home      tijdvak 1      tijdvak 2      tijdvak 3      tijdvak 4      tijdvak 5      tijdvak 6      tijdvak 7      tijdvak 8      tijdvak 9      tijdvak 10    

Opdracht  

Johanna de Waanzinnige (1479-1555)

Bestudeer de bronnen 1 en 2

Bestudeer onderstaande bronnen en geef vervolgens, op basis van gegevens uit de bron 1 en 2, een beredeneerd antwoord,op de vraag: Hoe gek was Johanna, ofwel is haar bijnaam terecht?

Bron 1

De mythe van Johanna de Waanzinnige

Vanaf de dood van haar man trok Johanna rond met een kleine hofhouding en met het lijk van Filips, totdat zij in 1509 door haar vader werd geïnterneerd in het koninklijke paleis van Tordesillas. Zij zou er tot haar dood in 1555 blijven. Johanna werd eerst door haar vader en later door haar zoon Karel V geheel afgesloten van de buitenwereld. In naam regeerde Karel samen met zijn moeder over Castilië, maar zij speelde geen enkele actieve politieke rol.

Johanna's moeder, Isabella van Castilië, had zelfstandig over Castilië geregeerd en er bestond dus geen formele belemmering voor Johanna om als vrouw te regeren. Zij heeft de macht echter nimmer in handen gekregen. Ter verklaring hiervan hebben historici sinds de negentiende eeuw gewezen op de erfelijke geestesziekte (schizofrenie) binnen de familie Trastámara, die later ook bij de Spaanse Habsburgers zou doorwerken. Ook is er een meer romantische verklaring: Johanna zou een enorme passie voor haar echtgenoot hebben gehad die eerst leidde tot uitbarstingen van jaloezie en na zijn dood tot waanzin. Het is dit beeld dat in veel oudere biografieën en literaire werken naar voren komt, zoals ook in het populaire boek van Johan Brouwer over Johanna. Deze visie vinden we ook in de opera 'Rage d'Amours' van Robert Zuidam, die in 2005 veel succes had op het Holland Festival.

In de twintigste-eeuwse historiografie komt er nog een andere verklaring naar voren: Johanna zou het slachtoffer zijn geweest van de politieke ambities van haar echtgenoot en haar vader. In de strijd om de macht in Castilië misbruikten zij de wettige erfgename en hielden zij haar af van het zelfstandig vervullen van haar functies. Jan Brans heeft in zijn biografie voor deze optie gekozen. De meest recente biografie van Johanna, geschreven door Bethany Aram, trekt deze lijn verder door. Een belangrijke bouwsteen voor haar betoog is de ontdekking dat Johanna's afstandsverklaring ten gunste van Filips voorzien is van een vervalste handtekening. Aram legt de nadruk op de zwakke positie van vrouwelijke vorsten. Zij konden niet zonder de steun van mannen. Zo had Isabella van Castilië haar macht te danken gehad aan haar huwelijk met Ferdinand van Aragon. Johanna zou geprobeerd hebben om steun te vinden bij haar vader en haar echtgenoot, maar die wensten haar alleen maar te gebruiken voor hun eigen belangen. Johanna was machteloos en verloor zelfs de controle over haar eigen hofhouding. In een dergelijke situatie, waarin zij niemand meer kon vertrouwen, weigerde zij nog langer om haar medewerking te verlenen aan het bestuur. Zij zou zich in een soort zelfgekozen religieus isolement hebben gestort en ook haar mogelijke woedeuitbarstingen zouden het gevolg zijn geweest van deze machteloosheid.

De bronnen bieden zowel belastende als ontlastende gegevens betreffende haar zwakke geestelijke gesteldheid. Deze tweestrijdigheid heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de diagnose van schizofrenie, maar kan natuurlijk ook het gevolg zijn van een complexe werkelijkheid. Dat zij niet in staat is geweest om de macht in eigen handen te nemen, staat echter vast. Ook op het moment dat Filips de Schone stierf en Ferdinand zich ver weg bevond, nam zij de regering niet op zich. Een mogelijk tweede huwelijk van Johanna had overigens de machtsverhoudingen in Europa geheel door de war kunnen gooien.

Johanna is door toeval in het centrum van de macht terechtgekomen, een positie waar zij in het geheel niet op voorbereid was geweest. Dit in tegenstelling tot haar moeder, die zich al jong met de politiek was gaan bezighouden. Of Johanna daadwerkelijk geprobeerd heeft om een politieke rol te vervullen maar daarin is tegengewerkt, of dat zij daartoe geen ambities heeft gehad en er mogelijk ook niet toe in staat was, blijft voorlopig open voor discussie. Geheel waanzinnig lijkt zij echter niet te zijn geweest, maar wellicht wel 'onbekwaam tot regeren' zoals in sommige Nederlandse kronieken uit de zestiende eeuw is te lezen. Dat is echter een kwalificatie van een geheel andere orde.

Bron: Raymond Fagel

Bron 2

Reeds tijdens haar verblijf in de Nederlanden, toen zij haar echtgenoot Filips achterna gereisd was, vertoonde Johanna tekenen van onevenwichtig gedrag. Toen Filips in september 1506 stierf, raakte zij verder verward. Zijn lijk werd gebalsemd en in een loden kist gelegd, die Johanna in haar slaapkamer liet plaatsen. Elke ochtend liet ze de kist openen in de hoop dat Filips tot leven zou zijn gekomen. Ook als zij op reis ging nam ze het lijk van haar echtgenoot met zich mee. Haar vader, Ferdinand, wist haar ervan te overtuigen dat Filips moest worden begraven. Uiteindelijk werd Johanna krankzinnig verklaard en opgesloten in een kasteel te Tordesillas, waar zij ook verbleef tijdens het bewind van haar zoon Karel V (in Spanje Karel I). Hoe 'waanzinnig' zij werkelijk was, valt niet meer vast te stellen. Gezegd moet worden dat de ambitieuze mannen in haar omgeving, zowel haar vader, haar man, als later ook haar zoon, belang hadden bij deze verklaring. Het maakte voor hen de weg vrij naar de Spaanse troon, die haar als opvolgster van haar moeder Isabel toekwam. Tijdens de opstand van de comunidades in Castilië in 1520 werd zij even door de steden als koningin erkend, maar toen de opstand nog hetzelfde jaar werd onderdrukt, bleef zij voorgoed in dezelfde vesting opgesloten. Zij leefde nog heel lang in totale afzondering, tot zij er in 1555 overleed. Officieel is ze steeds koningin van Castilië gebleven.

Bron: Wapedia

Bron 3

Stamboom Filips II

Maximiliaan van Oostenrijk 1459-1519 Oostenrijkse erflanden	x	Maria van Bourgondië 1457-1482 Bourgondische Nederlanden		Ferdinand van Aragon 1452-1516 Aragon, Napels,Sicilië, Sardinië, Milaan	x	Isabella van Castilië 1451-1504 Castilië
Filips de Schone 1478-1506 Oostenrijkse erflanden, Bourgondische Nederlanden			x	Johanna de Waanzinnige 1479-1555 Aragon, Napels, Sicilië, Milaan, Sardinië, Castilië
Karel V 1500-1558				x	Isabella van Portugal 1503-1539
				Filips II 1527-1598	x	Maria van Portugal 1527-1545

 Johanna de Waanzinnige