Historische recensies

Robin te Slaa, Wat is fascisme? Oorsprong en ideologie (uitg. Boom, Amsterdam 2017), 327 blz., prijs € 24,90.

Historicus Robin te Slaa (auteur van ‘De NSB’) geeft een goed onderbouwd exposé over de 19e-eeuwse ideologische bronnen en verschijningsvormen tussen 1919 en 1945 van fascisme en nationaalsocialisme. Hij benadrukt dat fascisme méér was dan een nihilistische antistroming tegen de moderne tijd. Het was een revolutionaire utopie en massabeweging, en wortelde diep in het 19e-eeuwse denken over staat en maatschappij. De auteur zet dit uiteen met een rondgang langs o.a. Sorel (syndicalisme), Italiaanse futuristische kunstenaars (verheerlijking machines, snelheid en oorlog), Nietzsche (Wille zur Macht). Verder ontleenden fascisten ideeën aan sociaal-darwinisten, 19e-eeuwse racistische pamfletten en schrijfsels van populaire ‘völkische’ auteurs. Ook komen aan bod: de religieuze dimensie (offerbereidheid, messiasgeloof), kameraadschap (uit WO I) en leiderscultus. Naast Italië (Mussolini) en Duitsland (Hitler) wordt ook de NSB van Mussert belicht. Fascisme liep uit op totalitaire dictatuur, oorlogszucht en genocide, fenomenen die slechts kort beschreven staan. Prima leesbare synthese.

Jan van Oudheusden