Vladimir Poutine et la Russie. Biographie politique d’un monarque du XXIe siècle, analyse des enjeux russes

Jef Abbeel

In de inleiding krijgen we een overzicht van de Franse multinationals die tot 2022 een belangrijke rol speelden in Rusland. Dan volgt de biografie, met weinig nieuwe gegevens. Raviot benadrukt het belang van ex-burgemeester Sobtsjak en andere Sint-Peterburgers voor Poetin. Hij vertelt over de diepe financiële crisis en de corruptie aan de top tijdens Jeltsin. Skoeratov, de procureur-generaal die 780 toppers voor de rechtbank wou dagen, werd in maart 1999 afgezet door FSB-chef Poetin. Deze redde de ‘Familie’, een eufemisme voor de corrupte clan rond Jeltsin en werd zo premier en nadien president. Het contrast met Jeltsin was groot: een energieke, sportieve kerel tegenover een oude, zieke man (p. 57).

In september 1999 kreeg hij in Moskou meteen te maken met twee zware aanslagen: de eerste met 106 doden en 700 gewonden, de tweede met 114 doden en ruim 300 gewonden, door terroristen uit Dagestan en Tsjetsjenië, maar volgens Litvinenko door de FSB zelf, om zo meer macht aan Poetin te geven.

Als president decreteerde hij meteen op 1 januari 2000 immuniteit voor Jeltsin en zijn familie. In maart 2000 werd hij verkozen met 51,95% van de stemmen. Bij alle volgende verkiezingen steeg dat percentage. En zijn partij Verenigd Rusland won voortaan ook alle verkiezingen. Op 12 augustus 2000 kwamen de 118 opvarenden van de Koersk om. Poetin reageerde pas vier dagen later en liet geen buitenlandse hulp toe. In 2002 en 2004 sloegen terroristen opnieuw toe: er vielen resp. 125 en meer dan 500 doden.

In 2000-2001 zette Poetin de oligarchen Goessinski en Berezovski buiten spel: ze werden verplicht hun machtige media te verkopen en te emigreren. De andere oligarchen kregen te horen dat ze zich buiten de politiek moesten houden. Chodorkovski werd in oktober 2003 zelfs aangehouden in het zicht van de camera’s van heel de wereld: hij leek een politieke rivaal te worden en wou 40% van zijn Yoekos-aandelen verkopen aan ExxonMobil en BP.

In 2001 installeerde Poetin een vlaktaks van 13%, die in 2024 veranderde in progressieve belastingen door de noden van de oorlog. Poetin verhoogde ook zijn controle op de federale en regionale administraties en op de provinciegouverneurs. Deze werden tussen 2004 en 2012 niet meer verkozen, maar door hem benoemd.

Raviot omschrijft het Poetinisme als volgt: “Een dynamische politiek om de staat opnieuw te centraliseren en te versterken en om van Rusland weer een wereldmacht te maken.” (p. 72). Het parlement dient daarbij niet voor politieke debatten, maar om de autoritaire Poetin te steunen (p. 77).
Zijn toespraak van 2007 in München toont zijn hardere houding tegenover het Westen: ”Eén land domineert nu heel de wereld. Gebruik van geweld kan enkel mits goedkeuring door de UNO, niet door de NAVO of de EU.” (p. 81). Dit laatste was hij in 2014 en 2022 wel vergeten. Het Amerikaanse antiraketsysteem en de uitbreiding van de NAVO beschouwde hij als anti-Russisch (p. 82).
De economische groei van 6,5% per jaar in de jaren 2000-2008 versterkte de populariteit van Poetin. De armoedegraad daalde van 29 naar 13,4%, de buitenlandse investeringen stegen met 20% per jaar tussen 2002 en 2008. Tussen 2000 en 2020 vermenigvuldigde het budget met vijf en kon Rusland heel zijn buitenlandse schuld terugbetalen. Er ontstond een echte middenklasse (p. 84-87). Die middenklasse kwam in september 2011 wel op straat tegen de terugkeer van Poetin als president. Navalny organiseerde tussen 2011 en 2013 zomaar eventjes 87 protesten tegen de nieuwe corrupte nomenclatura van miljardairs rond Poetin en tegen de vervalste verkiezingen van 2012. Hij kreeg meer dan 100.000 betogers mee in Moskou en andere steden.

De Maidan-betogingen in Kiev veroorzaakten extra angst bij Poetin. In februari 2015 werd opposant Boris Nemtsov vermoord. Het Poetinisme werd steeds meer autoritair. Toch werd hij in 2018 en 2024 opnieuw verkozen met resp. 77 en 89 % (p. 93).

In het derde en laatste hoofdstuk onderzoekt Raviot de mythes en clichés die over Poetin bestaan: patriot, nationalist, imperialist, nieuwe Hitler (‘Putler’), nieuwe tsaar, multimiljardair, …
Raviot noemt Poetin geen nationalist, wel een patriot: hij beseft dat Rusland niet enkel uit Russen bestaat. De vergelijking met Hitler ontstond in Rusland al in 2009 en werd in het Westen geïntroduceerd door Hillary Clinton op 5 maart 2014: ze vergeleek de annexatie van de Krim met de Anschluss van Oostenrijk in 1938. Het vernederde Duitsland bracht Hitler voort, het vernederde Rusland een zeer autoritaire Poetin.

In 2006 schreef Anna Politkovskaja al dat de Russische maatschappij evolueerde naar het fascisme en in 2007 schreef een kaderlid van de liberale beweging Jabloko dat Rusland klaar was voor het fascisme en op weg naar oorlog (p. 111-112).

Volgens Raviot is Poetin een monarch en Rusland een monarchie van de 21ste eeuw, wel verschillend van de westerse en Arabische monarchieën. Hij vergelijkt hem met tsaar Michaël Romanov (1613-1645), die gekozen werd door de adel en die op 4 november 1613 een einde maakte aan de ‘Tijd der Troebelen’ (1584-1613). Die vierde november is in 2005 door Poetin gepromoveerd tot ‘Dag van de Nationale Eenheid’ (p. 114). Hij maakte in 2000 een einde aan de troebelen van de jaren 90.
Sinds 2004 is hij ook een meester in de communicatie op tv en antwoordt hij jaarlijks gedurende 4 tot 6 uur op vragen van (geselecteerde) journalisten en burgers.

Raviot bespreekt de annexatie van de Krim, die de Donbassers de moed gaf om zich af te scheiden van Oekraïne en die ook leidde tot de benaming ’Russische Lente’ (p. 97-99).
Voor veel Russen is Oekraïne gewoon een deel van hun land, maar sinds de Oranjerevolutie van 2004-2005 en de Maidan van 2013-2014 tonen de Oekraïners dat zij anders zijn. Voor hen is Maidan een democratische revolutie, voor de Russen een staatsgreep gesteund door de VS (p.101-102).
In 2003 en 2011 reageerde Poetin al vinnig op de Amerikaanse interventies in Irak en Libië. Zijn voorstellen om een Europees-Russisch partnerschap te vormen, waren weggewuifd. Zijn conservatieve ideologie en zijn nadruk op het christelijk karakter van Rusland dateren van zijn derde mandaat (2012-2018).

Op 4 februari 2022 ging Poetin op bezoek bij zijn beste vriend en eerste handelspartner Xi Jinping, allicht om de goedkeuring te krijgen voor zijn invasie. Samen met de uitgebreide BRICS-landen en het Globale Zuiden vormen ze een antiwesterse as.
De auteur gaat ook in op de rijkdom van Poetin, maar zegt dat er geen harde bewijzen voor bestaan. Hij is ook voorzichtig wat betreft de vrouwen en kinderen van Poetin en de geruchten over de ziektes die hij (wel of) niet had (p. 123-134).

Raviot besluit: Poetin heeft de geschiedenis gehaald, hij heeft Rusland opnieuw machtig gemaakt en hij heeft veel aanzien gekregen in het Globale Zuiden, dat de meerderheid van de wereld vertegenwoordigt. Zijn houding tegenover het Westen is bitter: in 2022 noemde hij het “Het rijk van de leugen”. In Rusland wordt een antiwesterse houding aangeleerd (p. 137-139).
Het boek eindigt met een beperkte bibliografie (p. 141-142), waarin de titels van de voetnoten niet heropgenomen zijn. Daarin ontbreekt ook het boek dat het meest bekend is: Steven Lee Myers, ‘De nieuwe tsaar.’ (2016).

Beoordeling
Raviot is zeer belezen, ook in het Engels en Russisch en velt een genuanceerd oordeel. Hij blijft objectief en laat zich niet verleiden tot speculaties. Zijn boek is geschreven in begrijpelijk Frans. Poetin verwijt het Westen vaak hun ingrijpen in Kosovo om zo zijn steun te rechtvaardigen aan separatisten in Abchazië, Zuid-Ossetië, de Donbas en Oekraïne. Dat komt hier niet tot zijn recht. En bij zijn aanklacht omtrent ‘Het rijk van de leugen’ had Raviot mogen verwijzen naar de discussie over ‘Not any inch’ en naar de vele leugens van Poetin zelf.

Het boek telt bruto 160 pagina’s, netto zijn het er slechts 121; de rest is een opsomming van andere titels van de uitgeverij. Die uitgever mag ook enkele zetfouten corrigeren: p. 53: ‘qui apporte vient livrer les preuves’ is geen Frans. Het is ofwel ‘qui apporte les preuves’ of ‘qui vient livrer les preuves’; p. 55: ‘est chargé de coordonné’ moet zijn: ‘coordonner’; p. 76: ‘pour objective’ moet zijn: ‘pour objectif’; p. 111: ‘les cadres mntaux’ moet wellicht ‘mentaux’ zijn. Allemaal details natuurlijk.

©Jef Abbeel, februari 2025 www.jefabbeel.be