Een heel klein beetje vrede. Een geschiedenis van de wereldpolitiek sinds WO II

Jef Abbeel

Hitler verbrak het pact met Stalin door op 22 juni 1941 de Sovjet-Unie aan te vallen. Een verrassing was dat Engeland en de VS de SU meteen steunden. De overwinning in de ‘Grote Vaderlandse Oorlog’ wordt nu door Poetin gebruikt in zijn propaganda tegen het Westen. De rest van de oorlog komt ook aan bod, inclusief de topconferentie tussen Roosevelt, Churchill en Stalin, die telkens de bovenhand haalde. En ook toen hij loog over Katyn en zich niet hield aan de afspraken van Jalta, gaf Roosevelt toe.

Ook de Japans-Chinese oorlog van 1931/37-1945 komt in beeld. Zjoekov behaalde daar in augustus 1939 de overwinning op de Japanners. Japan had ook zonder atoombom verslagen kunnen worden als Truman de SU had willen toestaan om ook een deel van Japan te bezetten. De nucleaire wapenloop was ingezet en ook het wederzijds wantrouwen, twee kenmerken van de Koude Oorlog.

Vanaf 1946-47 werd de SU niet langer gezien als bondgenoot, maar als tegenstander. Het begon in Iran, waar Stalin weigerde zijn leger terug te trekken. Momenteel zijn de relaties tussen Iran en Rusland wel goed, want Iran levert de drones voor de oorlog tegen Oekraïne en het is in 2024 lid geworden van de BRICS. Churchill gaf in zijn speech van 1946 duidelijk aan dat er een IJzeren Gordijn was neergelaten over Europa. En in 1947 uitte George Kennan zijn zorgen over de Sovjet-dreiging. Zijn analyse klopt ook nu nog voor Rusland.

Bij de oprichting van de NAVO krijgen we de tekst van artikel 5 en een tabel met de uitbreiding van 12 naar 32 lidstaten (p. 114-116). De Russische atoombom, de machtsgreep van Mao, de inval van Noord-Korea in het zuiden met goedkeuring van Stalin en Mao, waren tegenvallers voor de VS. De Koreaanse oorlog werd de eerste proxy-oorlog van de Koude Oorlog: de SU en China vochten via Noord-Korea tegen het zuiden en de VS. Hij eindigde met een gelijkspel, maar met 3,3 miljoen doden.
In 1987 werd Zuid-Korea een democratie. Noord-Korea blijft een dictatuur, die permanent provoceert en nu met Rusland tegen Oekraïne vecht.

Bij de bezetting van Duitsland probeerde Stalin in 1948 zijn drie bondgenoten met een Blokkade uit Berlijn te verdrijven en liet Chroesjtsjov in 1961 een muur bouwen om de leegloop van de DDR tegen te houden. In de ruimtevaart liep de SU voorop van 1957 tot de Amerikaanse maanlanding in 1969. De Cuba-crisis werd geweldloos opgelost.

Zowel in Congo als in Vietnam wilden de Amerikanen voorkomen dat ze communistisch werden. In Vietnam bereikten ze het omgekeerde en ook in Cambodja, waar Pol Pot 2 miljoen landgenoten uitmoordde.
In het Midden-Oosten is de vrede ver te zoeken. De stichting van Israël leidde tot een serie oorlogen, waarvan de Palestijnen het grote slachtoffer werden. De oorlog van 1967 was de meest vernederende voor de Arabische landen. In 1973 waren ze wel enkele dagen aan de winnende hand. De Oslo-akkoorden van 1993 zorgden voor hoop, maar Hamas en Hezbollah verknoeiden alles met zelfmoordaanslagen en raketaanvallen. Hamas lokte in 2008, 2014 en 2023 nog drie oorlogen uit, waarin telkens duizenden Palestijnen stierven. Een Twee-staten-oplossing blijft ver af. In de jaren 70 raakte ook Libanon betrokken bij de oorlogen. In 2006 en 2024 voerde Hezbollah van daaruit oorlog tegen Israël. Iran, Irak, de Golfoorlogen, Syrië, de mislukte Arabische Lente en IS komen ook in beeld.

1989 was een kanteljaar voor Europa en de wereld. In 1956 en 1968 werden de Hongaarse opstand en de Praagse Lente nog onderdrukt, maar in 1980 moest de Poolse regering tijdelijk een vrije vakbond toestaan en in 1989 werden er de eerste vrije verkiezingen van het Oostblok gehouden. Daarna vielen de communistische regimes heel snel en ook de Berlijnse Muur sneuvelde. Met goedkeuring van Gorbatsjov werd Duitsland weer één land. Maar de magie van 1989 is sinds 2022 helemaal weg.
In het laatste hoofdstuk toont de schrijfster dat de hegemonie van de VS voorbij is en dat er nog zwaar geweld plaatsvond in Afrika, Latijns-Amerika en in Joegoslavië.

De huidige wereld telt evenveel autocratieën als democratieën en de meerderheid van de wereldbevolking leeft in een autocratie. Bovendien ervaren we sinds 2001 steeds meer terreur en het aantal ontheemden overschreed in 2023 de 120 miljoen. De klimaatverandering kan dit nog verergeren.
Laenen besluit dat de langdurige vrede die we in West-Europa mochten ervaren na 1945 een klein eilandje was in de internationale politiek en ze hoopt dat de kleine stukjes vrede zullen toenemen.
Haar boek eindigt met een lijst afkortingen, eindnoten en een zeer degelijke, selectieve bibliografie.
Een register met de eigennamen en de vele begrippen zou een pluspunt zijn.

Beoordeling
Dit boek, dat tevens dient als cursus aan de KU Leuven, is veel uitgebreider, gedetailleerder en meer van bronnen en literatuur voorzien dan de cursussen die ik daar destijds kreeg.

Het is opgesteld in een duidelijke taal, met heldere bladspiegel en uitgebreide tijdlijnen na elk hoofdstuk.
Het mooie papier heeft wel als nadeel dat alles wat je onderlijnt of inkleurt, ook op de volgende bladzijde zichtbaar is. De uitgever kan hier iets aan doen.

In de eindnoten en in de bibliografie staan vele titels van boeken in het Engels, ook als er een Nederlandse vertaling van bestaat. De schrijfster verwacht ook dat de lezer de talrijke Engelse citaten kan vertalen.
Enkele inhoudelijke details: bij de Balfour-verklaring van 1917 (p. 229) mis ik het verband met de uitvinding van synthetisch aceton door Chaim Weizmann.

De goelag wordt gedateerd vanaf de jaren 30 (p. 450). Dat klopt voor de naam en de organisatie: die kwamen er pas in 1929. Maar Lenin opende al in 1918 de eerste strafkampen, o.a. op de Solovetski-eilanden.

Laenen zegt dat de Amerikaanse inlichtingendienst CIA niet op de hoogte was van de Japanse aanval op Pearl Harbor. Een andere versie luidt dat Roosevelt dag en uur kende via spionnen, maar dat hij Japan onderschatte.

Bij de oorlog om het Suezkanaal ontbreekt dat Nasser Israël verbood om door Suez en door de Golf van Akaba te passeren, zodat het voor zijn olie uit Iran rond de Kaap moest varen.
De Assoeandam werd wel gebouwd door Russische ingenieurs, maar bij mijn weten niet met Russisch geld, wel Arabisch.

Bij de constructie van de Israëlische atoombom mis ik de rol van Union Minière (nu Umicore).
Bij VN-resolutie 242 van 1967 (p. 256) ontbreekt dat er bewust twee versies zijn opgesteld: een Franse die zegt dat Israël al de bezette gebieden moet verlaten, een Engelse zonder lidwoord zodat Israël kan kiezen welke het teruggeeft.

Bij de Grote Sprong Voorwaarts staat geen precies cijfer van het aantal doden, bij de Culturele Revolutie staat helemaal geen cijfer van de doden en ook niet dat die door het linkse West-Europa verheerlijkt werd, dat schrijvers die de wandaden aanklaagden zoals Simon Leys, hier doodgezwegen en geboycot werden.
Bij de oorlog van Irak tegen Koeweit mis ik dat een paar honderdduizend Palestijnen de kant van Irak kozen en daarom nadien uit Koeweit verdreven werden.

Bij de Portugese kolonies mis ik de kleine Republiek Kaapverdië, die in 1975 ook onafhankelijk werd.
Intifada vertaalt zij als beving (p. 267), ik dacht dat het ‘opstand’ betekent. De 1,7 miljoen Gazanen (p. 276) zijn er 2,3 miljoen. En de 20 à 25 miljoen Koerden (p. 292) zijn er wellicht 32 miljoen.
Het aantal zetfouten is heel beperkt: beschuldigingen i.p.v. beschuldigen (p. 162); vredesproces i.p.v. vredeproces (p. 269); communistische partij i.p.v. communistische rol (p. 357).
Los van deze detailopmerkingen kan ik dit boek sterk aanbevelen.

©Jef Abbeel, april 2025 www.jefabbeel.be