Inhoud
 
Kapitein Nathan Algren is als een levende legende uit de Amerikaanse burgeroorlog (1861-’65) en de strijd met de indianen gekomen. Hij geeft nu als kermisattractie reclamedemonstraties voor Winchester-repeteergeweren. Algren is zwaar aan de drank.

Snel wordt duidelijk dat hij achtervolgd wordt door demonen, sinds hij tijdens de indianenoorlogen op bevel van hogerhand met zijn troepen weerloze vrouwen en kinderen moest aanvallen. Dat had nog weinig te maken met de moed, eer en zelfopoffering die Algren altijd hoog in zijn militaire vaandel voerde.

Voor een bom duiten laat hij zich inhuren door het Japanse regeringsleger van keizer Moetsohito (1868-1912) om de keizerlijke troepen te onderrichten in het gebruik van moderne vuurwapens. De keizer heeft een einde gesteld aan 200 jaar Japans isolement onder de verstarde Tokoegawa sjogoens. Zij machtsgreep leidt de Meidji-periode in. (Meidji betekent: Verlichte Regering.) Hij is vastbesloten Japan te moderniseren om te beletten dat het Land van de Rijzende Zon het lot zou delen van China en een speelbal worden van de westerse mogendheden. Dit is niet naar de zin van de trotse krijgerskaste, de samoerai, die in opstand komen. Het is de bedoeling dat Algrens rekruten de moderne wapens gaan gebruiken om de uit principe alleen met zwaarden en bijlen vechtende samoerai te verslaan. Als Algren echter al bij de eerste, voor zijn nerveuze manschappen desastreus verlopende gevechten, zwaargewond door de samoerai wordt gevangengenomen, hangt zijn leven aan een zijden draadje.

Maar ondanks het feit dat hij de vijand vertegenwoordigt, wordt hij door samoerai-leider Katsumoto (Ken Watanabe) met respect behandeld.
Tijdens zijn genezingsproces in het lieflijke dorpje krijgt hij een paar harde lessen in de samoeraigevechtskunst, vooral van de krijger Ujiro, (Hiroyuki Sanada).
Algren maakt kennis met een andere manier van leven en de twee in bloedige strijd gelouterde krijgskunde-experts groeien langzaam naar elkaar toe. De gevangene raakt onder de indruk van de Bushido (de erecode van de samoerai) en de strijd van de samoerai om hun traditionele levensstijl te conserveren. Als Algren wordt vrijgelaten, sluit hij zich bij hen aan om tegen de keizerlijke garde te strijden, die nu door zijn gehate superieur, kolonel Bagley (Tony Goldwyn), wordt geleid.

Bespreking

De perscommentaren waren bij het verschijnen van de film -zacht uitgedrukt- uiteenlopend. Zelfs de meest positieve zijn niet zonder bedenkingen, de negatieve ronduit vernietigend. Steven de Foer in De Standaard Film en Cultuur van 14 januari 2004, p. 12, brengt zijn bespreking met als ondertitel: Zelfverheerlijking onder de Rijzende Zon en begint als volgt: “Het Tom Cruise-vehikel The last samurai is een van de domste en slechtst geacteerde film in jaren.” En verderop, als onderschrift bij een foto: “Kan Tom Cruise acteren? In “The last samurai geeft hij het antwoord: neen.”

Er zijn een paar redenen waarom The Last Samurai niet als de beste en ook niet als de meest succesvolle Tom Cruise-film de geschiedenis zal ingaan. De film verdiept zich op integere wijze in de oude Japanse samoerai-cultuur, maar mist de brille van Quentin Tarantino's Kill Bill, die het martial arts genre op inventieve wijze naar zijn hand zette. Daarnaast is The Last Samurai een historisch epos in de stijl van Braveheart.
Maar hoewel de actiescènes op fraaie wijze in beeld worden gebracht, komt de film pure stootkracht tekort. Niet alleen in vergelijking met Mel Gibsons Oscarwinnaar, maar ook met bijvoorbeeld het toen recente en zeer indrukwekkende The Return Of The King, het derde deel van The Lord of the Rings.

Dat The Last Samurai toch de moeite waard is, komt om te beginnen doordat Zwick de tijd neemt om Algrens spirituele transformatie rustig uit te werken. Voor sommigen zal de bijna 150 minuten durende film daardoor aan de saaie kant zijn, maar wie gevoelig is voor deze kennismaking met een andere cultuur, zal juist van het kalme tempo genieten.

Een ander pluspunt is de cinematografie van John Toll (Oscarwinnaar voor Legends Of The Fall en Braveheart) die met recht oogstrelend kan genoemd. En tot slot heeft Zwick subtiel een moderne politieke dimensie aan dit historische drama toegevoegd. Met uitzondering van Algren komen de Amerikanen er in de film niet goed vanaf. Hoewel ze met hun enorme militaire overmacht uiteindelijk te sterk zullen zijn voor de langzaam in de mist van de geschiedenis verdwijnende samoerai, is het duidelijk waar de sympathie van de makers ligt. Cruciaal is bijvoorbeeld een scène waarin Bagley, (Tony Goldwyn) hem boos vraagt waarom hij toch zo'n hekel heeft aan zijn landgenoten. Het antwoord is niet moeilijk te raden: niet voor niets legt regisseur Zwick veel nadruk op oude waarden als eer en geestesadel, die in het moderne Amerika vervangen lijken door holle woorden over vrijheid en democratie. The Last Samurai is geen briljante, maar wel een goede en -zeker voor Amerikaanse begrippen- moedige film.

In veel opzichten doet The Last Samurai denken aan het epische Dances With Wolves.
Net als in Costners film neemt de held van het verhaal het op tegen zijn oorspronkelijke kompanen en slaagt hij erin het vertrouwen van zijn aanvankelijke vijand te winnen. Ook hier scènes, waarin de regisseur rustig de tijd neemt om de landschappen in beeld te brengen. Eveneens vertelt het hoofdpersonage zijn evolutie in het samoeraikamp aan de hand van een dagboekrelaas.

De gevechten zijn subliem in beeld gezet. Het moment waarop Cruise gevangen wordt genomen door de samoerais en het slotgevecht zijn beide technische hoogstandjes. De choreografie is geweldig en de timing is perfect. Cruise was twee jaar bezig met de voorbereidingen voor deze film, waarbij hij stelselmatig Japans leerde (zegt de publiciteit tenminste).

Historische achtergrond

Nadat je de film hebt gezien, weet je voor de rest van je leven dat de Japanse Middeleeuwen geduurd hebben tot na 1850. Op dat ogenblik had het land een periode van twee eeuwen compleet isolement achter de rug. Een kort geïllustreerd overzicht tref je aan op deze site in de recensie van Milton, G., Samoerai Wiliam (2008),
met een aanvulling over mode en kledingaccessoires in De haas met de amberkleurige ogen. (2014).

In volgende jaren is de film opvallend heel wat positiever beoordeeld dan bij de aanvang en herhaaldelijk, bijna elk jaar, een paar keer opnieuw uitgezonden op diverse televisiezenders. Ik heb hem in 2022 en 2023 nogmaals herbekeken.

Leeswerk

Frédéric, L. Het dagelijks leven in Japan (1868-1912), Baarn, Hollandia, 1990, 264 blz.

De Waal, E., De haas met de amberkleurige ogen. Een geheime erfenis, Amsterdam, Uitg. Mistral (2010), 2014, 13de druk, 409 blz.

Milton, G., Samoerai Wiliam, Roeselare, Roelarta Books, 2008, 282 blz., Engels origineel 2002.

Roman: James Clavell, Gai-Jin, Vianen, ECI, 1993, 1232 blz.

Film:
Kagemusha (De schaduwkrijger) van Akira Kurosawa (1980.

Ran (Chaos) van Akira Kurosawa, (1985 – 2 dvd’s 2004)



Jos Martens, januari 2024.

s