Community Geschiedenis Histoforum
De oorlog in de
boekwinkel 2
Jan van Oudheusden
Hier volgt een selectie besprekingen van lezenswaardige boeken rond de thema’s nazisme en Tweede Wereldoorlog. Deze korte recensies schreef ik eerder voor Biblion/NBD. De boeken zijn afgelopen jaar verschenen en liggen in de meeste boekwinkels nog wel voor het grijpen.
Hellmut G.Haasis, Hitler die blaas ik op. De
aanslag door Georg Elser. Een biografie (IJzer: Utrecht 2006), 284
blz., prijs € 19,50.
Op 8 november 1939 pleegde meubelmaker Georg Elser
een aanslag in de Bürgerbräukeller te München, waar een nazibijeenkomst
was. Er vielen zeven doden. Zijn eigenlijke doelwit, Adolf Hitler, had
echter de bijeenkomst voortijdig verlaten, zodat de opzet mislukte.
Elser werd gegrepen en verbleef tot het eind van de Tweede Wereldoorlog
in gevangenschap. In april 1945 werd hij geëxecuteerd. Elser had een
jaar lang gewerkt aan de tijdbom, die hij in een dragende zuil vlak
achter het spreekgestoelte had bevestigd. Dat hij alles op eigen houtje
had beraamd, kon naderhand niet iedereen geloven. In dit boek vertelt
Hellmut Haasis alles over de achtergronden, de uitvoering, de uitvaart
van de slachtoffers, de mislukte vlucht van Elser, het Gestapo-verhoor,
de bekentenis, de gevangenschap en dood van de aanslagpleger, alsmede
diens hele leven en loopbaan. Elser was een felle anti-nazi, die voelde
dat Hitler zijn land en de wereld in een catastrofe zou leiden. Tragisch
dat die opzet door toeval faalde; de wereld zou veel leed bespaard zijn
geweest. Markant, en interessant voor een breed publiek.
Anthony Beevor en Loeba Vinogradova (red.),
Een schrijver in oorlog. Vasili Grossman en het Rode Leger (Balans:
Amsterdam 2006), 458 blz., prijs
€ 25,-
Bij het schrijven van zijn standaardwerk over de
slag bij Stalingrad stuitte de Britse historicus Antony Beevor op de
aantekeningen van de Russische oorlogscorrespondent Vasili Grossman
(1905-1964). Hij onderkende meteen het belang ervan. Grossman was in de
jaren dertig ternauwernood ontsnapt aan de terreur van Stalin. In 1941
liet hij zich bij het Russische leger inlijven om van dichtbij het
oorlogsgeweld te beschrijven. Veel van Grossmans notities bereikten
nooit de krantenkolommen, vanwege de censuur. In augustus 1941 krijgt
Grossman zijn vuurdoop, en in 1942-43 is hij getuige van de slag bij
Stalingrad, het zwaartepunt in dit boek. Later schrijft hij onder meer
over de nazi-moord op joden en over vernietigingskamp Treblinka. Hij
heeft een scherp oog voor bizarre voorvallen, zoals executies van
deserteurs. Hij uit kritiek op de Sovjet-propaganda en bewondert de
dapperheid van de soldaten. Gesprekken geeft hij plastisch weer. Hij
observeert treffend en concreet, maar vaak fragmentarisch. Beevor praat
alles deskundig aan elkaar. Evocatie van oorlogsgruwelen, voor de
liefhebbers.
Bart Funnekotter, Ace. De grootste
jachtvliegers van de Tweede Wereldoorlog (Aspekt; Soesterberg 2006),
427 blz., prijs €
24,95.
Een ‘Ace’ was in de Eerste en de Tweede
Wereldoorlog een betiteling voor een gevechtsvliegenier die erin
gespecialiseerd was om tegenstanders uit de lucht te schieten. Al in de
Eerste Wereldoorlog groeide enige verering voor dit soort ‘helden’. Het
aantal scores hielden ze bij met inscripties op de buik van het
vliegtuig. In de Tweede Wereldoorlog speelde de luchtmacht een veel
prominentere rol. Bart Funnekopper, redacteur van NRC Handelsblad,
tekende het verloop van de strijd in de lucht op aan de hand van de
lotgevallen van vijftien van deze jachtvliegeniers, een willekeurige
selectie. Het zijn korte biografietjes van piloten uit Duitsland,
Engeland, Amerika, Rusland, Canada en Japan. Strijdtonelen waren:
Westfront (Battle of Britain 1940 en Luchtslag om Europa 1943-45),
Middellandse Zeegebied, Oostfront en Zuidoost-Azië. De levensverhalen
bevatten veel bijzonderheden over vliegtuigtypes en staaltjes
solidariteit en bravoure. Funnekopper heeft diversen geïnterviewd en
spreekt zeer deskundig over zijn onderwerp. Interessant voor lezers met
belangstelling voor oorlogsluchtnavigatie.
Richard J.Evans, Het Derde Rijk, deel 1,
Opkomst (Spectrum/Standaard: Utrecht/Antwerpen 2004), 729 blz.,
prijs €
39,90)
Van de hand van de Britse historicus Richard Evans
verscheen deel 1 van zijn trilogie over Hitlers Derde Rijk. Opkomst
behandelt de jaren 1871-1933 en legt de negentiende-eeuwse wortels bloot
van de nazi-dictatuur. Het richt zich op een breed publiek van
geïnteresseerde leken. Na de monumentale tweedelige Hitler-biografie van
Kershaw achtte Evans hernieuwde nadruk op de persoon Hitler niet
dienstig; des te meer aandacht besteedt hij aan deelgebieden als
cultuur, economie, justitie. Hij voert mensen van vlees en bloed ten
tonele, evenals lokale situaties om het nazificatieproces te
illustreren. Onder meer analyseert hij de tradities uit de keizertijd;
de invloed van de Eerste Wereldoorlog; de zwakte van de Weimar-Republiek
(1919-1933); de crisis, de machtsovername, de gelijkschakeling en het
begin van terreur en jodenvervolging. Hij stelt dat de nazi-machtsgreep
met illegale methodes plaatsgreep en o.a. mogelijk werd door de
economische crisis, de dynamiek van de nazi-beweging en de overlap
tussen nazi-ideologie en die der conservatieven. Het boek vormt een
welkome synthese, vervat in vlotte, verhalende stijl.
Richard J.Evans, Het Derde Rijk, deel 2,
Dictatuur (Spectrum/Standaard: Utrecht/Antwerpen 2006), 1001
blz., prijs €
42,50)
Deel 2 van Evans’ alomvattende trilogie over het
Derde Rijk beslaat de periode 1933-1939, de nazi-dictatuur tot aan de
Tweede Wereldoorlog. Het boek is net als deel 1 vlot geschreven, voor
een breed publiek. De hoofdstukken zijn overzichtelijk gerangschikt, en
samengebracht onder kopjes als ‘de politiestaat’, ‘de bekering van de
ziel’ en ‘de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog’. Evans laat zien dat
onder het oppervlak van uniformering vaak werd gemord, onder meer over
de slechte economische situatie. Naast dagboeken en officiële documenten
put Evans ook uit rapporten van ballingenorganisaties. Het boek vormt
een knap staaltje integrale geschiedschrijving, aangezien vrijwel alle
aspecten van het maatschappelijk leven tot hun recht komen: culturele,
sociale, politieke, economische en religieuze. Bij al die aspecten voert
Evans mensen van vlees en bloed ten tonele; soms bekende namen; vaker
zegslieden wier levensverhaal als exemplarisch kan gelden voor grotere
groepen.
David M.Crowe, Oskar Schindler. De biografie
en het ware verhaal achter de ‘Schindlerlijst’ (uitg. Verbum: Oostom
2006), 821 blz., prijs
€ 39,50.
Het succes van de speelfilm Schindler’s List van
Steven Spielberg deed (met de gelijknamige roman van Thomas Keneally)
het grote publiek in 1993 kennismaken met de mensenredder Oskar
Schindler. Tijdens de ergste jaren van de jodenvervolging (1942-1945)
wist deze slimme, ijdele Sudetenduitse zakenman 1100 joodse medewerkers
van een wisse dood in vernietigingskamp Auschwitz te redden. Dat deed
hij met een combinatie van bluf, arrogantie en menslievendheid. Hij liet
een lijst aanmaken van mensen die hij tewerkstelde. De werknemers waren
zogenaamd onmisbaar voor de productie van emaillen pannen en andere
metaalwaren voor het leger. De geredden hielden hem na 1945 in ere. De
Amerikaanse historicus David Crowe deed jarenlang minutieus speurwerk.
In zijn dikke boekwerk onthult hij gedetailleerd alle feiten, met name
waar die afwijken van de geromantiseerde filmversie. Steeds legt hij
beide versies kritisch naast elkaar. De lezer krijgt tegelijk een
indringend beeld van de hel op aarde, die de holocaust betekende.
Kenners van de film zouden dit boek moeten lezen.
Rodric Braithwaite, Moskou 1941. Een stad in
oorlog (Spectrum: Utrecht 2006), 441 blz., prijs
€ 39,95.
De Slag om Moskou (juni-december 1941) is minder
bekend dan ‘Stalingrad’. Maar nooit
vochten er méér soldaten in één veldslag: zeven miljoen. Hitlers
legers rukten vanaf 22 juni 1941 honderden kilometers op, in de
verwachting snel het communistisch machtscentrum te kunnen elimineren.
Duidelijk bleek hoe zwak de Russische defensie was. De Duitsers
bereikten Moskou tot op 40 km, maar dankzij een verbeten inzet van
hulptroepen en vrijwilligers, improvisatietalent van Stalins generaals
én slecht weer, slaagden de Sovjets erin de aanval af te slaan. De
Britse oud-diplomaat sir Rodric Braithwaite, thans nog verbonden aan de
Moscow School of Political Studies, schreef een lijvig boek dat
een goede indruk geeft van hoe de Moskovieten de slag hebben ondergaan:
de inzet van vrijwilligers, de rol van musici en dansers voor het
moreel, de luchtaanvallen, de burgerbescherming, de paniek, de
rantsoenen, Stalins morele instorting en herstel. Braithwaite voert veel
ooggetuigen ten tonele (zoals Sacharov en Sjostakovitsj). Dit alles
vervat in een lange, goed leesbare, beschrijvende documentaire.
Patrick Dassen, Ton Nijhuis en Krijn Thijs
(red.), Duitsers als slachtoffers. Het einde van een taboe? (Melt
& Schilt: Amsterdam 2007), 478 blz., prijs
€ 25,-
In historische debatten groeit aandacht voor de
verschrikkingen die het Duitse volk in de Tweede Wereldoorlog heeft
moeten ondergaan. Lange tijd hadden publicisten primair aandacht voor de
oorlog zelf en het lot van slachtoffers van het nazisme, zoals de joden.
In deze bundel van het DIA (Duitsland Instituut Amsterdam) laten
gerenommeerde historici hun licht schijnen op met name het lot van de 12
miljoen ‘Heimatvertriebenen’ uit Pommeren, Silezië, Oost-Pruisen en
Sudetenland; op de talloze slachtoffers van geallieerde bombardementen;
en op de massaverkrachtingen van Duitse vrouwen door Russische soldaten.
Slachtoffercultus was er ook in het verleden, en werd dan
geïnstrumentaliseerd: zo laat historicus Von Benda Beckmann zien hoe
‘Anglo-Amerikaanse bommen’ de antiwesterse DDR-propaganda de nodige
munitie verschaft hebben. Beatrice de Graaf toont hoe de ‘erfenis van
Buchenwald’ door communistische propaganda werd beheerd en collega
Pekelder beschrijft de slachtoffercultus van de Rote Armee
Fraktion-gevangenen anno 1977. Warm aanbevolen voor belangstellenden in
recente Duitse geschiedenis. Maar ook zeer geschikt om mee te aan te
tonen hoeveel dubbele lagen de geschiedenis heeft.
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum