Histoforum      Lesmateriaal      Toetsmateriaal      Vakinformatie      Magazine    

Unnatural and essential: the nature of historical thinking Belangstelling voor het verleden is de mens misschien wel aangeboren of in ieder geval jong aangeleerd. Waarschijnlijk is dat ook de belangrijkste reden dat er op het boek 'Historical Thinking and Other Unnatural Acts' van Sam Wineburg nogal wat kritiek kwam. Hoezo is historisch denken onnatuurlijk?

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Belangstelling voor het verleden is volgens Wineburg zeker een natuurlijk iets, maar dat betekent volgens Wineburg niet dat dat ook geldt voor historisch denken. Historisch denken vereist een bepaalde gedisciplineerde houding en een systematische bewijsvoering en zuiver argumenteren. Dat is niet alleen allesbehalve natuurlijk, maar het wordt je ook lang niet altijd in dank afgenomen. Toen Richard White, historicus aan Stanford, de verhalen van zijn moeder over haar geboorteland Ierland aan een nader onderzoek ging onderwerpen stuiitte dat bij haar op groot verzet. Zij wilde er niet over horen. Zij zat er niet op te wachten dat iemand haar beeld van haar verleden ging corrigeren. Een aantal jaren geleden legde Wineburg onderstaand document (figuur 1), een verklaring van president Benjamin Harrison, voor aan een groep jongeren van een jaar of zeventien. Jacob Curfman was een van hen. Hij bekeek de tekst en hield vervolgens een kritisch en politiek correct verhaal over Columbus. Maar kritisch is hier niet wat Wineburg onder historisch denken verstaat (zie ook figuur 2).

Figuur 1

Verklaring van president Benjamin Harrison ter gelegenheid van de 400e verjaardag van de aankomst van Columbus in de nieuwe wereld. Washington, 21 juli 1892 Ik, Benjamin Harrison, president van de Verenigde Staten van Amerika, .. verklaar hierbij dat vrijdag 21 oktober 1892, de 400e verjaardag van de ontdekking van Amerika door Columbus, een algemene feestdag in de V.S. zal zijn. Moge de bevolking zoveel mogelijk hun werk laten voor wat het is en zich wijden aan activiteiten ter ere van de ontdekkingsreiziger en de grote prestaties van Amerikanen in de afgelopen vier eeuwen. Columbus gold in zijn tijd als de pionier van vooruitgang en verlichting. Het systeem van algemeen onderwijs is in onze tijd het meest opvallende en heilzame kenmerk van de geest van de verlichting en het ligt daarom voor de hand dat de scholen het middelpunt vormen van deze viering. Moge de nationale vlag wapperen op alle scholen in het land en de activiteiten gericht zijn de jeugd doordringen van de vaderlandslievende plichten van de Amerikaanse staatsburger. Moge er in de kerken en tijdens andere bijeenkomsten woorden van dankbaarheid worden gezegd aan de Goddelijke Voorzienigheid voor het diepe geloof van de ontdekkingsreiziger en voor de Goddelijke zorg en leiding die zo kenmerkend was voor onze geschiedenis en die ons volk zo overvloedig heeft gezegend. Originele tekst in de New York Times.

Figuur 2

Antwoorden van Jacob op vragen over de verklaring van Harrison: Vraag: Waar gaat dit document over? Jacob: Het eerste dat opvalt is dat Columbus een pionier op het gebied van vooruitgang en verlichting wordt genoemd. Ja, zo kun je naar Columbus kijken. Maar, van wat ik geleerd heb, waren zijn motieven niet geheel nobel. Gewoon rijk worden, hoe dan ook. Een weg naar indië vinden. Aantonen dat de aarde niet plat was. En verder prijst het document hem om zijn diepe geloof. Dat hij een echte Christen was, maar hij nam ook Indianen gevangen en martelde hen. Hij was dus misschien wel niet zo nobel als dit document hem toont. Vraag: Valt je nog meer op? Jacob: En het feit dat het een feestdag wordt die we in ere moeten houden. Dat is nog erger!

In een ander onderzoek legde Wineburg het document en de reactie van Jacob daarop voor aan een groep basisschool docenten met de vraag: Bedenk vragen die Jacob er toe zouden kunnen brengen om beter historisch te denken. Maar net als Jacob richtten ook zij zich vooral op de persoon Columbus. Columbus als held, maar ook als schurk. (zie figuur 3)
Als het begrip Columbus eenmaal is 'geactiveerd' leggen mensen vervolgens gemakkelijk allerlei associaties met die persoon, bijvoorbeeld met een tv-programma waarin die persoon een rol speelt. Maar dat betekent niet dat er sprake is van historisch denken. Daarvoor is het in ieder geval nodig om de context van het document (tijd en plaats) in je beschouwing te betrekking. En er moeten vragen worden gesteld over het hoe en waarom van de bron.

Figuur 3

Suggesties van basisschool docenten om het historisch denken van Jacob te bevorderen:  Ik zou vragen: ‘Wat is volgens jou nobel? Wat is volgens jou het droevige verhaal achter de ontdekkingsreis van Columbus Ik zou hem vragen: Wat heeft Columbus goed gedaan? Is er iemand in jouw leven die positiever wordt voorgesteld dan hij of zij verdient? Waarom denk je dat Columbus geen echte Christen was? Verklaar je antwoord.

Wineburg liet ook een groep promovendi van UCLA naar het document kijken. Als je naar hun opmerkingen kijkt, lijkt het op het eerste gezicht alsof zij een totaal ander document onder ogen hebben gehad (zie figuur 4). Uit het 'think aloud' protocol dat is opgesteld voor een de promovendi blijkt al snel dat historici, veel meer dan niet leerlingen en basisschool docenten, oog hebben voor het document zelf. De genoemde promovendus valt op dat het document is verschenen in de New York Times en dat het niet op de voorpagina staat. Hij constateert dat het een document is uit het begin van de 'Progressive Era' en het eind van de eeuw is. De tijd dat de grenzen van de V.S. dicht gingen na een periode van de grootste immigratiegolf in de Amerikaanse geschiedenis. Voor de promovendi was 1892 het belangrijkste jaartal en niet 1492.

De immigranten op het eind van de negentiende eeuw kwamen overwegend uit katholieke delen van Europa en brachten een andere cultuur mee dan die van de protestantse meerderheid in de V.S. Deze nieuwe, katholieke, immigranten hadden een held nodig. Door hier op in te spelen toonde Harrison over een goed ontwikkelde politieke intuïtie te beschikken, of in ieder geval over slimme adviseurs. Het ging tenslotte om miljoenen nieuwe, katholieke stemmers.

Figuur 4

Opmerkingen van promovendi:  De uitbreiding van het pantheon van helden met iemand die vroeger ongewenst was. Het schaamteloze beroep op superhelden om stemmen te winnen in stedelijke gebieden. Het begin van ‘pan-whiteness’ in postbellum Amerika; of, de Mediterrane horde doet zijn intrede in de tennis en hockeyclub (country club)

Het ligt voor de hand te concluderen dat een 17-jarige jongen over onvoldoende contextuele kennis beschikt om tot vergelijkbare redeneringen te komen als de promovendi. Maar die conclusie is te voorbarig. Ook van de promovendi was de context kennis beperkt. Hun specialisatie lag elders. Bovendien moet elke High school leerlingen minimaal over elementaire kennis van de emigratiegolf beschikken omdat dit onderwerp verschillende keren in het curriculum aan de orde komt.

Kennis hebben en die ook gebruiken zijn duidelijk twee verschillende zaken. Bij de leerling ging alleen het Columbus belletje rinkelen, bij de promovendi ook nog een aantal andere. Voor het ging het om een document ui 1892. Zij realiseerden zich bovendien dat zij veel nog niet wisten en stelden daarom nieuwe vragen. Was 12 oktober al eerder in bepaalde staten uitgeroepen tot een feestdag? En, zo ja, was dat dan vooral het geval in katholieke staten? En hoe werd Columbus dag gevierd in 1792 of 1692?

Dit stellen van nieuwe vragen, deze 'specification of ignorance', vormt een belangrijk aspect van historisch denken.

Literatuur

Wineburg, S.S. (2007) Unnatural and essential: the nature of historical thinking, in Teaching History, 129, december 2007

Wineburg, S.S. (2001) Historical Thinking and Other Unnatural Acts: Charting the Future of Teaching the Past, Phildalphia: Temple

Drie, J. van & Boxtel, C. van (2007), Historical Reasoning: Towards a Framework for Analyzing Students' Reasoning about the Past, in Educational Psychology Review, november 2007. 

 Dit artikel is een samenvatting van:

Wineburg, S.S. (2007) Unnatural and essential: the nature of historical thinking, in Teaching History, 129, december 2007

Copyright:  Albert van der Kaap, 2014