gorbatsjov de ontwikkelingen in de Sovjet Unie

"Het lot heeft gewild dat ik op, op het moment dat ik het hoogste ambt van de Sovjetunie ging bkleden, het al duidelijk was dat het slecht ging met het land [...]
De reden was al duidelijk: de samenleving raakte verstrikt door bureaucratie. Veroordeeld tot het dienen van de ideologie te dienen en het gebukt gaan onder last van de militarisering, het was bijna ondraaglijk. Alle pogingen tot gedeeltelijke hervormingen - en we hebben er veel gehad - hebben gefaald, de een na de ander. Het land verloor zijn doelstellingen. Hij was niet meer mogelijk om zo te leven. Alles moest radicaal  veranderen [...].

We leven in een nieuwe wereld:
- De "koude oorlog" is voorbij, de dreiging van een wereldwijde oorlog is uitgesloten, er is een eind gekomen aan de zinloze wapenwedloop en militarisering, die  onze economie hebben geschaad, en aan ons sociale geweten en onze moraal. Ik wil nogmaals benadrukken dat ik tijdens de overgangsperiode, van mijn kant alles heb gedaan om controle te houden over de nucleaire bewapening;
- Wij staan ​​open voor de wereld, we hebben afgezien van inmenging in de aangelegenheden van anderen, van het gebruik van strijdkrachten in het buitenland. Als reactie kregen we vertrouwen, solidariteit en respect;
- We zijn uitgegroeid tot een van de belangrijkste pijlers van de reorganisatie van de hedendaagse maatschappij  op basis van vreedzame en democratische beginselen;
- De volkeren, de staten hebben echte vrijheid gekregen om hun weg van zelfbeschikking te kiezen. De inspanningen om op democratische wijze  de multinationale staat te hervormen hebben ons dicht bij een nieuwe overeenkomst van de Unie gebracht.

Al deze veranderingen hebben geleid tot een enorme spanning, en kwam tot stand tijdens felle strijd, tegen een achtergrond van groeiende oppositie van stervende en reactionaire krachten uit het verleden, oude structuren van de partij en de staat en het economisch apparaat . "

Bron: Michail Gorbatsjov, op televisie uitgezonden toespraak, 25 december 1991. Geciteerd in Le Figaro, 26 december 1991.

Opdrachten

1. Analyseer de bronnen en beantwoord e volgende vragen:

   1. Aan welke belangrijke kenmerken van de Koude Oorlog refereert Mikhail Gorbatsjov in bron 3 en 5?

   2. In welk opzicht is het eind van jaren tachtig een keerpunt in de internationale verhoudingen (bron 2 en 4)?

   3. Wat (meer dan een reden) heeft, volgens de bronnen 1, 3 en 5, geleid tot  een verlangen naar het doen afnemen van de spanningen?

   4. In welk opzicht hebben het nieuwe beleid en de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie de de situatie in de landen van Oost-Europa gewijzigd?

2. Geef, met behulp van je antwoorden, informatie uit de bronnen en je eigen kennis,  een beredeneerd antwoord op de vraag:
   Hoe kwam er een einde aan de Koude Oorlog?
   

http://www.sujetdebac.fr/serie-l.php?matiere=histoire-geographie&annee=2011 

http://www.sujetdebac.fr/serie-l.php?matiere=histoire-geographie 

Normering

Le barème attribue environ 40% de la note aux réponses aux questions et 60% à la réponse organisée. Deux écueils sont à éviter : la paraphrase ou le simple récit du cours.

1. La « guerre froide » est un conflit qui s’appuie sur la dissuasion nucléaire (docs 3 et 5) : en effet, les Etats-Unis s’équipent de la bombe A dès 1945 et l’URSS dès 1949. Par ailleurs, Gorbatchev montre que la « Guerre Froide » est un conflit idéologique où deux modèles de société s’affrontent« une nation peut choisir le capitalisme ou le socialisme ».
2. La fin des années 1980 marque la fin de la crise des Euromissiles (les Etats-Unis avaient installé des fusées Pershing en Europe en réponse à l’installation des fusées SS20 par l’URSS) comme le montre le document 2. Par ailleurs, le document 4 met en évidence la chute du mur de Berlin, fin d’un symbole de la Guerre froide qui a divisé matériellement le monde en 2 blocs pendant 28 ans (depuis le 13 août 1961).
3. Le coût des dépenses militaires, la volonté de limiter le recours au nucléaire (accords SALT et START) l’impasse dans laquelle se trouve la société en URSS (société très appauvrie par rapport à la société américaine : doc 1) expliquent cet apaisement des tensions.
4. La glasnost (transparence), politique menée par Gorbatchev, permet aux peuples d’Europe de l’Est, anciens satellites, de manifester leurs aspirations à la liberté (doc 5) : élections libres… et de sortir de l’orbite soviétique « nous avons renoncé à l’ingérence dans les affaires d’autrui ». L’URSS ne répond pas par la répression contrairement à ce qui s’est passé auparavant (ex Budapest 1956). Ainsi les démocraties populaires quittent le bloc de l’Est à la fin des années 1980.

Problématique : comment passe-t-on d’un monde bipolaire à un monde unipolaire à la fin des années 1980?

Proposition de plan :
I Une URSS dans l’impasse
L’URSS est affaiblie économiquement par le coût de ses dépenses militaires dans le cadre de la course aux armements. L’argent dépensé n’est pas utilisé pour produire des biens de consommation nécessaires à la société. De plus, les dirigeants âgés « gérontocratie » (Andropov, Tchernenko) ne parviennent pas à réformer le pays. L’accident de Tchernobyl en 1986 témoigne de l’absence de modernisation du pays.

II Le réformisme de Gorbatchev dès 1985
Gorbatchev, arrivé au pouvoir en 1985, mène une politique économique réformatrice : la Perestroika (restructuration) et introduit la Glasnost (transparence), une politique de respect de la liberté d’expression, du droit des peuples à disposer d’eux-mêmes (principe qui remonte à Wilson sous la 1ère guerre mondiale). De plus, il met fin à la crise des euromissiles par le Traité de Washington.

III L’effondrement des démocraties populaires à la fin des années 1980
Les « démocraties populaires », pays d’Europe de l’Est (Pologne, Hongrie, Tchécoslovaquie…) satellisés par Moscou se libèrent tour à tour de la tutelle soviétique. Le 9 novembre 1989, le mur de Berlin, symbole de la Guerre froide est détruit.

III L’implosion de l’URSS en 1991
Des républiques de l’URSS (ex pays baltes), Etat multinational, revendiquent et obtiennent leur indépendance (pays baltes 1990…) en profitant de la glasnost. Le 25 décembre 1991, Gorbatchev démissionne.

http://www.bankexam.fr/etablissement/2161-Bac-L/1235-Histoire-Geographie

Zie ook: ftp://trf.education.gouv.fr/pub/edutel/bo/2002/hs7/sesl.pdf

Klik op de afbeelding om terug te gaan naar het overzicht met opdrachten.