La Chanson de Craonne 

In geschiedenislessen over de Eerste Wereldoorlog gaat het bijna altijd over de oorzaken, het verloop en de gevolgen van de oorlog. Soms, zoals bijvoorbeeld in de syllabus van het vmbo-examen, is er ook nog sprake van kenmerken van de oorlog. Maar ook dan gaat het 'harde' zaken als moderne wapens, massaliteit, propaganda, censuur, totale oorlog, gevolgen voor het dagelijks leven en veel slachtoffers.

Veel minder aandacht is er doorgaan voor de emoties van de soldaten, voor wat de oorlog met mensen doet. en voor de tegenstellingen tussen het gedrag van officieren en legerleiding enerzijds en de ervaringen van de gewone soldaat anderzijds. De vele oorlogspoëzie maakt het mogelijk hier wel meer aandacht aan te besteden. Elders op Histoforum worden hiervoor suggesties gedaan.  Een andere mogelijkheid om juist deze kant van de oorlog meer naar voren te laten komen zijn de liederen die tijdens de oorlog zijn gemaakt. Een goed voorbeeld hiervan is het Chanson de Craonne

Chanson de Craonne

Het lied is bekend geworden onder de titel Chanson de Craonne, maar het kender verschillende eerdere versies en daarmee ook verschillende auteurs. Het was aanvankelijk bekend als La Chanson de Lorette  en gewijd aan de slag van Notre-Dame de Lorette bij Ablain-Saint-Nazaire (september 1914-september 1915). Het werd aangepast naar aanleiding van de gebeurtenissen in Champagne in 1915. In 1916 werd het een lied over de slag bij Verdun tot het ten slotte zijn definitieve vorm kreeg als La Chanson de Craonne. De melodie is geleend van het lied ‘Bonsoir, ’amour’ van Charles Sablon, dat een hit was 1911. Wie het lied beluistert zal het meteen opvallen hoe meldoie en tekst op gespannen voet met elkaar staan. Gérard Perron brengt het lied, zegt Bart van Loo erover alsof het een onschuldige valse musette is.

Poilus au point de départ de l’attaque sur Craonne, dans l’Aisne, pendant l’offensive du Chemin des Dames. Photo Rue des Archives. Tallandier

Het lied verscheen voor het eerst in druk in Gazette des Ardennes van 24 juni 1917 onder de titel Une chanson de soldat . De versie die uiteindelijk bekend werd onder de titel La Chanson de Craonne is voor het eerst aangetroffen in een boekje van de Franse soldaat François Court die vermeldt dat het lied is geschreven op 10 april 1917 op het plateau van Craonne, voorafgaand aan het offensief dat daar plaats vond op 16 april 1917. Het zou deze slag geweest zijn die voor de Franse soldaten de druppel was die de emmer deed overlopen en die aanleiding was voor de muiterij waarbij dit lied ook zijn definitieve naam kreeg.

Het lied is een eerbetoon aan de Franse soldaten die in mei 1917 weigerden terug te keren naar de loopgraven na het desastreuze en zinloze offensief bij de Chemin des Dames in de Champagnestreek . De Franse generaal Nivelle wilde een eind maken aan de stellingenoorlog en op 16 april 1917 lanceerde hij een groots opgezet offensief. Ondanks de deelname van de eerste Franse tanks (type Schneider) en intensieve artilleriebombardementen liep dit offensief uit op een grote ramp. Nivelle hield koppig vol en ten koste van heel veel mensenlevens wist hij in mei 1917 Craonne en het plateau de Californie slechts voor even in bezit te krijgen. Het totale aantal slachtoffers (doden, gewonden en vermisten) liep aan Franse zijde op tot 271.000 en  tot 163.000 aan Duitse zijde.

De nederlaang ondermijnde het moreel van de Franse troepen en in veel van de Franse divisies brak muiterij uit, in totaal zou het om meer dan 30.000 militairen gaan.

Pétain, die Nivelle was opgevolgd, liet een aantal “deserteurs” executeren, niet zeker is hoeveel precies, mogelijk 25 of 26 van de 500 ter dood veroordeelden.

De Franse regering had er een miljoen goudfrank voor om de auteur van het lied te achterhalen. De tipgever kreeg bovendien de zekerheid dat hij het front zou mogen verlaten. De aiteur werd niet achterhaald.

 
Het lied werd (uiteraard) verbonden en dat bleef zo tot 1974. De Franse legerleiding vond het lied antimilitaristisch, defaitistisch en subversief. In 1974 kwam het president Giscard d’Estaing ter ore dat er in Frans schoolboeken sprake was van censuur met betrekking tot het lied, waarna het een plek kreeg in de geschiedenisboeken. In 1998 bracht de socialistische voorman Lionel Jospin als eerste Franse premier een bezoek aan Craonne , waar hij eer bracht aan de gefusilleerden. Hij wil dat ze ‘volledig deel gaan uitmaken van ons collectieve geheugen,’. Als het lied die dag weerklinkt roepen spirituele nazaten van generaal Nivelle verontwaardigd dat het een schandaal is die lafaards te herdenken (Van Loo, 2011).

Mogelijkheden in de les

U kunt het lied, bijvoorbeeld op basis van bovenstaande tekst, bij de leerlingen introduceren en hen vervolgens te vragen  de tekst van het lied, met Engelse en Nederlandse vertaling (al luisterende) te bestuderen vanuit de vraag: Waarom was de Franse legerleiding zo fel gekant tegen dit lied? Een andere vraag zou kunnen zijn of de leerlingen de (lichtvoerige) melodie vinden passen bij de tekst. Doet de melodie afbreuk aan de tekst of wordt die juist versterkt. Denk ook aan de magistrale anti-oorlogsfilm La vita e bella.

Vervolgens kunt u dit, één minuut durende, fragment uit de indrukwekkende film 'Un long dimanche de fiançailles' (1904) laten zien, waarin dit lied ook wordt gezongen (u zou overigens ook met dit filmfragment kunnen beginnen). 

Hierna kunt u met de leerlingen bespreken waarom de Franse overheid aan het eind van de twintigste eeuw het verbod op het lied heeft opgeheven en de soldaten heeft gerehabiliteerd. Hierbij kunt u een vervolgvraag stellen over de sentimenten die deze rehabilitatie bij sommigen opriep.

Gezongen versies van La Chanson de Craonne op YouTube

* Gérard Pierron: https://www.youtube.com/watch?v=CAYKmp4dwpY 
* Chris Tof: https://www.youtube.com/watch?v=z-yRaEYQNQs 
* Maxime Martelot: https://www.youtube.com/watch?v=BXnmRSb39ks 
* Marc Ogeret: https://www.youtube.com/watch?v=wGrdG85mmL0 
* Bladmuziek: https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Chanson_de_Craonne 

La Chanson de Craonne

Quand au bout de huit jours le repos terminé
On va reprendre les tranchées,
Notre place est si utile
Que sans nous on prend la pile
Mais c'est bien fini, on en a assez
Personne ne veut plus marcher
Et le cœur bien gros, comme dans un sanglot
On dit adieu aux civelots
Même sans tambours, même sans trompettes
On s'en va là-haut en baissant la tête

Refrain:
Adieu la vie, adieu l'amour,
Adieu toutes les femmes
C'est bien fini, c'est pour toujours
De cette guerre infâme
C'est à Craonne sur le plateau
Qu'on doit laisser sa peau
Car nous sommes tous condamnés
Nous sommes les sacrifiés

Huit jours de tranchée, huit jours de souffrance
Pourtant on a l'espérance
Que ce soir viendra la relève
Que nous attendons sans trêve
Soudain dans la nuit et dans le silence
On voit quelqu'un qui s'avance
C'est un officier de chasseurs à pied
Qui vient pour nous remplacer
Doucement dans l'ombre sous la pluie qui tombe
Les petits chasseurs vont chercher leurs tombes

Refrain
C'est malheureux devoir sur les grands boulevards
Tous ces gros qui font la foire
Si pour eux la vie est rose
Pour nous c'est pas la même chose
Au lieu de se cacher tous ces embusqués
Feraient mieux de monter aux tranchées
Pour défendre leur bien, car nous n'avons rien
Nous autres les pauv' purotins
Tous les camarades sont enterrés là
Pour défendre les biens de ces messieurs là

Refrain
Ceux qu'ont le pognon, ceux-là reviendront
Car c'est pour eux qu'on crève
Mais c'est fini, car les trouffions
Vont tous se mettre en grève
Ce sera votre tour, messieurs les gros
De monter sur le plateau
Car si vous voulez faire la guerre
Payez-la de votre peau

 

Referenties

Van Loo, B. (2011) Chanson: Een gezongen geschiedenis van Frankrijk. Antwerpen: De Bezige Bij.

De rechtervleugel van het offensief: De strijd tussen Craonne en de Aisne