Atlas van de algemene en Belgische geschiedenis

Jef Abbeel

l enkele decennia de referentie in het middelbaar onderwijs in Vlaanderen. Nu is hij bijgewerkt en hernieuwd tot augustus 2023 én voorzien van een online leerplatform. Hij bevat bijna 200 kaarten. De Nieuwe Tijd (1500-1800) heet nu ‘Vroegmoderne Tijd’, de Nieuwste (1800-1945) is nu de ‘Moderne Tijd’. De volgorde is chronologisch.

Vooraan is er een drievoudige inhoudstafel: a) per tijdsperiode en dat zijn er 7, elk met hun kleur;
b) volgens regio en dat zijn er 17; c) volgens thema en dat zijn er 12. Dit systeem maakt alle opzoekingen wel gemakkelijk.

Bij vele kaarten staat een icoon dat erop wijst dat die kaart ook digitaal beschikbaar is en een ander
dat er digitaal nog extra informatie voorradig is. Onder de titel van de meeste kaarten staan referenties naar kaarten uit andere periodes die er verband mee houden.
Soms is het even wennen: kaart 8.2 staat in de inhoudstafel (p. II) na 8.1 en opnieuw na 11.1, maar niet bij de kaarten: die gaan van 8.1 naar 9.1., wel in de digitale versie. De kaarten van Israël en Juda (9.2) en het Beloofde Land (9.3) staan in de inhoudstafel zowel bij het Oude Nabije Oosten als bij de Klassieke Oudheid. Idem voor de Fenicische en Griekse kolonies. Dat betekent dat ze voor beide periodes bruikbaar zijn. Er zijn nog meer kaarten die twee keer voorkomen in de inhoudstafel en maar één keer in de atlas zelf, b.v. 24.1: de uitbreiding van het christendom staat zowel bij de Klassieke Oudheid als bij de Middeleeuwen.

En 48.1 en 49.1: Groei en achteruitgang van het Ottomaanse Rijk, resp. 14de eeuw-1683 en 1683-1923: ze staan zowel bij de Middeleeuwen als bij de Vroegmoderne tijd. Wel raar dat deze laatste kaart ook bij de Middeleeuwen staat, vóór de Ontdekkingen.
Er zijn interessante aanwinsten vergeleken met de vorige edities:
kaart 22.1: contacten tussen het Romeinse Rijk en volkeren uit het Oosten, tot in China.
kaart 37.1: Mongoolse Rijk.
kaart 45.1: Afrika (1.000-1550).
kaart 50.1: Ontdekkingen: nu staat Zheng He er ook bij, die rond 1420 zeven keer van China naar Mombasa voer.
kaart 54.1: de slavenhandel; nu niet enkel de Trans-Atlantische, maar ook die naar de Arabisch-islamitische landen en ook de tot slaaf gemaakte Europeanen.
kaart 88.1: Belgisch Congo, nu met de volkeren, grondstoffen en de Belgische maatschappijen die er actief waren. De auteurs hadden er wel de huidige namen mogen bijzetten. Maar dit zou de kaart onoverzichtelijk maken.
Kaart 110.1: de Shoah.
Kaart 112.1: zionisme en Joodse migratie: deze geeft een goed beeld van de migratie naar Palestina en naar de VS.
Kaart 144.1: degelijke kaart van China, die aantoont dat 96% van de bevolking ten oosten van de Hu-lijn woont, op 36% van de oppervlakte. Hongkong staat hier nog op met ‘speciaal statuut’: daar schiet weinig van over sinds 2019. De auteurs wachten hier totdat het statuut ook officieel veranderd is. Idem voor de Krim en de Donbas: die voegen ze ook nog niet bij Rusland.

Enkele opmerkingen:
a) bij de Griekse kolonies (11.1) mis ik Odessos, de voorloper van het huidige Odessa;
b) bij het Mongoolse rijk (37.1) ontbreekt de reis van Willem van Rubroek (1253-1255): hij was er vóór Marco Polo en zijn verslag was veel betrouwbaarder;
c) bij de Industriële Ontwikkeling in Europa in de 19de eeuw mis ik de Donbas, waar tussen 1870 en 1917 bijna 20.000 Belgen actief waren in de mijnbouw en in de aanleg van spoorwegen, méér dan in Congo;
d) bij kaart 138.1 liggen Wit-Rusland, Moldavië en Oekraïne in de 21ste eeuw schijnbaar nog in Rusland, hoewel ze sinds 1991 onafhankelijk zijn;
e) kaart 139.1: Israël en de Palestijnen krijgen terecht veel aandacht: de auteurs hebben het huidige conflict blijkbaar tijdig voelen aankomen.

Het leerplatform ‘iDiddit’ op het internet zorgt voor extra informatie en maakt het ook mogelijk de kaarten te projecteren, te vergroten etc.
Al met al is deze atlas weer een flinke vooruitgang en een geweldig hulpmiddel voor de leraren geschiedenis en hun leerlingen.

© Jef Abbeel, November 2023