De strijd tegen de zonnekinderen van Anne Rutyne 

Hasselt, Clavis, 1986, 134 blz.

Illustraties: Liesbeth Jonckheere

Doelgroep: 12-14 jarigen.

Tijd en ruimte: Chimu-rijk, Noord-Peru, 1476.

Inhoud

1476 van onze jaartelling, in wat nu Noord-Peru is. In de Chimu-hoofdstad Chan Chan heerst onrust. Het goed georganiseerd imperium wordt bedreigd door de Inca’s, die uit de bergen afdalen naar de woestijnkust.

Acarun, een zestienjarige leerling goudsmid, ziet zijn broer vertrekken naar het leger, waardoor hij opgezadeld wordt met de verantwoordelijkheid over de familie. 

Ter gelegenheid van het huwelijk van de troonopvolger met een prinses uit de noordelijke havenstad Tumpiz wordt tussen de verschillende wijken van Chan Chan een wedstrijd gehouden in edelsmeedkunst. Tot zijn verrassing ziet Acarun zich door zijn gildenmeester aangeduid om zijn wijk te vertegenwoordigen en tevens zijn meesterstuk af te leveren. Een onverwachte ontmoeting met Pilipintu (vlinder), de dienares van de prinses, brengt hem op een idee. Hij smeedt een zwerm gouden vlinders in zo ragfijn filigraan, dat ze bij de aanbieding aan de vorst wegzweven op de woestijnwind. 

Lang duurt zijn vreugde niet. Nog tijdens de plechtigheid meldt een boodschapper dat de grote vesting Paramonga ingenomen is.

Killay, de vereerde oudere broeder van Acarun, ligt onder de doden. Vlak daarna is Acarun ervan getuige hoe de prinses uit Tumpiz door een heimelijk binnengedrongen groepje Incakrijgers ontvoerd wordt. Bij de achtervolging valt hij op zijn beurt in handen van de Inca’s. Hij wint een weddenschap tegen de jonge heerser Tupac Yupanqui en weet dezelfde nacht nog te ontsnappen tijdens een maansverduistering. Ondanks een ontstoken speerwonde kan hij de stad waarschuwen voor de nakende verrassingsaanval. 

Enkele dagen later is Chan Chan gevallen. Het Chimu-imperium wordt ingelijfd bij Tawantinsuyu, het Incarijk. Rumi, een vriend van Acaruns broer, pleegt tijdens de onderwerpingceremonie een aanslag op Tupac Yupanqui. Het is Acarun, die het leven van de Inca Sapa redt … en dat van zijn volk. Want de Inca houdt zijn gelofte, afgelegd bij de weddenschap: Chan Chan blijft gespaard. 

De Chimu en wij

Dit is het tweede boek van Anne Rutyne. Na haar opgemerkt en gewaardeerd debuut “De nacht van de Dondergoden”(1985) behandelt ze weer een “blinde vlek” uit onze schoolboeken geschiedenis. Het is naar ons weten het eerste jeugdboek in ons taalgebied dat de Chimu aan bod laat komen. Alle andere verhalen gaan over de Inca’s en dan nog bij voorkeur over de periode van de botsing met de Spanjaarden, rond 1532. De meeste mensen hebben nog nooit over de Chimu gehoord en derhalve bestaat deze cultuur voor hen gewoonweg niet. 

Nochtans namen de Incaveroveraars uit de hooglanden voor de zo geroemde inrichting van hun rijk veel over van de woestijnbewoners en hun oasen-imperium (dat op zijn beurt vermoedelijk rechtstreeks afstamde van de veel oudere cultuur der Mochica.)

De schrijfster heeft zich over haar onderwerp zeer goed gedocumenteerd. Zij reisde in Peru en bezocht de reusachtige adobestad Chan Chan – nu uitgeroepen tot een van de UNESCO-monumenten van de gehele mensheid.

Net als in “De nacht van de Dondergoden” resulteert dit in een zeer realistisch, authentiek aandoende ruimteschepping. Hiertoe leveren de talrijke, eveneens ernstig gedocumenteerde illustraties van Liesbeth Jonckheere een belangrijke bijdrage. Dit is een werkelijke verademing na alle ergernis van de laatste jaren om ontoelaatbare kemels in strips, jeugdverhalen en zelfs wetenschappelijke werken – een lijst te lang om op te noemen.

Voor de tekenares alle lof. Men voelt dat zij plezier beleefde aan haar werk. Toch is Anne Rutyne ook ditmaal nergens opdringerig of pedant. Integendeel. Haar hoofdbekommernis is: een spannend verhaal brengen voor jonge lezers. Zoals in “De nacht van de Dondergoden” beschrijft ze enkele cruciale dagen, die ditmaal niet alleen over het leven van een jongen, doch tevens over het voortbestaan van zijn volk beslissen. Je kan “De strijd tegen de zonnekinderen” in meer dan een opzicht vergelijken met “De gouden Pucarina” van Tony Vos-Dahmen von Buchholz (Westfriesland, Hoorn, 1982). Beide boeken spelen ongeveer in dezelfde omgeving en in dezelfde tijd. In beide treedt de Incaheerser Tupac Yupanqui op. Chronologisch plaatst Rutynes boek zich ergens tussen het begin en het slot van “De gouden Pucarina” in. En tenslotte, beide zijn naar onze mening honderd bladzijden te kort! 

Ondanks het feit dat de auteur haar doelgroep ongetwijfeld bereikt, ondanks onze appreciatie voor de illustraties laat het geheel ons tamelijk onbevredigd. Het boek valt te schraal, te weinig aangekleed uit. Het consequente volhouden van het vertelperspectief – primaire focalisator is Acarun – veroorzaakt sprongen in het verhaal, die op de jonge lezers soms verwarrend overkomen. Waar komen die Incakrijgers in het paleis zo plots vandaan? (blz. 79) Waarom is de veldslag om Chan Chan zo plotseling afgelopen? (Hfdst. 11) Waarom de strijd rond Paramonga, die alle allures had van een klassieke heroïsche worsteling, niet benut? 

Aan het schrijven van “De strijd tegen de zonnekinderen” gaat heel wat research vooraf. Acaruns gouden vlinders zijn geen hersenspinsel van de auteur. Zij komen niet uit een fabeltje, doch uit een Mochicaschat, die honderd jaar geleden werd ontdekt … en tot de laatste van de vijfduizend stuks werden gesmolten! De manier waarop zo een feitje uit de realiteit haar verbeelding aan het werk zet tot het herscheppen van een uit de herinnering weggeveegde cultuur, verraadt de rasverteller. 

Waarom laat Acarun een koper-goudlegering klaarmaken voor zijn vlinders? (blz. 52) Omdat de volkeren van Precolumbinaans Peru werkten met goud van ongeveer 14 karaat (tegen onze 24 karaat). Juist dit detail maakt zijn vlinders een stuk lichter, zodat ze gemakkelijker kunnen zweven. Bij de slag om Chan Chan strijden aan de zijde der Chimu slingeraars tegen de boogschutters van de Inca. (blz. 112) Ook dit is juist. De volken van Peru misprezen de boog, noch kenden zij zwaarden (laat staan machetes, zoals de recente strip “Peruana” in het weekblad “Robbedoes”) Zij gebruikten diverse typen strijdknotsen, werppijlen en –speren. Alleen de Incalegers hadden naast slingeraars ook contingenten boogschutters in dienst uit de berguitlopers van het Amazone-oerwoud. 

Al deze kennis – en nog veel meer – zal aan de meeste lezertjes ontgaan, vrezen wij. Is het om alle schijn van betweterij te vermijden dat de schrijfster zo moeiteloos als de pirouette van een ballerina over de vruchten van haar moeizaam opzoekingswerk heenglijdt? Of is het eveneens een gevolg van het consequent vasthouden aan het vertelperspectief? Voor Acarun is dat alles even vanzelfsprekend als voor ons een televisie of een auto. (Ga dat maar eens uitleggen aan een Chimu van vijfhonderd jaar geleden!) Ook in de huidige science fiction bestaat een tendens om technische uitweidingen te vermijden. Maar wat voor Acarun doodgewoon is, is dat niet voor ons! Ongetwijfeld bezit Anne Rutyne voldoende talent om haar gegevens wat nadrukkelijker in haar verhalen te verwerken, zonder in overdrijving te vervallen … en zo haar lezertjes en lezers het genot van een “Aha-Erlebnis” niet te onthouden. 

Didactische verwerking 

Het boek nodigt als het ware uit om meer te weten te komen over de Chimu en de Inca’s.

Voor beide beschavingen samen heb je:

LONGHENA, M. en W. ALVA, De inca's. Geschiedenis en cultuur van de beschavingen in de Andes, Lisse, Zuid Boekprodukties, 1999. 291 blz. Uitvoerige bespreking:

http://users.myonline.be/~tdn24064/bijdragen_incaboek.htm  

Voor de Inca’s:

Snelste info: op de Joos de Rijcke-site, knop “Eeuw Joos” en dan “het leven bij de Inca’s”, url: http://users.telenet.be/joosdr/ 

Boek: JOHNSTON, D. en J. LYNCH, Inca's: heersers over leven en dood. (Oude Beschavingen), Amsterdam, Time-Life Boeken - Antwerpen, Denis, 1993, 168 blz. – Uitvoerige bespreking: http://users.myonline.be/~tdn24064/bijdragen_timelife.htm 

Website Joos de Rijcke, onder knop: document – selectieve geannoteerde bibliografie url: http://users.telenet.be/joosdr/ 

Website Instituut voor Amerikanistiek, knop “Links”. http://users.myonline.be/~tdn24064/ 

Eventueel verder zoeken via Google, vooral voor afbeeldingen. Trefwoorden: chimu, chanchan, paramonga. 

Website Anne Rutyne: http://www.annerutyne.be/ 

Jos Martens