Histoforum

laatste wijziging:

Ran (Chaos)

Japan 1985 - 2 DVD’s 2004 - speelduur: 155 minuten - originele versie, Engelse, Duitse en Nederlandse ondertiteling.

Tijd en ruimte: Japan tussen 1550 en 1600.

Genre: historische acteurs- en ideeënfilm.

Thematiek: ‘dwaasheid van de ouderdom’, machtswellust, kinderlijke ondankbaarheid, onverzadigbare wraakzucht.

Waardering: ****/4

Regisseur: Akira Kurosawa

Acteurs: Tatsuya Nakadai, Akira Terao, Jinpachi Nezu, Daisuke Ruy 

Inhoud

De film opent met schitterende natuurbeelden. In een sterk heuvelachtig landschap wachten enkele jagers onbewogen op hun paarden. Windvlagen jagen door het wuivende gras en doen hun gewaden, haren en de manen van hun rijdieren wapperen. Dan donderende paardenhoeven. Daar verschijnt Hidetora Ichimonji, in wilde galop met gespannen boog achter de wilde zwijnen aan. Pure visuele poëzie!

Ran speelt zich af in het 16^de - eeuwse Japan, in de laatste jaren van de onophoudelijke burgeroorlogen, het zogenaamde pre-Tokugawa-tijdperk, een chaotische en gewelddadige periode in de tumultueuze geschiedenis van het Land van de Rijzende Zon.  

In 1543 hadden de eerste Portugezen de eilanden bereikt. In datzelfde jaar kregen de Japanners enkele Portugese lontmusketten in handen. Een jaar later hadden zij die niet alleen perfect gekopieerd, maar het oorspronkelijke ontwerp reeds gevoelig verbeterd. De introductie van vuurwapens zou het karakter van de talloze veldslagen voorgoed veranderen, zoals we kunnen zien in deze film en in Kagemusha, Kurosawa’s andere meesterwerk over deze periode. 

De oude daimyo en zijn zoons

Hidetora Ichimonji, de autoritaire oude daimyo (leenheer), staat op het hoogtepunt van zijn macht na decennia van bloedige oorlogen met zijn buren. Na de jachtpartij deelt hij zijn besluit mee: hij zal op zijn lauweren gaan rusten, de macht over de clan formeel overdragen aan zijn oudste zoon Taro en zijn kastelen verdelen onder zijn drie zoons, Taro, Jiro en Saburo. De jongste zoon, Saburo, probeert zijn vader ervan te overtuigen dat plan te laten varen. Zijn oprechtheid en eerlijkheid worden niet gedeeld door zijn beide oudere broers die uit zijn op persoonlijke macht, noch geapprecieerd door zijn vader. Hidetora laat zich verleiden door de valse praatjes van de beide zoons en verbant Saburo. Deze vlucht naar een vroegere vijand van zijn vader, die hem zijn dochter ten huwelijk heeft aangeboden.

Maar Hidetora misrekent zich wanneer hij de controle afgeeft en voor zichzelf eer en een beperkte mate van macht en aanzien wil behouden. Hij komt in conflict met zijn zoons. Eerst met de oudste, Taro die - op aanstoken van zijn echtgenote, vrouwe Kaede - van zijn vader volledige onderwerping en onderdanigheid eist (en krijgt). Beide zoons zijn getrouwd met dochters van naburige heersers die door Hidetora zijn verslagen en vermoord. De oudste schoondochter is uit op wraak voor het uitroeien van haar familie en zint op de totale ondergang van de Ichimonji-clan. De jongste schoondochter zoekt troost in het boeddhisme.

Nu ontrolt de intrige zich verder als de Japanse versie van een Griekse tragedie, gedicteerd door het meedogenloze blinde Noodlot.

In geen van zijn burchten krijgt Hidetora onderdak. Boeren mogen hem op bevel van Taro, de nieuwe daimyo, geen rijst leveren. Uiteindelijk vindt hij met zijn samoerai en vrouwen onderdak in het verlaten kasteel van zijn jongste zoon. ’s Nachts wordt dat aangevallen door de verenigde troepen van zijn twee oudste zoons. Zij slachten al zijn getrouwen af in een orgie van pijlen, buskruit en bloed. Zijn vrouwen en dienstmeiden plegen collectief seppuku (rituele zelfmoord). De overvallers schieten het kasteel in brand en denken dat Hidetora omgekomen is in de vlammen. Taro rijdt triomfantelijk het terrein op. Een enkel schot knalt en hij stort dood ter aarde. Neergeschoten door de generaal van zijn broer Jiro! (Let op hoe subtiel dit is aangebracht.) Tegen alle verwachtingen in heeft zijn vader echter de beschieting en het vuur overleefd. Van zijn zinnen beroofd verlaat hij het kasteel, tussen de rijen overvallers door. Niemand durft hem aanraken.

Vrouwe Kaede

Jiro is nu het hoofd van de clan en hij neemt de weduwe van zijn broer over. Of liever: zij neemt hem over. Onvergetelijk is de totaal onverwachte metamorfose van de intrigante Kaede. Zij brengt Jiro als erkenning van zijn status de helm van haar dode echtgenoot Taro - op haar knieën. Zonder overgang transformeert ze van een onderdanig trippelend porseleinen poppetje in een ontketende messenzwaaiende moordlustige furie. Dan verandert ze weer even plots in een hongerige minnares, die het bloed van zijn hals likt, hem voorgoed aan zich bindt… en het hoofd eist van Sué, zijn echtgenote, die als boeddhistische kluizenares leeft. Zij geeft het bevel aan Jiro’s generaal, de moordenaar van haar man Taro. Die keert weer met een pakje, in zout geconserveerd. Dat bevat echter niet het hoofd van Sué, maar een houten vossenhoofd. De generaal steekt een hele ironische rede af over vossenwijfjes. Voor een buitenstaander is dit onbegrijpelijk, niet voor een Japanner: de moervos is een kwaadaardige kami (demon) die met duivels genoegen de mensen misleidt en parten speelt. Tekenend is dat Kaede wel razend wordt, maar geen verder stappen durft ondernemen. De sequentie is ook een voorafspiegeling van wat op het einde van de film met Kaede zelf zal geschieden.  

Vernietiging
De heersers uit de buurt zien hun kansen toenemen om de verloren gebieden terug te winnen en maken zich op voor de afrekening.

Hidetora, inmiddels al zijn manschappen kwijt in het dispuut met zijn zoons, zwerft met slechts twee getrouwen door het rijk. Hij verliest zijn verstand pas volledig wanneer hij zich realiseert dat hij zelf alleen verantwoordelijk is voor zijn hachelijke positie door zijn eigenzinnig, arrogant en gruwelijk optreden als heerser.

Zijn jongste zoon probeert hem ter hulp te komen, maar moet daarvoor met zijn samoerai het rijk van zijn broer Jiro binnendringen. Die vat, tegen de afspraken, de strijd aan met de troepen van Saburo en twee geallieerde naburige heersers, in de overtuiging te zullen winnen. Eens te meer overschat Jiro zijn krachten, eens te meer opgehitst door de bijtende woorden van vrouwe Kaede. Zijn leger is kansloos tegen de overmacht en zijn burcht wordt ingenomen door de vijand. Kaede biecht eindelijk op wat haar plannen waren: haar levenswens is vervuld, de Ichimonji-clan is vernietigd, haar familie gewroken. “Moervos,” bijt de oude generaal haar toe en in één beweging hakt hij haar hoofd af, terwijl haar bloed tegen de wand spuit. Ver weg hoopt Hidetora dat Saburo de nieuwe situatie het hoofd zal bieden en het rijk redden van de ondergang. Maar de moordenaars die Jiro heeft uitgezonden liggen nog steeds op de loer, onwetend van het lot dat hun meester heeft getroffen. 

Bespreking

Akira Kurosawa (23 maart 1910 - 6 september 1998) is waarschijnlijk de meest bekende Japanse filmmaker. Zijn films hebben over de hele wereld een hele generatie filmmakers beïnvloed. Zijn eerste film werd in 1941 uitgebracht; de laatste verscheen postuum in 1999. Slechts weinig filmregisseurs kunnen bogen op een dergelijke lange carrière.

Na het bekroonde Kagemusha (1980) tekende de Japanse grootmeester in 1985 op 75-jarige leeftijd nog voor een van zijn grootste en zeker meest kleurrijke films: Ran (‘Chaos’).

Ran is ontegensprekelijk een cinematografisch meesterwerk. En ik gebruik deze archaïsche term niet willekeurig. De film is geïnspireerd op King Lear van William Shakespeare. Akira Kurosawa interpreteert het werk van de grote Angelsaksische dramaturg vrijelijk en plaatst het in een Japanse context. Hij houdt zich wél grotendeels aan de personages en de sfeer van het originele werk. King Lear is bij Kurosawa de daimyo Hidetora; de drie dochters van de Britse koning worden drie zoons. Ook ander personages (de hofnar, de adviseur) zijn in Ran terug te vinden, evenals de vrouwelijke antagonisten in de figuur van de schoondochters. Van Shakespeare neemt hij tevens de zeer pessimistische levensvisie over, weerspiegeld in het nihilisme van de nar (na de dood van Saburo en Hidetora) doch gemilderd door de uitspraak van de generaal over de domheid van de mensen (zie het motto bovenaan). 

Tatsuyo Nakadai schittert als de opvliegende bejaarde krijgsheer die zijn macht overdraagt aan de verkeerde zoon. Net als Elckerlyc in het gelijknamige toneelstuk uit onze eigen literatuurgeschiedenis, verliest hij stuk voor stuk al zijn zekerheden en alles wat zijn leven zin gaf. Even schitterend is de vertolking van vrouwe Kaede als de sluwe, wraakzuchtige echtgenote.  

Men moet niet per se een fan zijn van het werk van William Shakespeare om van deze grootse Japanse film à la Eisenstein te genieten. Akira Kurosawa levert een veelzijdig gelaagde en genietbare film af waarin trouw en verraad sleutelwoorden zijn, een episch verhaal dat tot de klassiekers van de wereldliteratuur behoort en dat op een ontroerende, spannende en onderhoudende manier inzicht biedt in de complexiteit van de menselijke natuur. 

Met Ran overtreft Akira Kurosawa alle verwachtingen. Zijn meesterschap in het verfilmen van massa-gevechtsscènes en typisch Japanse rituelen is alom bekend, toch weet hij voor- en tegenstanders te verbazen met indrukwekkende opnamen, een verbazende montage en een zeer fijn oog voor detail. De verdeling van het rijk van Hidetora en de discussies met zijn zoons nemen 45 minuten in beslag en Kurosawa schrikt er niet voor terug om het hele ritueel, de lange woordenwisseling en de verplichte eerbetuigingen minutieus in beeld te brengen.  

Daarmee is Ran de ultieme stilering van het cinematografisch genie van Akira Kurosawa. Hij neemt de tijd om de karakters langzaam zichzelf te laten onthullen via close-ups van gelaatsuitdrukkingen en bewegingen, via korte dialogen met partners en vertrouwelingen. Tezelfdertijd schildert de regisseur de grootsheid en de verwaandheid, de onmenselijkheid, de corruptie en de wereldvreemdheid van de Japanse heersende klasse: niemand is veilig voor het verraad van zijn naaste verwante, iedereen kan het slachtoffer zijn van jaloezie, naijver of wraakzucht. De pracht van het beeld is daarmee omgekeerd evenredig aan de wreedheid van de taferelen, een wreedheid die zichtbaar wordt gemaakt in de karakters eerder dan in de rechtstreekse uitbeelding ervan via geweldscènes. 

De sequenties van vechtende legers zijn nochtans onvergelijkbaar en hebben een onwaarschijnlijke visuele kracht qua actie en decor. De nachtelijke aanval van de twee oudste zoons op de derde en laatste burcht, waar de gedesillusioneerde vader een toevlucht heeft gezocht, is onvergetelijk en hallucinant in zijn meedogenloze wreedheid. Midden de orgie van bloed, pijlen en vlammende haakbussen, stapels dode en verminkte samoerai sterven plotseling alle reële achtergrondgeluiden, kreten, schoten weg. Alleen muziek blijft over, wat het duivelse tafereel de gestileerde, suggestieve kracht verleent van een opera. Een samoerai houdt zijn afgehakte arm in de hand, de laatste getrouwen sneuvelen om hun meester te beschermen. Die treedt slechts een keer handelend op, maar breekt zijn zwaard. Voor de rest van de slachtpartij blijft hij volslagen wezenloos zitten op de grond, terwijl achter hem zijn vrouwen zich van het leven beroven, en brandpijlen heen en weer door de kamer van de donjon flitsen, als geluidloze muzieknoten.

Vermoedelijk zit hier weer heel wat Japanse symboliek verscholen, die ons als buitenstaanders ontgaat: de oude Hidetora breekt bij de eerste uithaal reeds zijn tachi (lange zwaard). Wie iets weet van de samoeraicode, beseft dat dit de aankondiging is van zijn ondergang. Ook het feit dat deze opname en heel wat andere sequenties gedraaid zijn op de Fuji Jama, de heilige vulkaan, heeft ongetwijfeld een diepere betekenis die ons eveneens ontgaat.

De DVD’s

Beeld & geluid
Voor de Special Edition van deze Universal-release zijn geen moeite of kosten gespaard. Het beeld is van superbe kwaliteit. De kleuren zijn fel, hard en sterk afgelijnd in de binnenopnamen en zachter, mistiger, dromeriger in de buitenopnamen die meestal bij fel zonlicht zijn gemaakt. Ze ademen een sfeer van oneindigheid, onbeperktheid en rust. Het kale Japanse landschap krijgt er een mythische dimensie door. Ondanks het feit dat de beeldkwaliteit hier en daar te lijden heeft onder de tand des tijds, is het voor de hele film wel een mooie beeldrestauratie geworden. 

Zoals het bij Kurosawa de gewoonte is, krijgt de film een zeer westers aandoende soundtrack mee die de stillere passages streelt en de massa-scènes extra volume en veerkracht geeft.

Het geluid (Japans: Dolby Digital 5.1, Engels en Duits: 2.0) raast als een waanzinnige storm door de kamer in de gevechtsscènes en de dramatische hoogtepunten die Kurosawa regelmatig legt. Het geluid van paardenhoeven komt van achter en van opzij en vermengt zich voor het scherm met het oorverdovende gekletter van de wapenuitrustingen en de kreten van strijdvaardige of dodelijk verwonde krijgers. In de stille scènes is er de natuur die alle ruimte krijgt met een hete wind die van de ene naar de andere kant door het hoofd drijft en flardjes strijkers die als schaapjes door de staalblauwe lucht zweven.  

Tweede DVD: de extra’s 

1. Zeer korte trailer
2. Kurosawa, de Sensei (meester) - 1u 10’

Dit is meer een eerbetoon dan een klassieke ‘making of’. Het is een in stijl en tempo aan de film verwante blik op de persoon en de manier van werken van Kurosawa, de perfectionist. De opnames voor Ran geschiedden hoofdzakelijk op de flanken van de heilige berg Fuji, in vaak erbarmelijke weersomstandigheden in november 1984. Loont beslist de moeite voor alle bewonderaars van de Sensei (en alle filmliefhebbers die vakmanschap weten te appreciëren).

Didactische verwerking

Deze film leent zich uitstekend tot projectie in zijn geheel en bespreking als forumfilm. Enige bezwaar: de lengte van meer dan 2u30. Als je leerlingen/studenten de film laat verwerken in een ‘scriptie’, zou ik voorstellen te werken met kleine groepjes vrijwilligers, die onderstaande forumvragen gebruiken als leidraad en bij de voorstelling in de klas/cursus relevante sequenties projecteren 

algemeen: zie Speelfilms en geschiedenis. Didactisch verwerkingsmodel.

Ran

1. De film geeft een beeld van het leven in het feodale Japan van eind zestiende eeuw. Kies één aspect dat

• je iets leerde wat je nog niet wist/ dat je verbaasde/ dat afwijkt van wat je dacht over de behandelde periode/ sterk verschilt van onze huidige opvattingen. Dit mag 'iets' zijn in verband met het materiële leven (kledij, voedsel, wapens, wijze waarop men reisde, danste... ) of in verband met de mentaliteit (omgangsvormen...)
• ondanks de afstand van vier eeuwen eigenlijk fundamenteel niet verschilt van onze huidige tijd.

Leg in de groepsbespreking de resultaten van je bevindingen naast die van de andere leden en geef ze weer in het schriftelijk verslag.

2. Dit is een prachtige maar verwarrende film. Vaak zit je je af te vragen wat er nu eigenlijk gebeurt of gebeurd is. Heeft de regisseur zijn film zo maar samengegooid of zit hier een bedoeling achter?

3. Welke rol speelt de vrouw a) in de film, b) in de beschreven samenleving? Geef typische scènes. Geef uw eigen waardeoordeel over deze rol.

4. Beeld, kleur en muziek worden op onovertroffen wijze aangewend. Zoek twee erg treffende scènes. Bespreek in elk ervan de rol van de gehanteerde beeld- en kleurvorming.

5. Ran weerspiegelt tevens de zeer pessimistische levensvisie van Kurosawa. Leg uit en demonstreer aan de hand van relevante sequenties. 

Andere films over Japan in dezelfde periode:

• Kagemusha
• Shogun

Voor meer informatie over deze periode", zie De conquistadores: wereldveroveraars met oogkleppen, Japan, het land van de rijzende zon

Website gewijd aan Kurosawa  

Jos Martens

Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het web als binnen Histoforum.

Search WWW Search histoforum.digischool.nl