Histoforum
laatste wijziging: 11-08-2012
Bobby
- VS 2006 - DVD - duur: 115 minuten - originele versie - Nederlandse
ondertitels.
Tijd en ruimte:
VS, 6 juni 1968
Genre:
Tijdsbeeld, biografische film.
Persoonlijke waardering:
****/4
Waardering De Standaard: */4
Regisseur:
Emilio Estevez.
Acteurs:
Anthony Hopkins, Sharon Stone, Demi Moore, Elijah Wood, Heather Graham,
Christian Slater, William H. Macy, Helen Hunt, Martin Sheen, Lindsay
Lohan, Heather Graham, Emilio Estevez, Harry Belafonte, Ashton Kutcher.
Inhoud
Op
6 juni 1968 werd presidentskandidaat Robert F. Kennedy op 42-jarige
leeftijd vermoord in het Ambassador Hotel in Los Angeles De moord sloeg
een idealistische generatie knock-out in de touwen. Op de dag dat hij
neergeschoten is, won hij de Democratische
primary in Californië - wat
hem in pole position bracht voor een race tegen Richard Nixon naar het
Witte Huis. Bobby was de broer van de in november
De film speelt zich volledig af in het Ambassador Hotel en volgt
afwisselend gedurende die noodlottige dag niet minder dan 22 personages,
die op een of andere wijze met de moord verbonden zijn. Een voorstelling
van hen allen zou hier veel te ver leiden. Enkele voorbeelden: Anthony
Hopkins is een gepensioneerde portier die op de hoogdagen van het hotel
nog eens een kijkje komt nemen; Christian Slater is een ploegbaas die
door de personeelschef (William H. Macy) ontslagen wordt wegens racisme,
maar die zich weet te redden met chantage omdat hij weet van diens
verhouding met een telefoniste (Heather Graham). Demi Moore is dan weer
een zwaar aan alcohol verslaafde zangeres, Sharon Stone een
schoonheidsspecialiste en Lindsay Lohan een meisje dat een nephuwelijk
wil aangaan met een jeugdvriend (Elijah Wood) zodat die niet naar
Vietnam hoeft. Enzovoort, enzovoort.
Het duurt een hele poos voor je door hebt wie wie is. En van sommige
mensen kom je dat zelfs nooit te weten. Wie of wat vertolkt de oud
geworden Harry Belafonte, de schaakmakker van Hopkins? Pas na de
moordaanslag vallen de puzzelstukjes op hun plaats.
Hoofdpersoon is natuurlijk de charismatische presidentskandidaat Bobby
Kennedy zelf. Hij is uitsluitend te zien in authentieke
actualiteitsbeelden, die telkens ingelast zijn in de film. Bijvoorbeeld:
als hij mensen een hand geeft, zie je eerst de beelden uit 1968, dan een
hand en arm die de filmspelers begroet, dan weer de echte Bobby. Vreemd
voor ons is, dat wij die hele episode in zwart-wit meemaakten: de VS
hadden al jaren kleurentelevisie; het zou nog twee jaar duren, tot 1970
voor die bij ons werd ingevoerd.
De film verloopt erg traag, zonder spanningsboog. Behalve dan dat je
weet waarop de dag zal uitlopen. Maar eerder dan de personage zelf is de
tijdgeest de hoofrolspeler.
Bespreking
Toevallige omstandigheden & persoonlijke
betrokkenheid
“Waar was u toen Bobby Kennedy
vermoord werd,” vraagt Steven De Foer, de recensent van De
Standaard, aan de regisseur. (Zie interview in bijlage.)
Bij
mijn allereerste lesopdracht, tijdens mijn allereerste bezoek aan het
Kröller-Müller Museum op de Veluwe met mijn studenten A1 Toerisme van
Coloma Mechelen, de dag dat ik op de radio van de bus hoorde dat Robert
Kennedy vermoord werd (6 juni 1968), kocht ik in de shop van het museum
een prachtige, zeer grote reproductie van Jeroen Bosch
De tuin der lusten. Daarmee
begon mijn levenslange fascinatie voor Bosch eerst goed. Meer dan
twintig jaar later pas liet ik het schilderij (duur) inkaderen voor mijn
oudste zoon. Die hing het op zijn opeenvolgende studentenkamers, haalde
het uit zijn kader om het mee te nemen toen hij in Londen studeerde; het
vergezelde hem op al zijn omzwervingen naar Australië, weer naar Londen
en nu naar Parijs.
De DVD schaften wij ons aan bij een actie van de krant
De Morgen voor de luttele som
van 2 euro. Wij bekeken de film op Wapenstilstandsdag, 11 november 2008,
dinsdag na het weekend waarin zowel Myriam Makeba als de Antwerpse
zanger Wannes van de Velde overleden. (Met Wannes had in een lang
gesprek in Mechelen, in datzelfde jaar
Als zoveel persoonlijke herinneringen verbonden zijn aan die dag,
hoeveel te meer moet dat niet gelden voor Amerikanen van boven de
vijftig?
Tijdsdocument
De recensent van De Standaard
is zeer negatief over de film. (Zie de ene eenzame waarderingsster
boven.)
“Een sterke film over het succes
van Bobby Kennedy en de redenen en gevolgen van zijn dood - een
tegenhanger van Oliver Stones hallucinante JFK
over die andere vermoorde Kennedy - zou een machtig interessante film
kunnen opleveren. Maar Emilio Estevez koos voor een
tijdsdocument, waarin
fictieve personages en gebeurtenissen de sfeer in het hotel - en in de
natie - in de uren voor de moord weergeven.”
En: “Echt spannend wordt het pas
op het einde, met de aanslag zelf. Welke randpersonages er mee getroffen
werden, waren we vijf minuten na het verlaten van de bioscoop alweer
vergeten vanwege oninteressant en irrelevant. Maar het gevoel dat er met
Robert Kennedy die dag een enorm politiek talent en een goed mens werd
weggemaaid, dat brengt Estevez wel goed over. Alleen maakt dat besef van
politiek-historisch belang al dat andere pas echt banaal.”
Zelf bedeelden we de film met vier sterren op vier. Niet de eerste keer
dat je als historicus een film totaal anders waardeert dan de kranten!
Want eerder dan de personages zelf is de evocatie van de tijdgeest de
hoofdrolspeler. En daar is de regisseur o.i. 100% in zijn opzet
geslaagd! We bekeken Bobby
een tweede keer met enkele vrienden, niet-historici, maar op één na wel
vijftigers. Hun oordeel was even positief en eveneens verbonden met
jeugdherinneringen. Alles leek toen nog mogelijk. Een betere wereld
binnen handbereik! Maar die hoop leek gestorven met moord op John F.
Kennedy. Daar bovenop kwam de moord op Martin Luther King (1929 – 4
april 1968) in datzelfde jaar 1968 en de escalatie van de rampzalige
oorlog in Vietnam. Niet alleen wist regisseur
Emilio Estevez een plejade
sterren te strikken voor een schijntje of zelfs gratis, een aantal van
hen staken zelfs hun eigen geld in de film!
Veelgelaagde evocatie van een tijdperk
Bij het begin van de film is een latino-keukenhulp (gespeeld door Emilio
Estevez) bijzonder ontstemd omdat hij een dubbele shift moet kloppen:
hij heeft twee tickets voor een historische baseball-wedstrijd van de
Dodgers, waarin een der spelers een record kan breken dat al sinds 1904
bestaat. Later op de avond vermeldt Kennedy dit verbroken record in zijn
toespraak, vlak voor hij neergeschoten wordt. Liever dan de tickets te
verkopen, schenkt de keukenhulp ze aan een collega, een zwarte kok. Die
tekent daarop als dank op de muur een koningskroon en daaronder de
woorden The Once and Future King.
Dit verwijst naar het boek van Terence H. White (1907 - 1977) dat
toentertijd zeer veel succes had, bij ons vertaald is als
Arthur. Koning voor eens en voor
altijd (Utrecht, Het Spectrum, 1967), basis zou worden van de
kostelijke Disney-tekenfilm The
Sword in the Stone (Merlijn
de Tovenaar) en tot inspiratie zou dienen voor de (later verfilmde)
musical Camelot. Als Kennedy
wordt neergeschoten, spat zijn bloed tot op deze woorden. En het is de
keukenhulp die zijn witte jas onder Bobby’s hoofd legt, hem vasthoudt en
hem zijn eigen rozenkrans in de hand duwt.
Twee jonge leden van Bobby’s promotieteam zijn al dat rondhossen beu.
Zij willen een vrije namiddag. In de cafetaria discussiëren ze over een
geweldige Anne Bancroft in een geweldige film die ze net hebben gezien:
The Graduate (1967) met de
jonge Dustin Hofman,
waarvoor Simon & Garfunkel
de soundtrack componeerden. Even later belanden ze in het hotel bij een
langharige karikatuur van een hippie die pseudo-filosofische kosmische
blabla in het rondstrooit. Hij doet enkele druppels op een suikerklontje
en bezorgt hen zo hun eerste LSD - trip.
Dan is er de knappe Tsjecho-Slovaakse journaliste die door Bobby’s
campagneleider uit diens buurt wordt gehouden, terwijl Kennedy net zo’n
grote inspiratie is voor de Praagse Lente (die in augustus zou
stukgeschoten worden door Russische tanks). De man heeft totaal geen
benul van Europese politiek!
Tussendoor krijgen we telkens fragmenten uit speeches van Bobby, met
beelden van rassenrellen, bombardementen in Vietnam, Amerikaanse
soldaten in gevecht, betogingen tegen de oorlog… Hij belooft een einde
te maken aan het rampzalige conflict.
1968 was immers het jaar van de grote escalatie: het totaal onverwachte
Tet-offensief van de Vietcong in januari, maar ook het bloedbad van My
Lai, dat het Amerikaanse geloof in eigen voortreffelijkheid zo zwaar zou
onderuit halen.
Het bloedbad van My Lai werd aangericht op 16 maart 1968 door
Amerikaanse soldaten tegen burgers, meest vrouwen en kinderen, uit de
Vietnamese plaats My Lai. Dit was ten tijde van de moord op Bobby nog
niet bekend. Het zou pas in november van dat jaar in de pers komen en
dan nog zou het zeer lang duren voor de meeste Amerikanen geloofden dat
hun militairen tot zulke wreedheden in staat waren.
Demi Moore en Sharon Stone spelen de rol van eigen leven, los van het
concrete historische gebeuren (zie interview). Moore is de alcoholiste,
die straks Bobby moet aankondigen, Stone de kapster die haar verzorgt.
Zij hebben het over de aanbidding van de jeugdigheid en het feit dat
vrouwen boven de veertig niet meer meetellen.
En dan is er steeds de muziek van de tijd. Als Bobby de volgepropte
lounge binnentreedt, horen we op de achtergrond
Pata pata, waarmee de
Zuid-Afrikaanse zangeres Myriam Makeba wereldberoemd werd.
Het toeval wil dat we de film een eerste maal zagen, een dag nadat
Miriam Makeba overleed. Ze kreeg een hartaanval, net na haar optreden in
Italië ter ondersteuning van een journalist die wordt bedreigd door de
Camorra, de Napolitaanse mafia. Makeba, werd 76. Behalve als zangeres
was Makeba ook bekend door haar strijd tegen de apartheid en voor
mensenrechten in het algemeen.
Vlak voor de moord valt de klank weg en weerklinkt
The Sound of Silence van
Simon & Garfunkel. (Uit de soundtrack van
The Graduate?) En tijdens de
paniek na de schietpartij horen we bij de authentieke tijdsbeelden,
gemonteerd tussen reconstructiefilm, een groot deel van een speech van
Bobby over het geweld in de Amerikaanse samenleving!
Veertig jaar later zijn er weer presidentsverkiezingen met een nieuwe,
jonge charismatische kandidaat die
Change belooft. Afwachten.
Want dat was de meest ontluisterende ervaring bij het beluisteren van de
speeches van Bobby uit 1968: toon en timbre van Kennedy en Obama
verschillen natuurlijk sterk, de inhoud nauwelijks: oorlog (nu in
Afghanistan en Irak), armoede (nu verergerd door een financiële crisis),
ongelijkheid, geweld…
Op 4 november 2008, een week voor we de film bekeken, won Barack Obama
de presidentsverkiezingen in de VS. Door zijn overwinning wordt hij de
eerste (half)zwarte president van de VS. Op dat punt is er toch wat
veranderd ten goede in de afgelopen veertig jaar!
Didactische tips
De film leent zich uitstekend tot een alternatieve benadering van het
tijdperk rond en omheen het beruchte jaar
Bijlage
De Standaard,
24 januari 2007
De dag dat het idealisme stierf
Interview met regisseur Emilio Estevez over 'Bobby' (fragmenten)
De naam Emilio Estevez zal vooral een belletje doen rinkelen bij
dertigers en veertigers. De zoon van de acteur Martin Sheen maakte samen
met zijn halfbroer Charlie Sheen en onder meer Demi Moore, Tom Cruise en
Kiefer Sutherland deel uit van de
Brat Pack : een generatie veelbelovende jonge acteurs die bij de
jaren tachtig hoorde.
Zoals voor veel leden van die Brat Pack doofden ook voor Estevez de
schijnwerpers toen hij de dertig voorbij was. Hij schakelde over op
regisseren, zonder veel succes. Nu is hij 44, begint hij steeds meer op
zijn vader te lijken en klopt hij eindelijk aan de grote poort als
regisseur. Hoewel zijn film voor
een schijntje gedraaid werd, verzamelde hij een indrukwekkende
sterrencast rond zich met onder meer Anthony Hopkins, Sharon Stone,
Elijah Wood, Demi Moore en Helen Hunt.
- Hoe wist u al die vedetten te
strikken?
Het begint allemaal met het scenario: interessante personages creëren,
die goede acteurs graag willen vertolken. En daarnaast was Bobby Kennedy
uiteraard een grote inspiratie, ook voor de acteurs. Een stem als de
zijne ontbreekt dezer dagen en veel grote sterren wilden
gratis meewerken aan een
film die Bobby's visie weer tot leven brengt. Ik zou nu niet graag
twintig zijn en moeten beslissen op wie te stemmen. De vonk
- Waar was u toen Bobby Kennedy
vermoord werd? En waarom is uitgerekend hij zo inspirerend voor u?
Ik was zes en we woonden een poosje in New Mexico, omdat mijn vader
Catch-22 aan het opnemen was.
Ik moet het gehoord hebben op radio of tv: bij ons thuis stond het
nieuws altijd op. Mijn ouders waren niet echt politiek actief, maar wel
erg goed op de hoogte. Als kind slorp je dan het nieuws vanzelf mee op,
ook al ben je te jong om te begrijpen waar het echt om draait. Ik
herinner me dat ik aan de reacties voelde dat het heel erg was. Een jaar
later, in 1969, verhuisden we naar Los Angeles. Onze eerste nacht daar
hebben we in het Ambassador Hotel geslapen. Ik herinner me hoe ik aan de
hand van mijn vader door de lobby en de ballroom liep en dat hij me over
het belang van die plaats en dat drama vertelde.
De moord op Bobby Kennedy was de derde slag voor een generatie, na de
moorden op John F. Kennedy
en op Martin Luther King.
Die derde klap heeft die generatie van idealisten definitief in de
touwen geslagen. De verkiezing van
Nixon, het
Watergate-schandaal: het
maakte ons cynisch en gelaten, weg was het idealisme en ik denk niet dat
de Amerikaanse maatschappij daar ooit van hersteld is. Kijk naar wie
vandaag onze leider is (Bush jr.). Zelfs
Lyndon B. Johnson scheen
oprecht te rouwen over de dagelijkse ladingen body bags uit Vietnam.
Abraham Lincoln idem dito,
tijdens de secessieoorlog. Dat bestaat niet meer. Ik geloof dat Bobby
Kennedy zo'n president had kunnen worden die oprecht gaf om zijn land.
Hij is een van de grootste ,,wat als...?''-figuren uit de Amerikaanse
geschiedenis. Als hij niet vermoord was en tot president verkozen:
hoeveel levens in Vietnam zouden er dan misschien gered zijn? Zouden we
misschien vrede hebben in het Midden-Oosten? Hij is neergeschoten door
een Jordaniër die het oneens was met zijn steun aan Israël, maar hij was
een man van de dialoog. En waar staan we nu, 38 jaar later? Het
wederzijdse onbegrip is nog groter geworden. Daarom vind ik deze film zo
relevant. Zeker sinds 2001. Dit scenario heb ik geschreven in 2000, dus
voor de aanslagen van 11 september, maar de boodschap is sindsdien nog
belangrijker geworden.
- Als u zoveel belang hecht aan
de erfenis van Bobby Kennedy, waarom maakte u dan niet gewoon een
politiek-historisch verhaal?
Wie geïnteresseerd is in het verhaal van Robert Kennedy, heeft
mogelijkheden genoeg. Boeken uiteraard, maar ook massa's programma's op
zenders zoals The History Channel. Wie een didactische biografische film
maakt, moet concurreren tegen die gratis televisie.
Ik zal je uitleggen hoe het idee voor Bobby gegroeid is. Ten eerste ben
ik al lang gefascineerd door films die zich op één plaats afspelen. En
in het voorjaar van 2000 moest ik samen met mijn broer Charlie voor de
promotie van een tv-film in het Ambassador Hotel zijn. Opeens schoot het
me te binnen. Dit is het, dit is die ene ideale filmlocatie waar ik al
zolang naar zoek: een plaats met karakter en geschiedenis, waar je voor
niet te gek veel geld een film kon draaien. Ik heb dan de gegidste
rondleiding van het hotel gevolgd, die je ook naar het achterzaaltje
brengt waar RFK werd vermoord. Die vrij kleine ruimte was stampvol op
die avond in 1968: er waren 77 mensen aanwezig op het moment van de
moord. Tot mijn grote verbazing
hoorde ik dat Sirhan Sirhan die avond nog vijf mensen ernstig verwondde:
je hoort nooit iets van hen. Toen wist ik wat mijn verhaal zou worden.
- Van die andere slachtoffers
moeten de meesten nog in leven zijn. Hebt u hen opgezocht?
Nee. Ik wilde dat de personages
model stonden voor die tijd. Als ik te veel wist over die mensen,
zouden mijn handen gebonden zijn. Ik zou dan de vrijheid verliezen om te
speculeren hoe die dramatische dag er voor hen uitzag. Ik heb hun namen
veranderd en hun achtergronden, zodat er geen juridische problemen
kunnen opduiken. Ik wilde bijvoorbeeld iemand in het verhaal die aan de
drugs zat, omdat dat zo typisch is voor die tijd. In de jaren zestig was
Dean Martin constant op de tv, steevast met een Martini in de hand.
Alcoholisme was de normaalste zaak van de wereld, maar het was ook uit
de mode. Marihuana, LSD en zwaardere drugs waren wat je gebruikte als je
bij de nieuwe garde hoorde. Dat de drugs gevaarlijker werden, is ook
illustratief voor die tijd. De wereld verloor zijn onschuld, de inzet
werd steeds hoger.
- U bent scenarist, regisseur en
u speelt ook een rol in de film. Was dat niet wat veel hooi op de vork?
Ik heb meegespeeld in alle films die ik geregisseerd heb, in goede en
kwade dagen. Enkele keren heb ik het niet gedaan, toen ik afleveringen
draaide voor tv-series als The guardian, CSI en Cold case . Steeds
gebeurde hetzelfde: de hele ploeg hangt aan elkaar, maar de regisseur
wordt als de buitenstaander beschouwd. Voor zo'n serieproduct kan ik
daarmee leven, maar voor een project als Bobby wilde ik zelf ook deel
uitmaken van een hecht team. Geen betere manier om een van de jongens te
zijn, dan door zelf ook mee te spelen.
- Hoe verklaart u dat uw
kwaliteiten als regisseur nu pas opvallen?
Je leert altijd bij. Bobby maken was niet eenvoudig. We zijn begonnen
met een schamele 5,5 miljoen dollar. Met zo'n budget moet je voortdurend
compromissen sluiten. Neem nu de scène met de angstig toestromende
menigte rond het hotel. Je kijkt door de lens en je zegt oei, toch maar
beetje meer inzoomen zodat niet opvalt hoe weinig figuranten ik heb...
En nog een beetje inzoomen... En nog een beetje (lacht). We hadden ook
geen tijd om te oefenen op de set. De acteurs ontmoetten elkaar vaak pas
een uur voor hun eerste scène samen. Of ik talent heb of niet moeten
anderen beoordelen, maar ze kunnen niet zeggen dat ik er niet alles voor
gedaan heb.
- De opvallendste scène is een
intense, met Sharon Stone en Demi Moore voor een spiegel.
Je moet soms geluk hebben: de chemie van het moment. Die twee dames
hadden nog nooit samen gespeeld, kenden elkaar niet eens en begonnen
zonder te oefenen aan de scène. Maar wat een intensiteit, wat een
opstoot van oestrogeen in die kamer!
Steven De Foer
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum