De sleutel ligt in Washington

Jef Abbeel

Clinton had Jeltsin in de jaren 90 overtuigd om zich niet te verzetten tegen de uitbreiding. Maar toen Poetin in 2000 aan Clinton vroeg of Rusland lid mocht worden, was deze zeer terughoudend. In maart 2000 verklaarde Poetin aan de BBC en aan Secretaris-Generaal Robertson dat hij de NAVO niet als vijand zag en dat Rusland lid wou worden, als het als gelijkwaardige partner beschouwd zou worden.

De eerste barst kwam in 2003-2004 met de kleurenrevoluties in Georgië en Oekraïne, waarbij in beide landen een westers-gezinde regering aan de macht kwam. Van dan af vreesde Poetin voor een volksopstand in eigen land. In 2020 werden de protesten in Belarus en begin 2022 in Kazachstan met Poetins hulp neergeslagen.

Op de conferentie van München in 2007 beschuldigde Poetin de VS dat ze zich niet gehouden hadden aan de belofte van 1990. Op de NAVO-top in Boekarest (2008) was de maat vol: Bush jr. stelde voor om ook Oekraïne en Georgië toe te laten. Tegen Jaap de Hoop Scheffer, toen Secretaris-Generaal van de NAVO, zei Poetin: “This will not be (dit zal niet gebeuren).” En tegen Bush zei hij dat hij dan de Krim en het oosten van Oekraïne zou inpalmen (p. 35). Desondanks heeft Oekraïne het streven naar lidmaatschap zelfs in de grondwet opgenomen (p. 36).
De stroomversnelling kwam in 2013-2014 met de Maidan-protesten. Op 22 februari 2014 werd Janoekovitsj door het Oekraïense parlement uit zijn ambt ontzet, tot ergernis van Poetin. Hij vluchtte naar Rusland. Poetin liet dan de Krim bezetten en na een betwist referendum ook annexeren. Kort daarop, in april 2014, veroverden pro-Russische separatisten Donetsk en Loegansk en in mei riepen ze na een ‘referendum’ de Volksrepubliek Donetsk en de Volksrepubliek Loegansk uit. Daarop volgde de burgeroorlog, die tot 2022 duurde.

De inname van de Krim was een schending van het Boedapest-memorandum van 1994, waarin Rusland, de VS en het VK veiligheid beloofden aan Oekraïne in ruil voor het opgeven van zijn kernwapens. In 1954 had Chroesjtsjov de Krim aan Oekraïne geschonken, maar de zeggenschap erover bleef bij het Politbureau in Moskou, waarin de Oekraïners de meerderheid vormden. Gorbatsjov en Poetin waren het eens dat de Krim bij Rusland hoort. Zelfs Navalny denkt er zo over.
De burgeroorlog ontaardde in 2022 in een echte oorlog. Daarin speelden Zelensky en Biden ook een rol volgens Jansen. In oktober 2020 had Zelensky gezegd dat hij met Britse hulp marinebasissen wou bouwen in de Zwarte Zee en in de Zee van Azov. In januari - februari 2021 liet hij buitenlandse troepen manoeuvres houden in Oekraïne: 11.000 NAVO-soldaten namen daaraan deel (p. 41-42). In maart 2021 verkondigde hij dat hij het Russische leger wou verdrijven uit de Krim en uit de Donbas en dat hij lid wou worden van de NAVO. De auteur beschouwt dit als een directe oorlogsverklaring aan Moskou (p. 42). In april 2021 zei de Oekraïense ambassadeur in Berlijn dat zijn land opnieuw nucleaire wapens zou ontwikkelen als het geen NAVO-lidmaatschap kreeg. Einde 2021 zei Stoltenberg dat de kernwapens die in Duitsland niet welkom waren, mogelijk naar het oosten verplaatst zouden worden. Poetin bracht dan 100.000 soldaten en tanks naar de grens voor een invasie of om het Westen te waarschuwen. Er werd onderhandeld, Macron en Scholz probeerden een oorlog te voorkomen, maar de auteur meent dat de VS niet oprecht waren en niet de wil vertoonden om een oorlog te vermijden.
Poetin eiste dan dat Oekraïne nooit lid zou worden van de NAVO en dat alle militaire oefeningen gestopt zouden worden in de voormalige Oostbloklanden. Blinken antwoordde in januari 2022 dat de NAVO nooit beloofd had geen nieuwe leden toe te laten. Een toegeving aan Rusland zat er dus niet in.

Eens de oorlog begonnen was, noemde Biden Poetin een oorlogsmisdadiger en een moorddadige dictator. Macron was daar niet blij mee. De auteur zegt dat Poetin in februari 2022 geen andere uitweg meer zag dan brute macht, gezien de bedreiging van de NAVO aan zijn grenzen. Ik twijfel of er geen andere uitweg was.
Poetin gebruikt vaak het woord nazi’s, hoewel hij perfect weet dat Zelensky en eerste minister Denys Sjmyhal Joden zijn. En hij vergeet maar al te graag de collaboratie van Stalin met de nazi’s van 23 augustus 1939 tot 21 juni 1941. Er bestonden wel neonazistische groeperingen in Oekraïne, o.a. Svoboda (Russisch voor ‘vrijheid’), maar evenzeer in Rusland (o.a. de wrede Wagnergroep, de Tsjetsjeense strijders).

De auteur noemt de VS, de EU en Oekraïne medeverantwoordelijk omdat ze Poetin jarenlang geprovoceerd hebben (p. 48-49). Volgens de secretaris van de Oekraïense veiligheidsraad bereidde Oekraïne zich al vanaf december 2019 voor op een oorlog met Rusland, nadat Zelensky op 8 en 9 december 2019 in Parijs niet akkoord ging met de voorwaarden (‘Minsk 3’) die Poetin, Macron en Merkel voorstelden voor de Donbas (p. 49).

Nu willen zowel Rusland als Oekraïne en het Westen de oorlog verderzetten. Maar de auteur denkt dat enkel onderhandelingen daar een einde aan kunnen maken. Maar die zitten vast sinds april 2022.
De Oekraïense regering heeft jarenlang geen rekening gehouden met Ruslands veiligheidseisen en weigerde autonomie te geven aan de Donbas, hoewel dat in de akkoorden van Minsk stond. Hij beschouwt Zelensky als een marionet van de VS en de EU als een kolonie daarvan. Hij illustreert dat met het feit dat Biden een einde maakte aan Nord Stream 2, hoewel het een Duits-Russisch project was. En de oorlog is volgens hem een proxy-oorlog, waarbij de Oekraïners de kastanjes uit het vuur halen voor de Amerikanen, die volgens hem hun invloedssfeer in Oost-Europa willen vergroten en Rusland willen verzwakken door de sancties. Maar door de gestegen olieprijzen zijn de inkomsten tijdelijk gestegen.

Jansen spreekt ook over de rijke Oekraïense bodemschatten, maar de Russen beogen die evenzeer en tot nu toe hebben die bodemschatten van Oekraïne nog geen welvarend land gemaakt. Jansen beweert dat de Amerikanen de oorlog meteen kunnen stoppen als ze Poetins zorgen om veiligheid serieus nemen en met hem in gesprek gaan. Dat de oorlog dan ‘morgen’ (p. 69) voorbij is, betwijfel ik. Jansen vindt ook dat de Europese pers en politici bij Biden moeten aandringen op vrede. Hopelijk doen ze dat. En in de toekomst mag Oekraïne niet opnieuw het slachtoffer zijn van getouwtrek tussen de EU en Rusland, zoals dat het geval was bij alle presidentsverkiezingen van 1991 tot 2019.
Hij ziet maar één uitweg: een neutraal Oekraïne, dat goede relaties onderhoudt met beide blokken. Hij vindt ook dat Europa neutraal moet worden i.p.v. een verlengstuk van de VSA en een vijand van Rusland. Hij verwijst naar Kissinger, die in 2014 al voor een neutraal Oekraïne pleitte, maar niet voor een neutraal Europa. Maar in mei 2023 dacht hij er anders over: Oekraïne moet lid worden van de NAVO, om Europa veiliger te maken. Hij bedoelt: met de Donbas, zonder de Krim (Russia Matters, 26.05.2023).

Jansen is voor de derde weg of een drieledige structuur: Amerika, Europa, Rusland, met Europa als neutraal midden. Ik denk dat de oorlog van Poetin er nu wel voor gezorgd heeft dat dit er de eerste jaren of decennia niet van zal komen. En Europa heeft geen zin om zijn eigen defensie helemaal zelf te betalen.

Jansen denkt dat ook interne spanningen tussen nationaliteiten in andere Europese landen opgelost kunnen worden door ‘sociale driegeleding’, een idee dat de Oostenrijkse antroposoof Rudolf Steiner rond 1917 ontwikkelde. Aan alle aspecten van het volksleven die te maken hebben met nationaliteit, zoals taal, religie, cultuur, geschiedenis e.d. moet autonomie verleend worden.
Jansen uit terechte kritiek op de Oekraïense taalwet van 2019, die duidelijk als doel had het Russisch, de taal van minstens 30% van de bevolking en andere minderheidstalen, te bannen uit het openbare en culturele leven. Die wet heeft de tegenstellingen enkel vergroot en heeft geleid tot culturele verarming. De Oekraïners kunnen ook komen kijken in Zwitserland, België, Canada, het Europees Parlement, waar 2 tot 24 talen toegelaten zijn.

De auteur besluit: de oorzaak van de oorlog ligt niet in de machtswellust van Poetin, maar in het geopolitieke streven van de VS, het VK, de EU en de Oekraïense regering en in het oprukken van de NAVO, waardoor Rusland zich bedreigd voelt.

Hij vermoedt dat het doel van de oorlog is: Rusland verzwakken. Hij vergeet dan even dat Rusland begonnen is en dat de vluchtelingenstroom en de vele wreedheden door Rusland veroorzaakt zijn en niet door de VSA. Volgens hem riep Poetin op om te onderhandelen, maar dat is dan toch al meer dan een jaar geleden. En de tegenstellingen binnen Oekraïne zijn door het brutale optreden van de Russen verkleind.

In de bijlagen zit een degelijk artikel van Kissinger uit 2014, toen hij tegen het NAVO-lidmaatschap was en tegen de aanhechting van de Krim. Nu in 2023 pleit hij voor beide. In het tweede beweert George Friedman dat de VSA overal in de Russische periferie kleurenrevoluties geënsceneerd hebben. En in het derde vertelt Jaap de Hoop Scheffer dat Poetin hem vroeg om Rusland niet langer te omcirkelen en dat hij in 2008, samen met Merkel en Sarkozy, fel tegen het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne en Georgië was. Hij constateert veel consistentie bij Poetin: hij is tegen de uitbreiding van de NAVO en van de EU, tegen het moslimextremisme, tegen regimeverandering in Rusland. En hij wil exclusieve invloed in het oosten van Oekraïne (p. 147-150).
De uitgebreide voetnoten (p. 159-224) zijn al even interessant als de tekst zelf en geven duidelijke uitleg bij begrippen die in de tekst voorkomen en bij punten van discussie zoals de ‘not-one-inch-verklaring’ of de wens van Poetin in 2000 om toe te treden tot de NAVO. In die noten staan ook titels van interessante boeken, net zoals in de bijlage ‘Verder Lezen’ (p. 225-228).

Beoordeling
Jansen brengt heel wat punten aan die over het algemeen weinig aandacht kregen en krijgen in onze media, vooral dan de gemiste kansen van Oekraïne en van het Westen. Dat is alvast een verdienste.
Zijn pleidooi voor een neutraal Europa lijkt me heel naïef en ook zijn hoop dat de problemen opgelost kunnen worden met de ideeën van Steiner.
Bij president Joesjtsjenko mis ik dat hij vergiftigd werd, allicht door Russisch-gezinden. Jansen zegt dat Finland en Zweden geen andere keus hadden dan de NAVO als ze zich tegen Rusland wilden beveiligen. Ze hadden ook de kant van Rusland kunnen kiezen, zoals Turkije, Iran, India, China, Zuid-Afrika, Brazilië en enkele dictaturen in Afrika. De Russen klagen graag dat ze door het Westen vernederd werden, maar ze vergeten de miljarden die ze kregen van de VS, het IMF, de Wereldbank na de val van de SU. En ze beseffen niet dat de landen van Oost-Europa zelf het lidmaatschap aanvroegen, omdat ze bang waren voor een Russische inval. De kaarten met de bevolkingsgroepen in Oostenrijk-Hongarije rond 1911 (p. 91) en die met de talen in Oekraïne (p. 104) zijn in principe heel interessant, maar ze zijn helaas onleesbaar. Op de kaart van het Warschaupact (p. 21) staan geen namen van landen. Alle adjectieven van volkeren en talen (Amerikaans, Russisch, Oekraïens, …) worden met een kleine letter geschreven i.p.v. met een hoofdletter. De bronnenvermelding is zeer nauwkeurig.
Kortom: een boeiend boek, dat de lezer wakker houdt en dat met kritische zin gelezen moet worden.

© Jef Abbeel juni 2023 www.jefabbeel.be