home      tijdvak 1      tijdvak 2      tijdvak 3      tijdvak 4      tijdvak 5      tijdvak 6      tijdvak 7      tijdvak 8      tijdvak 9      tijdvak 10    

Jacoba van Beieren (1401-1436)

Bestudeer de bronnen

Opdracht 1

Geef een genuanceerde reactie op de volgende stelling.

De schrijver van bron 1, Jan Blokker,  vindt de vraag of Johanna van Beieren een mooie, sexy vrouw was een belangrijke historische vraag.

Opdracht 2

Geef, op basis van de bron, een genuanceerde reactie op de volgende stelling:

Jacoba van Beieren was een mooie, sexy vrouw

Bron

Hoe mooi was Jacoba van Beieren, gravin van Holland en Zeeland, hoe intelligent, hoe listig en hoe succesvol? En wat had ze te maken met de 'gebedenboekmoord'?

Was Jacoba van Beieren (1401-1436) eigenlijk mooi, of misschien zelfs wel ‘sexy’?

De vraag zou alleen maar interessant zijn geweest als het vermoeden had bestaan dat ze vanwege haar begerenswaardigheid meer macht wist te ontplooien dan wanneer ze als een onaantrekkelijk schriebeltje door het leven was gegaan.

Maar niks macht, laat staan méér macht. Ze had koningin van Frankrijk kunnen worden, als de kleine dauphin (kroonprins) met wie ze al op haar zesde was getrouwd (hij was elf), niet voortijdig was gestorven. Ze erfde van haar vader de gewesten Holland, Zeeland en Henegouwen, maar in het noorden gaven vitale steden hun voorkeur aan haar oom Jan die een steviger gezagdrager leek dan een zestienjarig meisje.

De meeste oorlogjes die ze om haar rechtmatig bezit zou voeren, verloor ze. Het gearrangeerde huwelijk met haar volle neef hertog Jan (IV) van Brabant had haar territoriale positie moeten versterken, maar Jan bleek geen ideale, en erger: geen loyale echtgenoot. Ze verliet hem. Toen ze in Engeland hulp zocht bij Humphrey, hertog van Gloucester, bleek andermaal haar talent voor de verkeerde partner – een gedroomde ‘invasie’ van Holland mislukte, net als de gelijktijdig beraamde (gif)moord op de kwaaie oom.

Steeds duidelijker werd dat ze nooit opgewassen zou raken tegen de twee mannelijke ‘vijanden’ uit haar leven: de oom, en neef Filips (de Goede) van Bourgondië, wiens ambities veel verder reikten dan naar een paar losse graafschapjes: hij ijverde voor een Bourgondisch eenheidsrijk dat minstens van Dijon tot Groningen moest reiken.
Kortom: al wás Jacoba mooi of zelfs ’sexy’ geweest – het heeft haar weinig tot niets opgeleverd. Op papier was ze de laatste gravin uit onze middeleeuwen, maar een hofhouding aan het Binnenhof is haar niet eens gegund.
En los van alles: wie had van haar eventuele schoonheid moeten getuigen? De tijdgenoot natuurlijk – maar hoe volstrekt anders was mooi (om ‘sexy’ er verder maar buiten te laten) voor iemand uit de vroege 15de eeuw dan voor ons soort mensen uit de vroege 21ste? Er waren schilders, inderdaad. Maar bijna alles wat aan beeltenis van Jacoba is overgeleverd staat op hypergestileerde (vaak ook nog allegorische) prenten waarop ze in kleding, lichaamshouding en gelaatstrekken altijd meer oogt als een icoon dan als een vrouw.

Gelukkig was er ook Lambert van Eyck (broer van Jan en Hubert) die – voorzover bekend als enige – een ‘volwassen’ portret van haar schilderde in 1432. Het staat op de omslag van de net verschenen biografie van Antheun Janse, en het laat een dertigjarige, ontoeschietelijke vrouw zien: scherpe, bijna harde gelaatstrekken, koele bruine ogen, dunne lippen – alsof een leven vol teleurstellingen zich ten slotte heeft verborgen in hooghartigheid.
Niet mooi. Niet wat wij mooi zouden noemen. De schoonheid moet schrijverslegende zijn geweest. De 18de-eeuwse historicus Jan Wagenaar dweepte al met de vrouw die toen zijn voorouder van drie eeuwen was. Willem Bilderdijk had later geen goed woord voor haar over, maar uit de kwalificaties die hij gebruikte (‘slechts door haar driften geleid’, ‘de overmatige hitte van haar gestel’, ‘onverzadigbare wellust’) krijg je de indruk dat het beeld dat hij zich van haar had gevormd, hem in erotische zin niet helemaal onverschillig liet. Aan het eind van de 19de eeuw raakten Busken Huet en P.J. Blok (‘zelfs in de kronieken beginnen de dorre takken bloesems voort te brengen’) op een lyrische manier weer helemaal in vervoering van haar vermeende charmes.

Het is wonderlijk. ‘Nog steeds’, blijkt ook Antheun Janse zich te verbazen, ‘laat ze Kenau Simonsdr Hasselaer, Amalia van Solms, Maria van Reichersbergch, Louise de Coligny, Margaretha van Parma en vele andere bekende historische vrouwen achter zich’, terwijl je op De Keukenhof (vlak bij het slot Teylingen, waar ze stierf) nog altijd wordt verwelkomd door mooie of lelijke hostessen met een Jacobamuts op. ......

Jacoba van Beieren, enig kind van graaf Willem VI van Henegouwen, Holland en Zeeland, vocht vanaf de dood van haar vader (1417) zeven jaar lang een conflict uit met haar oom Jan, die zich als de voogd van het 16-jarige meisje had opgeworpen. Met steun van de ‘Kabeljauwse’ partij wist Jan van Beieren zich vanaf 1419 als ‘ruwaard’ (landvoogd) van Holland en Zeeland te vestigen in ’s-Gravenhage. Vijf jaar later sloeg de Hoekse partij terug. Vlak vóór een invasie van een leger onder leiding van Jacoba’s derde echtgenoot Humphrey van Gloucester werd Jan vergiftigd – op een manier die doet denken aan Umberto Eco’s Naam van de Roos: een huurmoordenaar smeerde Jans gebedenboek in met gif, opdat hij likkend aan zijn vingers bij het omslaan der bladzijden aan zijn eind zou komen. Het duurde even; Jan stierf in 1425.

Bron: Jan Blokker

Jacoba van Beieren, 1435. Kunstenaar onbekend

Jacoba van Beieren

Stamboom Filips de Goede

Jan zonder Vrees 1371-1419	x	Margaretha van Beieren-Straubing 1363-1423
	Filips de Goede 1396-1467	x	Isbaella van Portugal 1397-1471/72
		Karel de Stoute 1433-1477	x	Isabella van Bourbon 1436-1465
	Maximiliaan van Oostenrijk	x	Maria van Bourgondië		Ferdinand van Aragon	x	Isabella van Castilië
	1459-1519		1457-1482		1452-1516		1451-1504
	Oostenrijkse erflanden		Bourgondische Nederlanden		Aragon, Napels,Sicilië Sardinië, Milaan		Castilië

 Jacoba van Beieren

Jacoba van Beieren, gravin van Holland en Zeeland, 15de-eeuws portret door Lambert van Eyck

 Jacoba van Beieren

• Jacoba van Beieren 1

• Jacoba van Beieren 2
  

 Opdrachten

Klik op de afbeelding om terug te gaan naar het overzicht met opdrachten.