De wereld van zuster Fidelma

Historische detectives van Peter Tremayne

Doelgroep: 14 - 18 jarigen.

Tijd: Tweede helft zevende eeuw.

Historische detectives vormen een variant op de gewone historische roman. Je hebt ze grosso mode in twee soorten: boeken waarin het thrillerelement overheerst en boeken die je meer leren, meer inzicht geven in een bepaalde tijd. De minder goede doen dat door hun kennis schoolmeesterachtig uit te stallen, de beste strooien hun wetenswaardigheden organisch door het geheel, zonder pedanterie en zonder de vaart van het verhaal te hinderen. 

De zuster Fidelma-boeken behoren tot de tweede categorie, net als de broeder Cadfaelverhalen van Ellis Peters, waarmee ze vaak vergeleken worden. Ze voeren ons binnen een totaal vreemde wereld. Vrijwel niemand weet dat Ierland veertien eeuwen geleden een -zelfs in onze ogen- zeer geëmancipeerde samenleving was. Zuster Fidelma van het klooster van Kildare is nog maar net in de twintig, maar bekleedt toch al een hoge post in het Ierse rechtssysteem. Daardoor wordt ze regelmatig gevraagd ingewikkelde kwesties te onderzoeken en als rechter ruzies te beslechten.  

In het Ierland van de zevende eeuw bestond een systeem van doortimmerde wetten, dat bekend stond als de Wetten van de Brehons, een woord dat afgeleid was van breitheamh - rechter. De manier waarop deze wetten omgingen met de positie van de vrouw was absoluut uniek. Ze gaven de vrouwen meer rechten en bescherming dan welk ander westers rechtssysteem van toen of later ook. Vrouwen konden als gelijken van de man elk beroep uitoefenen en ieder politiek ambt bekleden en deden dat ook. Zij werden door de wet beschermd tegen seksuele intimidatie, discriminatie, verkrachting, hadden het recht om op gelijke termen te scheiden en konden een deel van het bezit van hun echtgenoot opeisen als onderdeel van de scheiding en ze konden zelf erven. 

Op het vasteland van Europa en in Engeland heersten verval en instabiliteit. Ierland daarentegen kende een periode van grote bloei. Uit alle hoeken van Europa, met inbegrip van de Angelsaksische koninkrijken, kwamen studenten in groten getale naar Ierse universiteiten. Tegelijkertijd gingen talloze mannelijke en vrouwelijke Ierse zendelingen op pad om Europa tot het christendom te bekeren. Het was wel zo dat de Ierse Keltische Kerk voortdurend met Rome overhoop lag over liturgie en kerkelijke rituelen. Eén aspect was, dat de Ierse Kerk veel vrijer stond tegenover het celibaat van de geestelijken dan Rome. In Fidelma’s tijd woonden beide seksen in gemengde kloostergemeenschappen.

Dood van een pelgrim, Peter Tremayne (Zuster Fidelma 8)

Vertaling van ‘Act of mercy’ door Hans van den Boom
Omslag: Ken Broeders
Zelhem, De Leeskamer, 2008, 282 blz.

Plaats en tijd: Ierland, Atlantische Oceaan, Galicië herfst 666.
Doelgroep: 14 - 18 jarigen; volwassenen.

Inhoud 

Na haar vorige avonturen voelt zuster Fidelma de nood aan bezinning; bezinning over haar religieuze roeping en haar gevoelens voor de Saksische monnik Eadulf. Zij besluit op pelgrimstocht te gaan naar Santiago de Compostela. Maar voor de pelgrims medio oktober 666 kunnen inschepen in de baai van Ardmore, wordt een van hen, een jonge non, vermoord in de herberg waar ze de avond ervoor was gearriveerd. De andere leden van het gezelschap, die de nacht hadden doorgebracht in de abdij van Sint Declan, stappen niets vermoedend aan boord van de Brandgans. Onder hen Fidelma, zuster van de koning van Cashel. 

Aan boord ontmoet ze zeer tot haar ongenoegen de voormalige krijger Cian, nu een gehandicapte monnik. 

In de besloten ruimte van het schip is een gevarieerd gezelschap samengebracht. Religieuze motieven lijken voor de meesten het laatste van hun bekommernis. Fidelma besluit dan maar haar theoretische astronomische kennis aan te scherpen en om te zetten in praktische kennis van navigatie op zon en sterren in volle zee. Niet alleen noodweer teistert de reis, maar ook Saksische zeerovers. Die worden meer dan afdoende afgescheept door de ervaren kapitein en vinden hun einde op de klippen in de woeste branding van Ushant, voor de kust van Armorica. (Tot in onze tijd toe bleef het Bretoense Ouessant berucht als ‘kerkhof der zeelui’. Daarom nemen de moderne schepen tegenwoordig een veilige bocht op hun weg naar Spanje).Ondertussen gebeuren nog enkele ‘onmogelijke’ moorden. Fidelma ontsnapt zelf slechts op het nippertje aan sluipmoord door het optreden van … de scheepskat. 

Pas heel op het einde van de reis slaagt Fidelma erin de moorden op te helderen. Maar de moordenaar ontsnapt aan de aardse gerechtigheid. De pelgrims bereiken Galicië. Zij besluit echter niet mee te reizen naar Santiago. Ze had twee redenen gehad om deze pelgrimstocht te ondernemen en ze besefte dat ze een van de twee vraagstukken had opgelost. Er was geen conflict meer tussen haar positie als non en haar rol als dálaigh (onderzoeksrechter). Voortaan zouden haar plichten als dienaar van de wet altijd voorrang hebben boven die als geestelijke. En dan dringt haar tweede conflict zich op met het geweld van een mokerslag. Een sneller schip heeft haar een briefje gebracht van haar broer Colgù uit Cashel, geschreven op de dag van haar vertrek uit Ardmore. Het bericht is kort maar krachtig: Kom direct terug! Eadulf is aangeklaagd voor moord! 

Bespreking 

De lijn van de Fidelmareeks wordt voortgezet. Net als de vorige romans biedt ‘Dood van een pelgrim’ geen vervlakkend leesvoer, maar laat de lezer toe zich cultuurhistorisch te verdiepen in de beschreven tijd en maatschappij.  

Sommige lezers zullen zich misschien erover verbazen dat Fidelma een pelgrimstocht maakt naar Compostela in 666, omdat ze gelezen hebben dat pas in het jaar 800 een monnik uit Galicië naar de plek werd geleid waar hij de tombe van de heilige ontdekte. Ook hiervoor geeft de auteur een plausibele historische verklaring in zijn inleiding, op p. 10. 

Over de zuster Fidelmaboeken hebben we al heel wat historische achtergrond gegeven bij de bespreking van het eerste boek op deze website Abolutie voor moord en nog meer bij het vijfde boek, Het web van Araglin

Jos Martens