Het ochtend toilet

Jan Steen

Alle sexuele symboliek komt samen in het schilderij Het ochtend toilet van Jan Steen (1663). Op de boog zijn conventionele symbolen te zien van ijdelheid. Maar de halfgeklede vrouw en de locatie (slaapkamer) wijzen erop dat het schilderij over koopbare liefde gaat. De luit is achteloos in de hoek geworpen, wat erop duidt dat er sex heeft plaatsgevonden. Ook de schoenen, normaal gesproken een symbool van huiselijke harmonie, zijn achteloos aan de kant gegooid. De vrouw trekt een kous aan. Kous was in die tijd slang voor vagina. Schertsend, minachtend, werden vrouwen in de zeventiende eeuw wel piskousen genoemd. Op een embleem van Roemer Visscher trekt een vrouw op vergelijkbare wijze haar kous aan. Visscher schrijft daarbij: Wie een kous te snel aantrekt, kan deze gemakkelijk vernielen door er gaten in te trekken. Evenzo kan onbesuisd gedrag, zoals zwichten voor erotisch genot, een mens gemakkelijk te schande maken.

De gedoofde kaas verwijst normaal gesproken naar kortstondigheid, maar hier staat deze naast een open juwelenkistje. Zij verwijzen naar een populair gezegde:  'Men koopt geen parels in het donker, noch zoekt men liefde in de nacht.

Steen 5