Fotobewerkingen Hoe betrouwbaar zijn foto's? Onderstaande is een voor het grootste deel ontleend aan een artikel van Bernadette Hijstek.

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Robert Capa: stervende soldaat 

Voor fotograaf Robert Capa gold dat  de objectiviteit van de camera een kwestie van gradaties is. De beroemde foto die Capa in 1936, tijdens de Spaanse Burgeroorlog, maakte van een Republikeinse soldaat die in het harnas sterft, was zeer waarschijnlijk geënsceneerd. Zelf zei Capa in een interview met World Telegram dat hij de foto maakte toen hij samen met de soldaat was gestrand in een loopgraf. De soldaat probeerde terug te keren naar zijn eenheid, maar beschietingen door machinegeweren dwongen hem elke keer terug in de loopgraf. Zijn laatste poging werd hem fataal.



Robert Capa, Death of a Loyalist Soldier (1936). Soldaat sneuvelt bij gevechten in de buurt van Cerro Muriano aan het front bij Cordoba

Capa zou de foto gemaakt hebben door zijn hand boven de loopgraf te houden. Jaren later begon men te twijfelen aan de authenticiteit van het vastgelegde moment. De foto van Capa was samen met een tweede foto afgedrukt in het tijdschrift Vu. Naar men dacht stond op beide foto’s dezelfde vallende soldaat. Bij nauwkeurige bestudering constateerde men dat de man op de ene foto een overall draagt en niet de broek met overhemd die de soldaat op de beroemde foto van Capa aan heeft. De achtergrond is wel hetzelfde, zelfs de wolken zijn nagenoeg hetzelfde. Maar als die tweede man op dezelfde plaats viel, waar is dan die eerste man gebleven? Philip Knightley (in zijn boek The first Casualty) en O’Dowd Gallagher uitten als eersten hun twijfel over de foto. Gallagher zou met Capa een kamer hebben gedeeld toen Capa de foto maakte. Volgens Callagher had Capa zich beklaagd over het gebrek aan actie tijdens de oorlog. Zo kon hij geen goeie foto’s maken. Capa zou vervolgens een officier hebben gevonden die hem wel een handje wilde helpen. Aan het einde van de dag keerde Capa glunderend terug met zijn foto. Richard Whelan, biograaf van Capa, verwijst deze geruchten naar het rijk der fabelen. Hij kan zich niet voorstellen dat soldaten, die naar zijn mening zeer bijgelovig zijn, zouden meewerken aan het ensceneren van hun eigen dood. En als Capa uit was op falsificeren, zou het dan niet logischer zijn om een overwinningfoto in scène te zetten?

Ook volgens NRC is de foto niet geënsceneerd. Uit onderzoek uitgevoerd in de jaren negentig bleek met grote zekerheid dat dat niet het geval was (1). Maar volgens Wikipedia, dat zich baseert op een artikel in Time (25 juli 2009), heeft recent onderzoek aangetoond dat de foto wel de gae in scene is gezet (2).

Yevgeny Khaldei: Russische vlag op de Rijksdag

Yevkeny Khaldei, Berlijn (2 mei 1945)

Ook de beroemde foto van een sovjet-soldaat die een vlag uithangt op het dak van de Rijksdag op 2 mei 1945 werd zorgvuldig in scène gezet door fotograaf Yevgeny Khaldei, op dat moment oorlogsfotograaf van het Russsische persbureau TASS. Hoe hij dat aanpakte, heeft hij meermalen met trots verhaald. Khaldei trok met het Russische leger mee richting Berlijn. Vlak voor de val van Berlijn vloog Khaldei terug naar Moskou en liet daar door een kleermaker, zijn oom Kisjitser, van tafellakens drie rode Sovjet-vlaggen maken. Terug in Berlijn gaf hij de eerste vlag aan soldaten op het vliegveld Tempelhof, de tweede aan jongens op de Brandenburgertor en de laatste gaf hij aan soldaat Aljosja Kovaljov op het dak van de Rijksdag. Dat werd uiteindelijk dé foto. Niet direct, want eerst moest Oekraïner Kovaljov van de foto worden verwijderd en vervangen door de Rus Jegorov en de Georgiër Kantarija. Daarna moesten horloges aan beide armen weggewerkt worden, want dat duidde op plunderactiviteiten en die pasten een held niet. De foto groeide vervolgens uit tot symbool van de overwinning op Hitlers Derde Rijk waarvan Berlijn ooit het stralend middelpunt was en waarvan op de foto slechts smeulende resten te zien zijn.

Mythe 1: De foto is gemaakt op de dag van de verovering.
De dag van de verovering van het Rijksdaggebouw is 2 mei 1945. De foto is, zo gaf Chaldei later toe, is enkele dagen later gemaakt.

Mythe 2: Wij zien de Rode vlag.
Ja en nee. Het is geen echte vlag. Chaldei gaf later toe dat hij, bij gebrek aan een echte vlag een, rood tafelkleed heeft gebruikt.

Mythe 3: Russische soldaten plunderen niet.
Natuurlijk, alle soldaten plunderen. De soldaat rechts onderin heeft een horloge om. In werkelijkheid had hij twee(volgens sommigen drie) horloges om. Op gezag van de autoriteiten moest(en) één (twee) horloge(s) weggeretoucheerd worden.

Joe Rosenthal: Joe Rosenthal

De foto vormt de tegenhanger van een al even symbolische foto die Joe Rosenthal op 23 februari 1945 maakte aan de andere kant van de wereld op het eiland Iwo Jima van Amerikaanse mariniers die de ‘Stars and Stripes’ oprichtten. Iwo Jima was het eerste grondgebied dat de Amerikanen op de Japanners veroverden. Het was een bloedige strijd waarbij eenderde van alle mariniers omkwam. De oorspronkelijke vlagoprichting vond ’s ochtends plaats en werd gefotografeerd door Lou Lowery. Joe Rosenthal van Associated Press bereikte pas in de middag de top van Mount Suribachi. Het ritueel werd daarop nog een keer herhaald.

 

Links: Lou Lowery, Iwo Jima (23 februari 1945). Eerste vlagoprichting. Rechts: Joe Rosenthal, Iwo Jima (23 februari 1945). Tweede vlagoprichting

Noten

1. http://www.nrc.nl/nieuws/2011/06/12/onbekende-fotos-oorlogsfotograaf-robert-capa-gepubliceerd/

2. http://en.wikipedia.org/wiki/The_Falling_Soldier

Referenties:

• Bernadette Hijstek

• http://www.inzichten.nl/wereldbeeld/wereldbeeld_r_6.htm

Copyright:  Albert van der Kaap, 2011