Siberische
strafkampen.
Zona
, de titel van dit fotoalbum ( 1 ), is
Russisch ( Siberisch ) dialect
voor gevangenenkamp of werkkamp. Het boek hoort bij de ( gratis ) tentoonstelling
in het Gentse Patershol / Caermersklooster ( 4 april – 8
juni 2003 ).
Bijna
vijftig jaar na Stalins dood, kreeg De Keyzer toestemming
om tien huidige
kampen
te bezoeken en onder bepaalde voorwaarden te filmen. Hij verloor wel veel tijd
met wachten op visa en met
de trage en moeizame verplaatsingen van het ene kamp naar het
andere. Bovendien werd hij in een kamp van actieve tbc - patiënten besmet met
passieve tuberculose, zodat hij terug naar huis moest voor een antibioticakuur
van een half jaar.
De
auteur onderscheidt drie
soorten kampen
:
a)
Fabriekskampen in de stad. Tijdens
de 2° W.0 werden hele fabrieken uit Europees Rusland naar hier overgebracht.
De gevangenen repareren landbouwmachines
en produceren
meubels , houten voorwerpen, schilderijen en
souvenirs om in Moskou etc. te verkopen aan de toeristen.
b)
Kampdorpen : op b.v. 600 km van de stad. Ze zijn niet ommuurd of afgesloten.
Ontsnappen is niet moeilijk, maar de gedetineerden hebben geen zin om weg te
vluchten. Ouderen willen ook na hun termijn niet meer terug. Ze wonen hier in
barakken , soms in huizen als het gezin overkomt. Er zijn ook scholen voor de
kinderen. De meesten werken op grote boerderijen . Gebouwen en machines zijn
verkommerd.
c)
Het minst aantrekkelijk zijn de houten kampen, ver weg in het oerwoud. Bezigheid
hier : hout kappen, op steeds verdere afstanden van het kamp zelf.
In
de regio Krasnojarsk is nog andere
bedrijvigheid,
maar het is niet duidelijk of de gevangenen hierbij betrokken zijn :
kernwapenfabrieken op 40 km buiten de stad , om uranium te verrijken, onderdelen
voor kernwapens en kernbrandstof te
fabriceren. Vandaar de naam “Atomogrod” of atoomstad.
Een vergelijking met de nazi - kampen gaat enkel op voor het uiterlijk : mensen werken, met kaalgeschoren koppen, maar in Siberië zit men niet als lid van een “lager” ras, als Untermensch , ook niet om uiteindelijk gedood te worden , want de duur van de straf is gelimiteerd en ontsnappen kan ook veel makkelijker. Ik vraag me wel af hoeveel personen na hun Siberische stage effectief heropgevoed zijn en niet opnieuw terechtkomen in criminele circuits. Dit stevige album bevat dus 99 foto’s. De kwaliteit is uitmuntend. De Keyzer maakte heel mooie beelden. Ze zouden ook uit een trainingskamp van Russische para’s kunnen komen. Zo krijg je de vreemde situatie dat een gevangeniskamp er mooi uitziet i.p.v. triestig en de bewoners braaf i.p.v. crimineel. De uitleg bij de prenten moet je op het einde gaan zoeken; bovendien zijn die toelichtingen helaas beperkt tot een paar woorden. De auteur schreef wel een algemene inleiding van ca. 12 pagina’s. Ook die staat op het einde , in het Engels, met een Nederlandse vertaling als losse bijlage. De expositie is kosteloos ; een reden te meer voor de lezer om ze te bezoeken. Ik mis nummers op de pagina’s , een register en vooral een landkaart van Siberië met de ligging van de genoemde plaatsnamen. Hiervoor en voor een ( niet zo goedkoop ) bezoek aan Siberië zelf verwijzen we naar de rijk gedocumenteerde Elmar reisgids ( nr. 2 , p. 22 – 23 ).
Referenties
:
1
Carl De Keyzer,
Zona.
Siberian
Prison Camps.
2
Aad van der Graaf,
3
Edwin BACON,
The Gulag at war.
Jef Abbeel, april 2002