|
De gouden dolk, The Beckman
Rotterdam, Lemniscaat,
1982, 232 blz. - recente herdruk.
Thematiek: Tweede Kruistocht, geloof en verdraagzaamheid, tocht naar
volwassenheid en geluk.
Doelgroep: tweede graad
Situering in de tijd: Middeleeuwen
Inhoud
 Het kalme leven van de jonge smidszoon Jiri wordt verstoord wanneer de oude
Vrouwe Cantal hem voorspelt dat hij een gouden dolk zal vinden en bezitten.
Jiri's grootvader, een kruisvaarder, heeft hem voldoende verteld over de dolk,
die nu in het bezit is van de machtige emir Nour-ed-Din in Aleppo.
Als de beroemde prediker Bernardus van Clairvaux op de berghellingen bij
Vézelay, in aanwezigheid van de Machtigen uit Frankrijk en Vlaanderen, oproept
tot de rampzalige Tweede Kruistocht, weet Jiri dat hij moet gaan, om zo de dolk
te veroveren.
Onderweg beleeft hij barre ontberingen en avonturen. Hij leert veel bij over
andere mensen, hoge edelen en gewone mensen én over zichzelf. Hij ontmoet
Nour-ed-Din in penibele omstandigheden. Maar de dolk van de emir vindt hij niet.
Wel een andere, op een onverwachte plaats, even buiten zijn eigen dorpje, La
Roche d'Arcon
Bespreking
Historische waarde
Dit boek is gelukkig recent herdrukt, net als de meeste historische romans van
Thea Beckman. Het is nooit zo populair geworden als haar eerste 'moderne'
historische roman, de klassieke kaskraker Kruistocht in Spijkerbroek uit 1973
(60ste druk in 1998!). Nochtans slaan we het heel wat hoger aan dan haar eerste
verhaal, als roman en zeker als historische roman. Het is net of Beckman haar
eerste proef heeft willen verbeteren, qua karakteruitdieping, thematiek en
historische achtergrond. Bij hernieuwde lectuur valt het nogmaals op hoe haar
romans weinig of niet gedateerd aandoen, een ervaring die wij delen met
leerlingen wanneer ze het boek voor de eerste maal lezen.
Structuur
Zoals in haar vroegere historische romans, koos Thea Beckman voor de tocht als
centraal structuurelement. De gouden dolk heeft heel wat gemeen met haar andere
kruistochtboek, het reeds genoemde Kruistocht in spijkerbroek. Terwijl daar de
nadruk ligt op het probleem van de naar de Middeleeuwen geflitste
twintigste-eeuwer via een vergelijking tussen beide tijdperken, wordt hier meer
aandacht besteed aan het doorbreken van vaste normen binnen eenzelfde
maatschappij, die van de twaalfde eeuw. Dolf in Kruistocht in spijkerbroek is
een buitenstaander. Jiri echter moet zich losmaken uit de structuur waarin hij
is opgegroeid. De "Bildungsgeschichte" die Jiri doormaakt brengt hem dichter bij
de lezer. De omstandigheden dwingen hem af te stappen van een reeks vooroordelen
en leiden tot een meer genuanceerd en realistischer mens- en wereldbeeld. De
jonge lezer krijgt gaandeweg een "warmer" contact met het aanvankelijk enge en
kortzichtige, naïef-idealistische hoofdpersonage.
Pedagogische waarde
Zoals de beoogde lezersgroep zijn de voornaamste romanpersonages op dat punt in
hun leven gekomen waarop ze zich geen kind meer voelen en hun lot in eigen
handen willen nemen.
Jiri maakte zich vroeger weinig zorgen over de toekomst: "Het spreekt vanzelf
dat hij, evenals zijn vader, dorpssmid zal worden. In La Roche d'Arcon gaat het
leven al sedert generaties dezelfde gang; zolang er geen oorlog of hongersnood
uitbreekt verandert er niets. In de toekomst verdiept nooit iemand zich." (p.
26)
Net als zijn dorpsgenoten leeft Jiri volgens de vastgelegde patronen, zonder die
in vraag te stellen. Na de toespraak van Bernardus van Clairvaux moet hij een
verstrekkende beslissing nemen, een grote stap naar volwassenheid. In zo'n
crisissituatie, zegt de schrijfster, leert men pas zichzelf kennen, leert men
inzien wat men werkelijk waard is. Het avontuur heeft daardoor een belangrijke
functie in elk van haar boeken. Avonturen, reizen en relaties met anderen zorgen
ervoor dat de karakters van de hoofpersonages gevormd worden. De lezers zullen
het gemakkelijk vinden zich te identificeren met Jiri: ook zij moeten het hoofd
bieden aan een aantal moeilijke problemen, ook zij moeten normen doorbreken en
eigen normen aanleggen, ook zij twijfelen over te maken keuzes. De personages
zijn dus niet alleen personen van vlees en bloed, maar ook "modellen" waarmee
Thea Beckman bepaalde houdingen en waarden aan de lezer wil meegeven.
Personages
Niet alleen Jiri, maar ook zijn neef en tochtgenoot Arnold, maakt een evolutie
door van onmondigheid en onwetendheid naar moed en vrijheid. Wanneer Nour-ed-Din
de twee gevangen jongens wil dwingen moslim te worden, is Arnold de eerste om te
weigeren, al betekent dat een zekere dood. Zijn weigering (en die van Jiri) is
geen koppigheid, maar standvastigheid, een bewuste keuze: "Ze willen geen slaaf
worden (...) Het is een afschuwelijk vooruitzicht zo jong te moeten sterven.
Maar God zal zich over hen ontfermen, hun standvastigheid belonen." (p. 183)
De scène in het kamp van Nour-ed-Din (hoofdstuk 17) is het hoogtepunt van het
verhaal. Niet alleen door de spanning om de gouden dolk, maar omdat de Franse
boerenjongens hier het denken in wit-zwart-tegenstellingen moeten opgeven. In
het kamp van de vijand, die "barbaarse" moslim Nour-ed-Din ontmoeten zij meer
rechtvaardigheid dan bij de christenen op hun heilige kruisvaart.
Goedheid komt dikwijls uit een onverwachte hoek. Bijvoorbeeld van de kant van
Aycan, een broer van Jiri, ook op kruistocht, maar die toegeeft dat het hem om
het profijt te doen is, zoals bij de meeste kruisvaarders. Als het voordeel bij
de andere partij ligt, bekeert hij zich dan ook zonder dralen tot de islam. Hij
is een "slechte", Jiri noemt hem "verrader". Maar ook daar doorbreekt de
schrijfster het verwachtingspatroon: Aycan redt zijn broer en neef uit het kamp
van de moslims uit broederliefde. "Zeg maar niets. Je hoeft me niet dankbaar te
zijn. Jij zou voor mij hetzelfde gedaan hebben", zegt Aycan ontroerd. "Ja",
mompelt Jiri, maar hij is er niet zeker van ... (p. 190)
Jiri wordt in zijn groei naar vrijheid voor een groot deel geholpen door de zeer
zelfstandige Oda, het meisje waar hij verliefd op wordt. (Kordate, sterke
vrouwelijke hoofdpersonen zijn een "handelsmerk" van Thea Beckman.) Zij leert
hem mensen naar hun werkelijke waarde te schatten en niet naar de uiterlijke
schijn. Over de adel en de geestelijkheid bijvoorbeeld, heeft zij een eigen
mening. Jiri adoreert al wie macht heeft, maar Oda's nuchterheid ontdoet hen van
alle luister, zodat hun bekrompen egoïsme, waarmee ze het leven van duizenden
onderdanen op het spel zetten, blootgelegd wordt.
Moraliteit
De schrijfster wil vooral aantonen dat je zezelf moet leren kennen, leren
aanvaarden en niet in de droom moet vluchten, dat de werkelijkheid voldoende zin
kan geven aan het leven. Jiri's zoektocht loopt uit op een sisser. De tocht
echter leert hem de werkelijkheid te doorzien en andere waarden aan te nemen dan
die hij tot nu toe aankleefde. Die waarden hebben betrekking op de relatie
tussen de standen, rassen, volkeren, generaties, op de gevoelens tegenover
vijanden en verraders enz. Pas wanneer hij tot die inzichten is gekomen, vindt
hij bij wijze van beloning toch nog een gouden dolk, al is het een andere dan
hij droomde.
Voor vele lezers komt het slot toch te gezocht over, al is het functioneel: Jiri
heeft de vondst nodig om naar Parijs en Oda te kunnen gaan. Maar de voorspelling
van Vrouwe Cantal had ook uitgelegd kunnen worden als een beeld van Aycans
toekomst in plaats van die van Jiri. Aycan wordt immers de vertrouweling van
Nour-ed-Din.
Didactische verwerking
Cursorische lectuur of complementair groepswerk in een derde jaar. Ideaal voor
samenwerking Nederlands-geschiedenis, bij de behandeling van de Kruistochten.
Kan voor binnenklasdifferentiatie in niveaugroepen gebruikt worden. Betere
lezers lezen De gouden dolk of De langste weg van Paul Kustermans, minder
ervaren lezers nemen Kruistocht in spijkerbroek of Oorlog om het graf van Roger
Schoemans.
Wie minder ervaring heeft met deze manier van werken verwijzen wij op deze site
naar Concreet werken met historische romans in de klas.
Links
Zoekwerk
Een goede, beknopte synthesetekst biedt: Martens, J. & J. Steenssens,
Fundamenten 3B. Middeleeuwen. (ca. 1000-1500), Leuven, Wolters, 1997 3e druk, p.
96 - 105.
Gemakkelijk toegankelijk materiaal vind je in:
-
Licht in het Oosten
(Time-Life Wereldgeschiedenis 1000 - 1100 AD), Amsterdam, Time-Life Boeken,
1989, p. 43 - 67.
-
De Kruistochten
(Time-Life Wereldgeschiedenis 1100 - 1200 AD), Amsterdam, Time-Life Boeken,
1989, p. 56 - 93.
-
Byzantium het verloren
keizerrijk
Richtlijnen om een deel van de leerstof geschiedenis vanuit een jeugdboek te
behandelen, biedt:
-
Snoeckx, D., De
kruistochten brachten de middeleeuwse mens in beweging. Een didactische
verwerking van het jeugdboek De langste weg van Paul Kustermans, in: DIGO,
jrg. XIV, 1990, nr. 2, Themanummer Middeleeuwen, p. 14 - 24.
-
Zeer interessant
aanvullend materiaal zit in de eerste delen van de BBC - televisieserie De
Kruistochten (1995), gepresenteerd door Terry Jones (o.a. over bewapening,
de houding van de Byzantijnen, het bloedbad in Jeruzalem).
-
In Rovers,
Christenhonden, Vrouwenschenners (1986) bracht de Libanese schrijver Amin
Maalouf Arabische bronnen op de Kruistochten samen.
Je kan, zoals wij deden,
groepjes een aangepaste zoekopdracht op het Web laten uitvoeren via
referentielijst. Zo kom je tot volgende collectie aan sites die over de
kruistochten handelen.
Een goede, beknopte synthesetekst biedt: Martens, J. & J. Steenssens,
Fundamenten 3B. Middeleeuwen. (ca. 1000-1500), Leuven, Wolters, 1997 3e druk, p.
96 - 105.
Zie bijlage.
Een film over hetzelfde onderwerp, met bruikbare fragmenten:
Kingdom of Heaven
Links
Myriam Paquet
|
