Landverraad 1672

Serie artikelen over families die betrokken waren bij processen in 1672 wegens landverraad

1. Het verraad van Luwert Fockens

2. Het proces tegen Osebrandt Rengers

3. Dankpredicatie na de slag bij Jipsinghuizen (Daniel Mees over Osebrandt Rengers)

4. Sophia van den Camp 

5. Rudolph van Twickel

6. Het verraad van Broersema

7. Borgbeuningen

8. Beugelscamp

9. Junius

10. Nazaten van Isaac Junius en De Sandra

11. Van Isselmuden tot Schultinghe

11. Van Aerssen (en Junius)

 

Verhalen uit de geschiedenis van Groningen

1. Het begin van de Reformatie in Groningen

2. De Beeldenstorm in Groningen

3. Wederdopers in Groningen in de eerste helft van de zestiende eeuw

4. De relatie tussen Stad en Ommelanden, deel 1: 1536-1576

5. De relatie tussen Stad en Ommelanden, deel 2: 1576-1580 'Het verraad van Rennenberg'

6.  De schaking van Truda Clant

7. De moord op Hendrick en Frederik Gaykinga

8. Adriaan Clant en de vrede van Münster

9. Jan Quint, de voorlaatste gehangene op de Grote Markt in Groningen

 

Zeven generaties van Ewsums en hun godsdienstige overtuiging

1. Inleiding

2. Onno van Ewsum en de Aduarder kring

3. Kinderen van Onno en Gele

4. Wigbold en Beetke

 

De familie Clant en de Groninger borgen

 

Het begon allemaal met een mailtje, waarin iemand vroeg of Ludovicus Fabritius die privéleraar was op de Breedeborg, degene is die later predikant werd in Gasselte?

Op 30 mei 1669 werd in de hervormde gemeente van Warffum het avondmaal gevierd met o.a. een aantal nieuwe lidmaten. Onder hen was een zeker Ludovicus Fabritius die met een attestatie van Groningen deelnam. Ludovicus was Sacrae Scripturae Ministerii (=dienaar van de Heilige Schrift) Candidatus, dat wil zeggen dat hij zijn studie theologie had afgerond en beroepbaar was predikant. In dat jaar was hij praeceptor, privé-docent, van de kinderen van Johan Clant en Habbe/Habbina Coenders, die woonden op de Breedenborg, vernoemd naar het plaatsje Breede, onder de rook van Warffum.

Het is inderdaad verleidelijk te denken dat het hier gaat om Ludovicus Fabritius, zoon van Bernardus Fabritius. Deze Bernardus was tot zijn dood op 21 maart 1670, predikant in het Drentse Gasselte. Een paar maanden later, in september, werd Ludovicus benoemd als zijn opvolger (1).

Voor mij was dit mailtje aanleiding om me wat meer te verdiepen in de geschiedenis van het geslacht Clant in relatie tot de borgen in Groningen. Zij waren hoofdelingen en jonkers in de Ommelanden en speelden een niet onbelangrijke rol in de geschiedenis van de provincie Groningen. Het geslacht was nauw verwant met verschillende adellijke families en jonkers geslachten in Groningen.

Ik kon toen nog niet vermoeden hoe wijdvertakt deze familie was en met hoeveel borgen er connecties zijn.
Alvorens een overzicht te geven van de relaties van de Clanten met de verschillende borgen eerst, ter introductie, een kort overzicht van de oudstbekende leden van dit geslacht.

 

Hendrik Clant
We komen de naam Clant voor het eerst tegen in het begin van de veertiende eeuw. Een Hendrik Clant werd geboren rond 1320. Hij trouwde met Anna Polman, dochter van Otto Polman en NN Huinghe ten Hove van Selwerd. De familie Polman uit Eelde gaat terug tot de twaalfde eeuw, toen een Herman van Polle vermeld werd als getuige van de abt van Ruinen (1181).

Otto Polman Hendriks Clant
Hun zoon Otto Polman Hendriks Clant werd geboren rond 1350 en overleed rond 1401. Hij was hoofdeling in Scharmer en trouwde met Hille/Hisse Gockinga, geboren rond 1355, dochter van Tammo Gockinga (zoon van Eolt Gockinga) en NN Abdena (dochter van Wiard I Abdena van Emden). Abdena is de familienaam van een zeer machtig hoofdelingengeslacht uit Oost-Friesland. Omstreeks 1400 hadden de Abdena's met toestemming van de bisschop van Münster, de stad Emden en haar omgeving in bezit gekregen. Zij ontwikkelden de stad tot hun machtscentrum.
Otto was ridder en hoveling in Scharmer en burgemeester van Groningen in 1370. In 1401 werd hij in plaats van Eoldus Gockinga als een ‘belover’ naar de bisschop van Utrecht gezonden.

 

Het oproer in Groningen, 23 oktober 1413 Om het lot van enkele nazaten van Otto Clant te kunnen begrijpen is het nodig enige aandacht te besteden aan de strijd tussen Schieringers en Vetkopers in de vijftiende eeuw. In de late middeleeuwen was het noorden van ons land geregeld het strijdtoneel van twisten tussen zogenaamde Vetkopers en Schieringers. Het is nooit goed duidelijk geworden wat de precieze reden(en) van deze conflicten was/waren, maar het zal ongetwijfeld om macht zijn gegaan. In de periode 1413-1422 was er sprake van een uitzonderlijk groot gewapend conflict, dat bekendstaat als de Grote Friese Oorlog. Negen jaren lang woedde er openlijk oorlog in heel Friesland tussen Vlie en Weser. Diverse veldslagen vonden er plaats en Friesland ging gebukt onder piraterij, plundering, brandstichting en moord. Deze oorlog ontstond als gevolg van een uit de hand gelopen vete tussen de Oost-Friese hoofdelingen Keno II tom Brok en Hisko Abdena (2) - broer van de schoonmoeder van Otto Clant - waarna alle partijen een zijde kozen in het conflict en er in heel Friesland een burgeroorlog losbarstte (3). De strijd begon met de bezetting van Emden in 1413 door Keno II tom Brok. Diens tegenstander proost Hiske Abdena van Emden vluchtte daarop naar Groningen, waar de Schieringers onder Coppen Jarges (Jarichs) een staatsgreep pleegden. Na veel strijd werd Groningen weer Vetkopers (1415), Keno bracht de Schieringers, die zich hadden teruggetrokken in Westerlauwers Friesland zware slagen toe, o.a. in de slag bij Okswerderzijl (1417). De (Duitse) keizer bewerkte een kortstondige vrede. Inmiddels zochten de Schieringers steun bij Jan van Beieren (1418), die troepen stuurde om de Vetkopers onder Focko Ukena uit Friesland te verdrijven (1420). Maar de strijdende partijen verzoenden zich buiten hem om (vrede van Groningen van 1422) en verdreven met hulp van de Hanze en Keno's zoon Ocko II tom Brok de troepen van Jan van Beieren en Likedelers (piraten die ook bekend werden als de Victualiënbroeders) (4). Na 1422 raakten de Vetkopers onderling verdeeld. Ocko tom Brok en Focko Ukena streden bei den om de macht. In 1426 werd Ocko tom Brok bij Detern verslagen door Focko Ukena, maar wist het jaar daarop opnieuw de overhand te krijgen, waarna Focko naar Appingedam vluchtte. Defenestratie Op 23 oktober 1413 werden tijdens gevechten tussen de Schieringers en Verkopers verschillende Vetkopers door Schieringers vermoord, onder wie Henricus Clant en diens zoon Allard. Deze laatste, een der hoofden van de Vetkopers werd, aan tafel zittend, door de Schieringers tijdens het oproer van 1413 doodgeslagen. Allard woonde in Groningen in een huis ‘gelegen in westerzijt van den marckeden na botteringestrate’, met de naam De Schoone Gevel. Hetzelfde oproer kostte ook Johan Rengers (naar men zegt eigenhandig doodgestoken door de Spieringer Jarges Coppen) (5) en Johan Heckum, het leven: ‘Worde Johan Rengers tot Groningen opt Raadt-huys van den Schyringers dootgheslaegen; oock worpen se Johan Heckum boeven ter vensteren uth, ende weder nedercoemende opt merckt vonden sij daer Hendryck Clant gaen, dien sij in den schoenen ghevel jaechden ende dootsloegen; voort sloegen sij Allard Clant sittende aen sijn taeffel oock doot.’ Het oproer in Groningen, 23 oktober 1413. Carel Christiaan Anthony Last (1880-1876), 1852.

Henricus Otto Clant

Henricus Otto Clant, zoon van Otto en Hille, werd geboren rond 1380 en stierf op 23 oktober 1413 tijdens het hierboven gemelde oproer. Hij trouwde met Maria Cater, dochter van de zoon van Hermannus Cater, burgemeester van Groningen.

Otto Henricus en Wybrand Clant
Hun zoon Otto Henricus Clant werd geboren rond 1400. Hij overleed rond 1475. Hij was met tussenpozen in de periode 1427-1457 zestien keer burgemeester van Groningen. Hij was getrouwd met Anna ter Hanzouw, dochter van Johan ter Hansouw (Eelde). Hij bezat een huis in ‘den Krumme Yate’, de Kromme Elleboog, in Groningen.

Otto werd in 1413 door de Schieringers verbannen, maar verzoende zich in 1422 met hen tijdens de Zoen van Groningen, waarmee een einde kwam aan de oorlogen in de Friese landen (6). In 1424 werd hij door de Groningers naar Emden gezonden als afgevaardigde naar graaf Ulrich van Oost-Friesland.

Zijn broer Wybrand Clant, een der hoofden van de Vetkopers binnen Groningen, ontsnapte tijdens het oproer ternauwernood aan de dood door de Minderbroederskerk in te vluchten. Hierna werd hij, samen met zijn broer Otto uit het land verbannen. In 1422 weer met de Spieringers verzoend, werd hij in 1429 door de Groningers naar Deventer tot Bontflorius, de kanselier van het Duitse Rijk, gezonden. Tussen 1430 en 1435 komt hij als raadsheer en burgemeester te Groningen voor.

 

Allard Clant
Allard Clant, zoon van Otto en Anna, werd geboren rond 1435 en stierf voor 1488. Hij trouwde met Margaretha Lewe van Zandeweer, dochter van Wigboldus Gerards Lewe en NN Hermansdr. ter Hansouwe, dochter van Herman Johans ter Hansouwe uit Peize. Allard was van 1474-1478 burgemeester van Groningen.

Egbert Clant
Egbert Clant, tot Stedum, Scharmer, Uithuizen, Losdorp en Usquert, ridder, zoon van Allard en Margaretha, werd geboren rond 1465. Hij trouwde met Teteke Nittersum, dochter van Eppe Nittersum en Bywe. Eppe was de zoon van Andolf Nittersum en Bywe Schultingha (7).

Egbert Clant komt herhaaldelijk voor tussen 1495 en 1521, maar nergens wordt hij hoofdeling te Stedum genoemd. Wel komt hij van 1503-1512 voor in de klauwboeken van Stedum.

 

	Naam van de borg	Plaats	man/vrouw	aantal generaties
1	Ackemaborg	Grijpskerk	m	4
2	Breedenborg	Warffum	m	3
3.	Dijkumborg	Garsthuizen	v	1
4	Englumborg	Oldehove	m	1
5	Fraeylemaborg	Slochteren	v	1
6	Hanckemaborg	Zuidhorn	m	4
7	Juckemaborg	Zeerijp	v/m	3
8	De Klinkenborg	Kantens	v	1
9	Ludemaborg	Usquert	m	3
10	Lulemaborg	Warfhuizen	m	maximaal 2
11	Mathenesse	Mensingeweer	v/m	1
12	Menkemaborg	Uithuizen	v/m	6
13	Meymaborg	Rasquert	m	1
14	Nittersum	Stedum	v/m	6
15	Onstaborg	Wetsinge	v	1
16	Rensumaborg	Uithuizermeden	v	1
17	Rikkerda	Lutjegast	v	1
18	Scheltkema-Nijenstein	Zandeweer	m	3
19	Tammingahuizen	Ten Post	v	3
20	Ter Borgh	Warfhuizen	v	3
21	Verhildersum	Leens	v	1

Overige artikelen

 

Werndley, Colijns en Visscher (in relatie tot de Englumborg)

 

Noten

 

1. De familie Fabritius diende als predikant  in de zeventiende en achttiende eeuw de gemeente in Gasselte gedurende 135 jaar: https://histoforum.net/predikanten/lodewijkfabritius.html/a> 
2. https://nl.wikipedia.org/wiki/Hisko_Abdena 
3. https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_Friese_Oorlog 
4. https://nl.wikipedia.org/wiki/Victuali%C3%ABnbroeders 
5. https://bit.ly/3wwDmnG 
6. https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrede_van_Groningen 
7. http://genea.skuipers.eu/clant/clant.htm 

 

Copyright Albert van der Kaap 2024