Londen in de ‘Blitz’ en in thrillers

Laura Wilson
De Actrice, Amsterdam, De Bezige Bij, 2011, 617 blz.
Bekroond met de Historical Dagger Award

Laura Wilson
De minnaar, Amsterdam, De Bezige Bij, 2007, 383 blz.

"De slag om Frankrijk is voorbij; de slag om Engeland kan beginnen." (Winston Churchill)

Londen, juni 1940. Het Britse leger is net geëvacueerd uit Duinkerken. De situatie voor Groot-Brittannië is meer dan somber. Net dan wordt het lichaam gevonden van Mabel Morgan, een verlopen actrice van de stomme film. Zij is gespietst op het hek onder haar raam. Duidelijk zelfmoord, oordeelt de lijkschouwer. Rechercheur Ted Stratton is niet overtuigd. Waarom heeft Mabel haar gebit niet in? Dit schijnbaar onbetekenend detail zet een hele keten van gebeurtenissen in beweging.
Tussenin heeft Ted het nodige te stellen met de familie van zijn vrouw Jenny, die heel sterk aan elkaar hangt. En met zijn superieuren, vooral nadat zijn politiebureau is weggebombardeerd en hij moet intrekken in een ander bureau, waar zijn chef overloopt van eerbied voor de ‘hogere standen’, ook als dat het moordonderzoek belemmert.

Vervolgens ontwikkelt zich een tweede verhaallijn, die van Diana Calthrop. Haar baas bij de inlichtingendienst MI-5 vraagt haar te infiltreren in uiterst rechtse kringen, die sympathiseren met Hitler. Diana heeft problemen: zij is veel te jong gehuwd met Guy. Haar echtgenoot lijdt aan een ongezonde moederbinding. En Diana vindt haar schoonmoeder onverdraaglijk. Om aan haar te ontsnappen terwijl haar echtgenoot in dienst gaat, heeft zij een baan aangenomen op het ministerie. Hier wordt ze verliefd op de knappe dubbelagent Claude Ventriss. Ze stort zich in een passionele verhouding, wat haar met zelfmisprijzen vervult.

De paden van Ted Stratton en de beeldschone Diana kruisen elkaar in de loop van het moordonderzoek. En meer vertellen we liever niet.

Er is in deze roman weinig te bespeuren van de gebruikelijke spanningsbogen. Toch is het een zeer boeiend verhaal, zeker voor historici. Hoofdpersonen zijn immers Londen en de leefomstandigheden onder de bombardementen.
De maatschappij en ook de politiekringen worden nog steeds gekenmerkt door zeer sterke klassentegenstellingen en een kruiperig respect tegenover ‘hogere kringen’. Eén typerend voorbeeld: wanneer de zoon van een anglicaanse bisschop een 15-jarig meisje verkracht, krijgt Stratton van zijn overste strikt verbod de zaak verder te onderzoeken.

Als Diana een gecodeerde boodschap vindt in het bureau van de man die ze in de gaten moet houden, brengen haar baas en zij een beroep aan Bletchley Park. Een vriendin die daar werkt vindt dat er uitsluitend genieën verblijven (p. 322 e.v.). Dit zegt een doorsnee lezer uit ons taalgebied waarschijnlijk niets. Diana’s codeboodschap wordt binnen de kortste keren ontcijferd. In Bletchley Park waren de codebrekers samengebracht, die onder meer de Enigmacode van de Wehrmacht hadden gekraakt. Dit heeft meer te maken met een van de hoofdthema’s dan je zou verwachten: in feite draait de hele intrige van het boek rond een dekmanteloperatie voor hooggeplaatste homo’s. Hun geaardheid mocht onder geen beding aan het licht komen: homoseksuele praktijken waren in het homofobe Groot-Brittannië illegaal en strafbaar met gevangenisstraf tot 1967!

Alan Turing (1912-1954), de veel gedecoreerde expert die in Bletchley Park de Duitse codes brak, werd desondanks in 1952 gearresteerd wegens homoseksualiteit en chemisch gecastreerd! Hij pleegde zelfmoord in 1954. Dit is in het boek allemaal niet behandeld, maar er ging bij mij een belletje rinkelen dankzij Enigma, de onverwacht spannende Engelse film uit 2001, die ik ooit zag op Canvas (1). En dankzij het onvolprezen Google.

"Nooit in de loop van de menselijke geschiedenis hadden zovelen zoveel te danken aan zo weinigen!" (Winston Churchill)

De minnaar speelt chronologisch enkele maanden na het begin van het vorige boek. In september 1940 beginnen de bombardementen van de Duitse Luftwaffe op Londen. De Battle of Britain is begonnen (2). De stad wordt niet alleen verscheurd door angst voor het oorlogsgeweld. In Soho zijn in enkele weken tijd vier prostituees op verschrikkelijke wijze verminkt en vermoord. De levens van drie hoofdpersonen kruisen elkaar. Er is de wereldwijze prostituee Renée, die eveneens vreest voor haar leven, maar aan de slag moet blijven voor het onderhoud van haar zoontje, dat opgevoed wordt door haar zus. Dan heb je de naïeve en wereldvreemde Lucy, die vlucht in verbeelding en romantiek. Als laatste is er de roekeloze Spitfire - piloot Jim Rushton, die zijn wapenbroeders een na een ziet sneuvelen en wiens branie en zwierigheid de doodsangst moeten maskeren. En de korte levensverwachting!

Naarmate de bommenwerpers meer schade toebrengen, loopt de spanning op. Mensen gaan compleet doldraaien. Lucy’s moeder, bijvoorbeeld, slaapt in een afgesloten kast. Op een nacht valt er een brandbom aan de voordeur en het huis brandt bijna af, omdat zij het blusapparaat en het zand in haar kast verstopt heeft “omdat het zo slordig in de weg stond.” De levensomstandigheden worden alsmaar moeilijker. En nog heel wat meer mensen gaan vreemde reacties vertonen. Zoals de man van Renées zus, die bijna al het huishoudgeld verbergt in een koffer, zodat zijn familie bijna verhongert. Op een avond ontvlucht Lucy de avances van een collega en komt in een bombardement terecht. De knappe en sympathieke jachtpiloot Jim helpt haar naar een schuilkelder, waar ook Renée het einde van de luchtaanval afwacht. Lucy wordt prompt verliefd en wil haar piloot weerzien.

Ondertussen vinden een tweede en derde prostituee een vreselijk einde. De politie arresteert een verdachte, maar Renée twijfelt of hij wel de moordenaar is van haar vriendin. Op zaterdag 19 oktober treffen de drie hoofdpersonen elkaar. Voor de avond om is, ligt er een dode vrouw in een blauwe mantel verhakkeld op de straatstenen. Is het Lucy? Of Renée.

Het verhaal verloopt langs drie verhaallijnen, kennelijk een specialiteit van de schrijfster. Maar anders dan in het vorige boek volg je regelmatig een zelfde gebeurtenis door de ogen van verschillende personages.

Weer zijn de sfeer en het dagelijks leven de belangrijkste themata. En die wijken nogal af van de propagandacommentaar bij de eigentijdse actualiteitsbeelden en zelfs van de hedendaagse toelichting bij recente dvd’s.

O ja, het tijdsverloop: alles gebeurt tussen zaterdag 14 september en zaterdag 19 oktober 1940

Noten

1. Behalve de film zijn er over Enigma diverse boeken (in het Engels) geschreven.

2. Over de Battle of Britain bestaan enorm veel non-fictie publicaties en dito films. Er is een goede (oudere) speelfilm: The Battle of Britain (1969 - Dvd 2004). Bespreking op Histoforum.

Boeken

Len Deighton, Fighter: The True Story of the Battle of Britain, 1977, vertaald als Luchtslag om Engeland, Amsterdam - Brussel, Elsevier, 1978, 280 blz. (Niet meer te vinden, behalve in bibliotheken.)
Dit boek van thrillerauteur Len Deighton blijft een van de allerbeste omdat hij de technische gegevens erbij betrekt: als je maar mitrailleurmunitie kunt bergen voor 14 seconden en benzine voor 10 minuten boven Londen, heeft dat zijn onvermijdelijke repercussies op tactiek en strategie van de luchtoorlog.

Prisma-Pockets gaf in de jaren 1960 biografieën uit van de meeste belangrijke piloten uit de Slag. (Sommige zeer goed geschreven). In mijn eigen boekenkast vond ik nog de twee volgende terug:
*Forrester, L., De onsterfelijke piloot. De levensgeschiedenis van Wingcommander Robert Stanford Tuck, Utrecht-Antwerpen, Prisma-Boeken, 1962, 4de druk, 224 blz.
* Bickers, R., Oorlogsvlieger Lacey, Utrecht-Antwerpen, Prisma-Boeken, 1964, 192 blz.


Jos Martens