|
Kapitein Alatriste
Arturo Pérez-Reverte. Uithoven, Uitg. Karakter, 2009, 214
blz. vertaling van El capitán Alatriste
(1996) door Jean Schalekamp.
Plaats en tijd:
Spanje, Madrid, 1623.
Inleiding
Alatriste,
een Spaanse kijk op de Tachtigjarige Oorlog
Nederlandse boeken, studies, (jeugd)romans over De Opstand
zijn er bij dozijnen. Bibliotheken vol. Vanaf de 16de eeuw reeds.
Geen wonder: voor de Nederlanders vormt de opstand tegen Spanje zowat de basis
van hun natievorming, voor hun regerende vorstenhuis, de Oranjes zowat de
legitimatie van hun recht op regeren en zelfs voortbestaan.
Ook in Spanje heeft De Opstand vanaf het begin een stroom van
publicaties op gang gebracht, vooral toneelstukken: Lope de Vega, Calderon de la
Barca…
In de Nederlanden is Alva, de IJzeren Hertog, iets als de
baardelijke duivel in hoogsteigen persoon; in Spanje is hij als de Grote Hertog
een nationale held. Tijdens het laatste Oranje-jaar, 1984, wilde de huidige
hertog van Alva voor een tentoonstelling alleen unieke stukken uit het (nog
steeds fenomenale) familiepatrimonium uitlenen, als er een colloquium kwam over
de rol van zijn illustere voorvader. Dit werd afgewimpeld. M.i. een gemiste
kans. De tentoonstelling ging door, maar zonder de unieke Spaanse stukken.
De meest recente biografie die wij persoonlijk lazen,
Alva, een biografie (2005) is van H. Kamen, een Engelsman.
Toch treft het dat in de televisiereeks over
Willem van Oranje,
die in hetzelfde jaar 1984 werd uitgezonden, Alva eerder genuanceerd werd
opgevoerd. In onze bibliografie bij het artikel over deze televisiereeks zat
oorspronkelijk slechts één Spaans boek: de biografie van Filips II door H.
Vazques de Prada (1975).
Kortom, de Spaanse kijk op de Opstand bleef voor ons quasi
ontoegankelijk. De boeken van Arturo Pérez-Reverte over kapitein Alatriste (en
de
gelijknamige film) kunnen dit vacuüm opvullen. Des te meer
verbazingwekkend dat ze tot voor kort in de Nederlanden slechts op weinig bijval
konden rekenen. Jarenlang was De zon van
Breda het enige van de reeks dat in het Nederlands vertaald was. Daar
schijnt nu definitief verandering in te komen, dankzij Uitgeverij Karakter.
De populaire Alatriste-reeks is in 2007
verfilmd met niemand
minder dan Viggo Mortensen (‘Aragorn’ in
The Lord of the Rings) in de titelrol.
In Vlaanderen is de film slechts in enkele zalen vertoond.
De DVD, die in 2008 beschikbaar kwam, heeft blijkbaar meer succes.
Kapitein Alatriste is het tweede van de boeken over kapitein
Alatriste.
Kapitein Alatriste
Inhoud
|
Hij was niet wat je noemt de
eerlijkste en ook niet de vroomste man van de wereld, maar hij was wel
een dappere man.
Zijn naam was Diego Alatriste y Tenorio, en hij had
tijdens de Tachtigjarige Oorlog als soldaat gevochten in de oude
infanterieregimenten. Toen ik hem leerde kennen, hield hij zich in
Madrid met veel moeite in leven door voor een paar grijpstuivers
armzalige karweitjes aan te nemen, vaak als zwaardvechter voor anderen
die niet de bedrevenheid of de moed hadden om hun eigen twisten op te
lossen. Je weet wel: nu eens een bedrogen echtgenoot, dan weer een
onenigheid of een twijfelachtige erfenis, half afbetaalde speelschulden
en nog zo het een en ander. Het is natuurlijk erg makkelijk om daar
kritiek op te hebben, maar in die tijd was de hoofdstad van het Spaanse
Rijk wel een oord waar je je brood op goed geluk moest zien te
verdienen, ergens op de hoek van een straat, tussen het stalen blikkeren
van twee degens in. Met al dat soort zaken wist Diego Alatriste zich
best te redden.
|
 Andermaal
is Iñigo Balboa de verteller van dienst. Als het verhaal begint wacht hij
Alatriste op, die net uit de gevangenis ontslagen is, waar hij een tijd heeft
doorgebracht wegens schulden. Alatriste wordt ingehuurd door twee duidelijk
‘hooggeplaatsten’ om samen met een andere huurling twee Engelsen -en niet
Engelsmannen zoals op het omslag staat!- te overvallen en een lesje te leren,
waarbij zo weinig mogelijk bloed mag vloeien. Nauwelijks is de belangrijkste
opdrachtgever verdwenen, of van achter een gordijn treedt een sinistere
dominicaan te voorschijn: het hoofd van de inquisitie. Hij verandert de
opdracht: de twee zwaardvechters moeten nu de Engelsen doden. Tijdens de overval
voelt Alatriste nattigheid. Hij weet de mannen te redden en in veiligheid te
brengen in het huis van een bevriend en belangrijk edelman, de graaf van
Guadalmedina. ’s Anderdaags blijken de twee Engelsen niemand minder te zijn dan
Charles, prins van Wales en zijn vertrouweling, Buckingham. In een romantische
bui is de prins naar Spanje gereisd om zijn toekomstige bruid te ontmoeten,
Maria, de zuster van Philips IV. Alatriste is nu zelf in gevaar: niemand
ontsnapt aan de klauwen van de Heilige Inquisitie. Hij wordt effectief opgepakt,
ondervraagd en weer vrijgelaten … in een valstrik, waarbij de andere
zwaardvechter van enkele dagen eerder hem moet doden. De jonge Iñigo, die het
zaakje niet vertrouwde, is Alatriste echter gevolgd, met diens wapens in een
cape gewikkeld. Hij komt tussenbeide en schiet een van de overvallers neer. De
huurling, die Gualterio Malatesta heet, verwondt Alatriste aan de hand vooraleer
te verdwijnen. Een volgende aanslag op Alatriste, tijdens een toneelopvoering
van Lope de Vega, kent een wel zeer onvoorziene afloop, doordat enkele
onverwachte helpers opdagen. Het wespennest waarin Alatriste beland is, reikt
tot bij de koning! Zelfs de onheilige inquisitie acht het blijkbaar raadzaam om
hem (voorlopig?) met rust te laten.
Bespreking
Het verhaal speelt zich af, enkele jaren voor
De zon van Breda. Terloops meldt Iñigo
Balboa in het gezelschap kennissen van Alatriste het opduiken van een jonge,
verlegen schilder uit Sevilla, die later bekend zal worden als Diego Velazquez
en die we nogmaals ontmoeten in De zon van
Breda. Ook de grootste toneelschrijver van zijn tijd, Lope de Vega, doet
tweemaal zelfs zijn optreden.
De roman bezit niet de epische allures van
De zon van Breda, maar loont toch de
moeite. De volkomen onwaarschijnlijke en romantische geschiedenis van de Engelse
kroonprins, die incognito naar Spanje trekt om zijn bruid te veroveren is
-geloof het of niet- tot mijn stomme verbazing historisch correct! Dat geldt
natuurlijk niet voor het optreden van Alatriste en Iñigo. Wie zijn geschiedenis
kent, weet dat de missie van de latere Charles I op een mislukking uitloopt. De
Spanjaarden zagen een verbintenis met een protestantse prins niet zitten. Hij
zal een huwelijk uit liefde sluiten met een Franse prinses, magistraal
geportretteerd worden door Antoon van Dijck en door Cromwell onthoofd worden in
1649.
Wat het verhaal andermaal onderscheidt van een
mantel-en-degenverhaal is enerzijds de stijl, doorspekt met gedichten en
fragmenten van toneelstukken en anderzijds een unieke blik achter de schermen
van de zeer verschillende lagen van de Spaanse maatschappij, van het koninklijk
hof tot de gevangenis en de bordelen van Madrid. Het is een Spanje in verval, in
de eerste plaats door luiheid en hoogmoed van al die bevolkingslagen, aangetast
door de verrotting van een wijd verspreide corruptie op alle niveaus. De oude
Iñigo Balboa, die als verteller op zijn bewogen leven terugblikt beseft dat maar
al te goed, maar hij vertelt het allemaal met de vanzelfsprekendheid van de
tijdgenoot die er middenin zit. Hij heeft lang genoeg geleefd op de neergang van
zijn geliefde Spanje mee te maken onder de meer dan 40-jarige regering van die
onbekwame vorst Philips IV en zijn veel te machtige gunsteling Olivares, die een
belangrijke rol speelt in dit verhaal en een paar andere. (Opmerkelijk dat
hedendaagse historici veel minder negatief oordelen over de vorst en de neergang
-terecht- laten beginnen bij Philips II, de zoon van Karel V.)
Meer informatie:
Jos Martens
|
