Een kuur voor een kwakzalver, Caroline Roe

(De kronieken van Isaac van Girona) 

Zelhem, De Leeskamer, 2004, 255 blz.

Tijd en ruimte: Girona, Catalonië, koninkrijk Aragon, 1353.

Genre & thematiek: historische detective, samenleven van culturen, massahysterie.

Doelgroep: 14 – 18 jarigen & volwassenen.

Inhoud

Het verhaal start in Girona, op vrijdag 18 augustus 1353. De stad herstelt langzaam van een moordende pestepidemie die een derde van de bevolking heeft uitgeroeid. (In de eerste roman uit de reeks, Remedie tegen Verraad, kan je lezen hoe Girona slachtoffer werd van de pest en Isaac blind werd.) In de joodse wijk, de Call lijkt alles zijn gewone gangetje te gaan: mensen sterven, worden geboren en er is een groot huwelijksfeest. De zomer blijft broeierig heet. Isaac, de blinde joodse heelmeester en lijfarts van bisschop Berenguer de Cruilles wordt bij zijn voorname patiënt geroepen, die lijdt onder een jichtaanval. Op zijn ronde brengt Isaac telkens een bezoek aan zijn dochter Rebecca. Sinds die met een christen getrouwd is, bestaat ze niet meer voor zijn vrouw, Judith. En Isaac wil het contact niet verliezen, zeker niet nu Rebecca een zoon en hij dus een kleinzoon heeft. 

Dan worden zijn diensten gevraagd voor de zoon van de joodse bakker, die aan een onbekende ziekte lijdt, gepaard met slaapwandelen, hallucinaties en het uitslaan van wartaal. Ondanks de goede zorgen van Isaac overlijdt de jongen. Kort na elkaar doen zich nog twee soortgelijke gevallen voor: de zoon van een christelijke wever  en een seminarist in het seminarie van Berenguer. Pas na enige tijd achterhaalt Isaac dat de seminarist een zoon is van de rijke wolkoopman Pons Manet, die eerder ook al zijn hulp nodig had en hem terloops vertelde dat over hem allerlei onware geruchten verspreid werden. De scherpzinnige joodse heelmeester denkt aan vergif, maar de bevolking gelooft dat er hekserij in het spel is. En dus gaat “men” op zoek naar heksen. Gevaarlijk! Zeker voor de joden, die toch al zo vlug als zondebok fungeren voor alles wat verkeerd loopt. 

Is er een verband tussen de vreemde sterfgevallen en de twee “geleerden” die in het bordeel van Marieta verblijven? Tussendoor spelen nog een aantal nevenpersonen en hun belevenissen mee: Raquel, Isaacs tweede dochter en zijn assistente, die tot verdriet van zijn bazige echtgenote Judith en ondanks haar dagelijks aandringen nog steeeds niet denkt aan trouwen; de bevrijde Moorse slaaf Yusuf, petekind van koning Pedro en Isaacs leerling, die een lotgenoot wil helpen vluchten uit het bordeel; het meisje Zeynab, danseres en slavinnetje in het bordeel; een plotse uitbarsting van volkswoede en massahysterie die leidt tot de dood van enkele onschuldige vrouwen op verdenking van hekserij en ook het leven van Isaacs beide dochters in gevaar brengt... 

Het duurt een hele tijd voor Isaac beseft dat alle draden van het web samenkomen in het bordeel van Marieta. En dan ontsnapt hij maar op het nippertje aan de dood en is de tussenkomst van de bisschop en zijn gewapende macht nodig om de knopen te ontwarren van een historie, die lang tevoren startte en draait om doorslechte mensen en oude wraakplannen. Het enige voordeel is dat Judith eindelijk haar dochter, schoonzoon en kleinzoon ontmoet, wat op een verzoening uitdraait. De hemel boven Girona lijkt opgeklaard.   

Bespreking 

“Historische romans moeten niet alleen het verleden tot leven wekken, maar ook een licht werpen op het heden. Geschiedenis is erg belangrijk. Het verleden helpt ons om een wat klaardere kijk te krijgen op het heden, hoewel het daarom nog geen oplossingen aanreikt.”

(Louise Welsh, auteur van de historische thriller Tamburlaine must die (Het mysterie van Marlowe), The Guardian, 5 augustus 2005.) 

Dit is de verweg de beste historische thriller die ik dit jaar al te lezen kreeg, uit een hele reeks! Caroline Roe schrijft niet zomaar een spannend verhaal, zij brengt een wereld tot zinderend leven, met talloze personen van vlees en bloed. Haar roman schetst een caleisdoscopish beeld van een multiculturele samenleving, alsof je kijkt naar een van die Napolitaanse panoramische kerststallen, die een heel dorp vol minuscule figuurtjes uit alle lagen van de gemeenschap op het toneel brengen, waarop je telkens weer nieuwe details ontdekt. 

De spanningsopbouw verloopt geleidelijk, samen met de tekening van de broeierige nazomer. Vele details krijgen pas later hun ware betekenis, alsof de stukjes van de caleidoscoop in hun definitieve vorm vallen.  

De schildering van de heksenjacht behoort andermaal tot het beste wat ik ooit hierover las, op hetzelfde eenzame niveau als Hypatia van Arnulf Zitelmann.

Een recensie als deze kan het boek uiteraard geen recht laten wedervaren. Eén fragment als voorbeeld: 

Bisschop Berenguer houdt ’s zondags een ziedende preek tegen de kwaadwilligen en herrieschoppers.

‘De bevolking van Girona nam de donderpreek van de bisschop ter harte zoals bevolkingen dat altijd doen. Zij die het minst op hun kerfstok hadden zochten zorgvuldig hun geweten af, dachten aan de roddels waar ze het afgelopen jaar naar geluisterd hadden en namen zich voor nooit meer voor de verleiding te bezwijken. Zij die het meest schuldig waren knikten, voelden zichzelf heel deugdzaam en waren het helemaal met de bisschop eens dat ze omringd waren door kwaadwillige, valse buren. Een handjevol voelde zich ongemakkelijk over dingen die ze gezegd hadden. Maar voor ieders gemoedrust was het erg prettig dat de feestelijkheden die de volgende dag zouden beginnen dergelijke zorgelijke gedachten snel verdreven.’ (p. 154)  

Doch de dag daarna, als de jaarmarkt in volle gang is, breekt de hel los.

‘In de drukte, het lawaai en de verwarring was niemand er echt zeker van waar het verhaal ontstaan was ...

Tegen de tijd dat de zon maandag laag aan de westelijke hemel stond wist iedereen in de stad dat kroonprins Johan, hun eigen hertog van Girona, drie jaar oud en de zeer gekoesterde erfgenaam van de troon van Aragon, behekst was en steeds zieker werd. Als hij doodging zou er een burgeroorlog uitbreken, die hen allemaal de kop zou kosten.

...

En tegen de tijd die iemand nodig heeft om van de ene naar de andere brug te lopen wist iedereen ook dat drie eerzame vrouwen zondag op de terugweg naar huis na de kerkdienst waren behekst. ...

"Ze moesten die heksen ophangen!" zei een dronken metselaar die een taveerne aan de zuidkant van de stad uit waggelde, met zijn ogen knipperde tegen het zonlicht en om zich heen keek naar een heks om op te hangen. "Ophangen, zeg ik!"

Die woorden ontstaken een vlam die door de menigte schoot als vuur door stro. Er klonken schreeuwen van bijval en het gepeupel stroomde de kroegen uit in de hoop dat er iets spannend zou gaan gebeuren.

Het eerste slachtoffer was ene Guillelma...’

(p. 160-161) 

De geruchtenstroom en het drankgebruik culmineren in een jacht op heksen. De joodse wijk sluit de poorten en wacht angstig af. Gelukkig grijpen de bereden wapenknechten van de bisschop snel en krachtddadig in. En zijn rechtspraak rekent even efficiënt af met enkele raddraaiers. Maar de echte aanstokers blijven voorlopig nog buiten schot. 

Didactische verwerking 

- Uitgeverij De Leeskamer

heeft zich gespecialiseerd in historische thrillers. Ze heeft de aanbevelingswaardige gewoonte om het eerste hoofdstuk van elke roman op haar website te publiceren als smaakmaker. Hier kun je dus eveneens veilig een geschikt boek laten kiezen. Dit tweede deel over Isaac stond nog niet op de site toen deze recensie geschreven werd (augustus 2005). In de eerste roman uit de reeks, Remedie tegen Verraad kon je lezen hoe Girona slachtoffer werd van de pest en Isaac blind werd. Van dit boek staat de proloog en het eerste hoofdstuk wel op de site. 

- Je kan leerlingen in complementaire groepjes laten werken rond andere romans, bijvoorbeeld enkele broeder Cadfaelboeken van Ellis Peters of het al vermelde Hypatia van Arnulf Zitelmann.

of andere hoogwaardige historische romans, waarvan je op deze site voldoende voorbeelden vindt. Bij de bespreking van Hypatia tref je meer dan voldoende aanvullend materiaal voor een klassikale uitwerking van het thema.

Of als variante laat je een klas werken rond uitsluitend historische thrillers uit diverse tijdperken.

- Een heel goede en bijzonder uitgebreide afdeling historische romans met verschillende ingangen o.a. alfabetisch via auteur, vind je op deze website  

- Voor het werken met historische lectuur zie op de site van de VVLG de algemene artikelen over het werken met (jeugd)literatuur: Gelezen tijd. Historische romans in de tweede en derde graad: cultuuroverdracht en leesplezier, Wachters voor de poorten van het millennium. Historische (jeugd)romans als medium voor cultuuroverdracht en waardeverduidelijking en Concreet werken met historische romans in de klas. http://users.pandora.be/michel.vanhalme/jeugd11.htm 

Jos Martens