L’Ukraine. Atlas géopolitique d’une idée européenne

Jef Abbeel

De auteurs van deze atlas geven in kort bestek en met duidelijke kaarten zeer veel informatie over het landschap, de geologie, de grondstoffen, de geschiedenis vanaf de Scythen. Deze krijgt de meeste aandacht: p. 26-63. Ze beginnen met de Scythen en de Grieken (8ste-4de eeuw v.C.) en ze eindigen in 2014. Prominente personen krijgen hierbij een kort portret en bij bijna elk onderwerp staat links de tekst en rechts een landkaart. De hongersnood tijdens Lenin (1921-1923) en die tijdens Stalin (1931-193) krijgen veel aandacht. Stalin wou de zelfstandige boeren uitroeien. Rusland heeft deze genocide nooit erkend. WO II was nog erger en kostte Oekraïne 8 miljoen levens (op 30 à 36 miljoen inwoners). Tijdens en na de oorlog had Stalin vele Oekraïners en anderen naar Siberië verbannen en vervangen door Russen.

De jaren 90 waren in Oekraïne al even dramatisch als in Rusland. In 1992 werd de privatisering goedgekeurd, met vooral negatieve gevolgen. In 2004 en 2010 stemden de Oekraïners nog zeer verdeeld, maar vanaf 2014 was de meerderheid pro-Europees. Zelensky was de eerste die met groot overwicht (73%) president werd. De auteurs tonen ook de uitbreiding van de EU (p. 60-61) en veel verderop van de NAVO, die door Rusland niet geapprecieerd wordt (p. 136-137).

Dan volgen interessante economische gegevens over de miljoenen hectaren zeer vruchtbare zwarte grond, o.a. ook in de opstandige regio’s Loegansk en Donetsk. De auteurs beweren dat buitenlanders geen gronden kunnen kopen. Maar een half miljoen hectaren wordt wel verhuurd aan buitenlandse maatschappijen. Die gronden leveren graan, soja, bieten, zonnebloemen op(p. 66).

Elders (p. 106) staat dat Oekraïne de eerste exporteur is van zonnebloemolie, de tweede van koolzaad en de derde van honing en noten. De auteurs zeggen niet hoeveel hectaren graan etc. er zijn, wel dat er ca. 90 miljoen ton graan geproduceerd wordt en 16 miljard eieren. Toch is de landbouw maar goed voor 5% van de export. Het rendement zou hoger kunnen liggen als er meer ondernemers zouden zijn. Tarwe, maïs, zonnebloemolie en melkproducten gaan vooral naar Polen, Duitsland, Nederland, Moldavië, Wit-Rusland, Rusland en China en naar het Midden-Oosten en Afrika (p. 66-73). In omvang is de EU de voornaamste handelspartner, gevolgd door China en Rusland (p. 109). De auteurs vertellen er niet bij of de oorlog de export naar Rusland en zijn helper China verminderd heeft.

Ze analyseren wel de argumenten van Poetin voor zijn invasie: hij beweert dat het land in handen is van neonazi’s, anti-Joods, bruggenhoofd van het westen in de omsingeling van Rusland en een domme vergissing van Lenin. Maar in het parlement zit geen enkele neonazi, ze haalden slechts 1,62% bij de verkiezingen, de president en de premier zijn Joden. Tijdens de oorlog werden wel 1,5 van de 2,7 miljoen Joden gedood door de nazi’s. In 1991 weken er een half miljoen uit naar Israël. Nu wonen er nog 67.000 (p. 132-133).

Het feit dat het Oekraïens in 2019 de enige taal werd in de administratie enerveert uiteraard de grote Russischsprekende minderheid en stimuleerde de separatisten en Poetin. Het verloop van de oorlog, de Russische veroveringen en vernielingen van infrastructuur staan op diverse kaarten (p. 147-149).
De oorlog zorgde ervoor dat standbeelden van de Russisch-Oekraïense vriendschap ontmanteld werden, dat 500 straten een andere naam kregen, dat vele Russischtaligen hun moedertaal niet meer (mogen of durven) spreken. En veroorzaakte vele andere trauma’s en miserie.

Bij de kerken wordt de ruzie vermeld die sinds de oorlog bestaat tussen de orthodoxe kerk van Kiev en de orthodoxe van Moskou, maar niet dat er in de regio Lviv ook nog enkele miljoenen katholieken wonen.
De energieproductie is voor 53% nucleair, maar de grootste centrale, die van Zaporidzja (in Enerhodar), is bezet sinds maart 2022 en levert enkel aan het Russische Rosatom (p. 76-79). Tot 2022 verdiende Oekraïne ook aan de doorvoer van Russisch gas naar de EU.
De wegen en spoorwegen zijn voor verbetering vatbaar, het luchtruim is gesloten sinds de oorlog. De Oekraïense emigratie begon al in 1861, bereikte hoge cijfers tijdens de deportaties van Stalin, tussen 1991 en 2014 en vooral in 2022. Nu wonen er miljoenen in Canada, Argentinië, Rusland, Australië. En in Oost- en West-Europa.

In 1994 volgde de ontwapening, met garanties van Rusland, Engeland en Amerika. Rusland viel niet enkel binnen in 2014, het legde ook beslag op de Oekraïense bezittingen in de Donbas (2016), op de centrale van Zaporidzja (2022) en op de bezittingen op de Krim (2023) (p. 104).
We krijgen ook de uitslagen van de stemmingen in de VN op 2 maart 2022 en 23 februari 2023: ze waren gunstig voor Oekraïne, maar leverden niets op.
De atlas eindigt met nuttige statistieken en een chronologische tabel van de 8ste eeuw v.C. tot februari 2024.

Beoordeling
De auteurs hebben knap werk geleverd. Ze maken veel info toegankelijk voor een groot publiek. Hier en daar staat een foutje: de Russen hebben niet 16,7% afgenomen van Oekraïne (p. 11), maar 27% of meer dan een kwart. De Krimoorlog duurde niet van 1853 tot 1896 (p. 42), maar tot 1856. De Russische inval was niet na 16 maart 2022 (p. 78), maar 20 dagen ervoor. Chroesjtsjov gaf de Krim in 1954 aan Oekraïne, niet in 1955 (p. 116). Het Joods territorium werd niet bedacht door Alexander I in 1804, maar door Catharina de Grote in 1791. Bij de foto van de Azov-staalfabriek (p. 110) staat niet dat ze in 2022 verwoest werd. In 2019 werd niet het Russisch (p. 134), maar het Oekraïens de enige taal in het bestuur. Zweden is geen kandidaat-lid meer van de NAVO (p. 137), maar een volwaardig lid. De kaart op p. 141 staat omgekeerd: Moskou in het Zuiden, Syrië in het noorden. De kaart op p. 147 geeft niet de toestand weer van 31 maart 2021, maar van 2022.

De auteurs beweren meermaals dat China neutraal is, o.a. op p. 154.Terwijl China Rusland steunt in de VN, op economisch gebied door te leveren wat het westen niet levert en te kopen wat het westen niet meer koopt en op militair vlak door te zorgen voor chips en apparatuur. Veelal gebeurt dit via omwegen zoals Kazachstan, Armenië en andere omliggende landen. Bij de statistieken geven ze voor Frankrijk de oppervlakte met de overzeese gebieden (632.734 km²) waardoor het groter lijkt dan Oekraïne (603.550 km²) i.p.v. de gebruikelijke (552.000 km²). De ondertitel zou beter gewoon ‘Atlas géopolitique’ zijn: die ‘idée européenne’ komt aan bod, maar niet veel. Tot slot: info die bij elkaar hoort, staat soms 40 tot 76 pagina’s uiteen. Maar het boek is zijn prijs zeker waard.

©Jef Abbeel, oktober 2024 www.jefabbeel.be