Didactische mogelijkheden

PowerPoint

Ergens rond 1555 schilderde Pieter Bruegel (1525/30-1569) het schilderij De val van Icarus, een schilderij over hybris (overmoed). Door de manier waarop Bruegel dit thema vorm gaf leent het zich uitstekend voor een introductie op overgang van de middeleeuwen naar de Renaissance. In deze les(sen) komt zowel het teruggrijpen op klassieke literatuur als een verwijzing naar de nieuwe tijd aan de orde.

In onderstaande beschrijving van een werkwijze betreft een totaalpakket. Het kan gemakkelijk modulair worden opgesplitst naargelang de leeftijd van de betrokken leerlingen, de beschikbare lestijd of de bereidheid van je collega's om vakoverschrijdend samen te werken.

Er wordt vanuit gegaan dat u de beschikking heeft over een computer met internetverbinding en een beamer. U kunt onderstaand stappenplan illustreren aan de hand van afbeeldingen (presentatie1 t/m 17)

Meer achtergrond informatie over de schilderijen en het thema vindt u hier.

Stap 1

Om te beginnen toont u het schilderij van Bruegel zonder toelichting met de vraag: Wat zien jullie op dit schilderij of waarover gaat dit schilderij. 

Stap 2

Vervolgens vergelijkt u de verschillende versies van het schilderij met elkaar (zie hiervoor het artikel over het schilderij). Eventueel kunt u op ingaan op de miniatuur van Bening.

Stap 3

Drie mogelijkheden:

• U vertelt het verhaal van Daedalus en Icarus

• Leerlingen lezen zelf het verhaal

• U laat de leerlingen de prachtig gemaakte, korte film zien over Icarus en Daedalus uit de serie The Storyteller. Een serie gemaakt door Jim Henson (de man achter the Muppets) met Michael Gambon in de hoofdrol

Stap 4

U laat de leerlingen aan de hand van details laten zien dat Bruegel aan de ene kant het verhaal van Ovidius nauwgezet volgt, maar aan de andere kant ook bewust afwijkt van Ovidius en wat daar zijn bedoeling mee was. In het verhaal van Ovidius zijn de boer, de herder en de visser getuigen van de vliegende vader en zijn zoon: 'Een man die zat te vissen met een dunnen rieten hengel, een herder leunend op zijn staf, een boer tegen zijn ploeg zagen hen gaan, verbijsterd, denkend dat het goden waren die door het luchtruim kunnen vliegen.'

Op Bruegels schilderij echter slaat de landbouwer helemaal geen acht op het drama dat zich in hun nabijheid afspeelt. De visser merkt blijkbaar al evenmin dat Icarus links van hem in het water stort. De herder keert Icarus de rug toe en gaapt naar het 'mooi weer' of, voegt Vanroy eraan toe, is het misschien naar de nu verdwenen Daedalus?

Stap 5

U kunt eventueel wat nader ingaan op het schip op de afbeelding, de karveel. Deze schepen maakten langere reizen mogelijk. De Santa Maria van Columbus was bijvoorbeeld een karveel.

Stap 5

Na het behandelen van het verhaal kunt u met de klas praten over het thema van deze mythe. De val van Icarus werd in zijn tijd beschouwd als een parabel ter waarschuwing van hen die in hun dwaasheid, overmoed, hoogmoed begeren uit te stijgen boven hun rechtmatige plaats in het leven.

Stap 6

Niet alleen de val van Icarus, maar ook de toren van Babel heeft overmoed tot onderwerp. Met dit schilderij kunt u  de leerlingen bovendien mooi de belangstelling in de Renaissance voor de klassieke oudheid laten zien. Bij de toren van Babel heeft Bruegel zich duidelijk laten inspireren door het Colosseum. Op deze pagina staat een foto van het Colosseum zoals het er nu uitziet en een prent uit de tijd van Bruegel.

 

In 1551 of 1552 vertrok Brueghel voor de, onder kunstenaars gebruikelijke, reis naar Rome. Op grond van schilderijen, tekeningen en etsen mogen we concluderen naar hij tot en met Sicilië is geweest. In 1553 woonde hij gedurende enige tijd in Rome, waar hij werkte met de beroemde miniaturist Giulio Clovio, een kunstenaar die sterk is beïnvloed door Michelangelo en later leermeester van El Greco. Van zijn reis naar Italië nam hij talloze schetsen mee, onder andere van het Colosseum die hij later in zijn twee schilderijen van 'De toren van Babel' zou verwerken.

Stap 7 (voor wie nog wat dieper op het thema hybris bij Bruegel wil ingaan)

De ongehoorzaamheid jegens de natuur, de kosmos, God en het motief van de hybris heeft Bruegel erg beziggehouden of verontrust. Behalve in toren van Babel zien we dit ook terug in het schilderij Saul, de gevallen engelen die tegen God rebelleren en de man die zich onzinnig verdedigt tegen de triomferende Dood.  

Zie ook: Bruegeljaar 2019.