Histoforum
laatste wijziging: 11-08-2012
Leeuwenhart,
Robin Hood en de Engelse langboog
In het collectieve geheugen zijn Richard
Leeuwenhart, de ‘slechte’ Jan zonder Land en de ‘goede outlaw’ uit
Sherwood Forest, de meester-boogschutter Robin Hood, onlosmakelijk met
elkaar verbonden door romans en vooral door een lange reeks succesrijke
films.
Maar klopt het historisch wel? De befaamde Engelse langboog heeft ontegensprekelijk een beslissende rol gespeeld in de middeleeuwse militaire geschiedenis, vooral tijdens de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk (1336-1543), waarbij ook de Lage Landen herhaaldelijk betrokken werden. Het beroemdste voorbeeld is de Slag bij Azincourt (1415) waar Hendrik V met zijn “band of brothers (1)” een veel talrijker Frans ridderleger vernietigend versloeg dankzij zijn boogschutters en … de chronische hoogmoed van de Fransen (die blijkbaar geen lessen hadden getrokken uit de Guldensporenslag tegen de Vlamingen in 1302).
De Engelse langboog is een bedrieglijk eenvoudig
maar dodelijk wapen. Het bestaat uit één stok van buigzaam taxushout,
ca. 1,
De longbow heeft nog steeds talrijke hedendaagse aanhangers en dat niet alleen in Groot-Brittannië. Een van de afleveringen van de bekende televisiereeks Midsomer Murders draait om moorden gepleegd door adellijke leden van een longbowclub. Geef op Google de zoekterm ‘longbow’ in en je krijgt een massa zeer diverse informatie, tot en met reeksen Youtube filmpje over het hanteren, vervaardigen, penetratiekracht van harnassen, schilden en maliënkolders, reikwijdte, vergelijking met de kruisboog. Maar gebruikt Richard Leeuwenhart al langbogen tijdens de Derde Kruistocht?
De eerste Engelse vorst die massaal langboogschutters inzette, was Edward I Langbeen (koning 1272-1307 ), dezelfde die ook de laatste grootschalige kruistocht leidde in 1271. Voor zijn beslissende oorlog tegen de Schotten (vanaf 1296) haalde hij na de annexatie van Wales zijn schutters uit het pas veroverde gebied (2). Doch dat is 100 jaar na Richard!
Volgens alle bronnen steunde de tactiek van Richard Leeuwenhart op een slim gebruik van kruisboogschutters. Het best uitgewerkte voorbeeld biedt zijn zuidwaartse tocht naar Jaffa, na de verovering van Akko. Saladin had zijn leger verscholen in een bos dat een open, vlak dal omzoomde, nabij de stad Arsoef, boven de weg die Richard moest nemen naar de stad Jaffa. Op 7 september 1191, toen de Franken door het dal trokken, stormden de moslims uit hun schuilplaats en overvielen hen.
Richard was voorbereid op een aanval. Hij was een veel beter veldheer dan welke kruisvaarder voor hem geweest was en hij wist zijn voetvolk te gebruiken - vooral zijn boogschutters. Dat moest wel: hij beschikte in het totaal over ca. 15.000 man, Saladin over minstens het dubbele.
In de loop der laatste honderd jaar was de handkruisboog verder ontwikkeld tot een geducht wapen, waarmee korte zware pijlen met vierkante punten werden afgeschoten. Voor het eerst konden de Franken zich meten met de krachtige korte Turkse ruiterbogen qua reikwijdte en dodelijk penetratievermogen. Richard stelde zijn schutters, beschermd door schilddragers, in lange rijen tegenover de vijand op. Achter hen plaatste hij de ridders.
De kruisboogschutters beantwoordden de vijandelijke pijlen met een dodelijke pijlenregen. Richard reed heen en weer langs de gelederen, moedigde zijn mannen aan en wachtte tot de Saracenen dichterbij zouden komen om dan een verwoestende charge uit te voeren met zijn zware gepantserde cavalerie.
In juli 1192 viel Saladin Jaffa aan en nam het in. Richard snelde meteen toe om het garnizoen te ontzetten. Hij voer met zijn galeien de haven binnen, sprong in het water en bracht zijn mannen aan land. In een snelle, wilde aanval heroverde de koning de stad. Richard had maar vierenvijftig ridders bij zich en ongeveer tweeduizend voetknechten onder wie veel kruisboogschutters.
Bij het ochtendkrieken op 5 augustus stortten zich meer dan zevenduizend islamitische ruiters op hen. Richard stelde zijn mannen op volgens zijn nieuwe tactische schema: een haag van schilddragers, met gevelde lansen geknield achter hun schilden. Achter het voetvolk stonden de kruisboogschutters in twee rijen waarvan de eerste schoot en de tweede rij de wapens opnieuw laadde. De Turken stormden toe in de ene aanvalsgolf na de andere, maar werden teruggedreven door de dichte haag van speerpunten; en daar ze vrijwel geen wapenrusting droegen, werden ze geducht gekastijd door de dodelijke, gestadige regen van kruisboogpijlen.
Sommige bronnen vermelden als terloops tevens
boogschutters naast de kruisboogschutters. We weten dat Richard
Italiaanse (kruis)boogschutters ter aanvulling had aangeworven op
Sicilië.
Dus: geen langboogschutters? Geen Robin Hood? Een
indirect bewijs van het tegengestelde is het volgende: Boudewijn,
aartsbisschop van Canterbury, maakte een uitgebreide rondreis door Wales
(toen nog niet door Engeland geannexeerd) om de kruistocht te prediken
en rekruteerde 3000 boogschutters uit Wales!! Ongetwijfeld waren dit
langboogschutters. Maar hoevelen van hen waren er nog over bij Arsoef en
Jaffa? Hoeveel hadden het massakerkhof van Akko in de voorbije maanden
overleefd?
Het oudste, duidelijk verbaasde geschreven
getuigenis over het vernietigend effect van de langboog dateert van
1191, eveneens uit Wales: een langboogpijl doorboorde beenstukken,
maliënkolder en dij van een ridder, ging vervolgens door het
paardentuig, en doodde zo het ros zelf! Snel werden diverse types pijlen
ontwikkeld: met smalle spitsen voor maliënhemden of harnassen, brede
punten voor strijdrossen enz.
Vuursnelheid: een boogschutter kon tien pijlen afvuren in een minuut, tweemaal meer dan het snelste, maar ook zwakste type kruisboog. Naarmate de kruisbogen in de daaropvolgende tijd groter en krachtiger werden, maar ook steeds langzamer te laden met voetbeugels hefboomsystemen en katrollen, nam het verschil in vuursnelheid steeds maar toe.
De laatste Engelse afdelingen boogschutters werden pas opgeheven in 1595, decennia later dan op het continent.
Waarom heeft de langboog dan vanaf het midden van de 16de eeuw het veld moeten ruimen voor duidelijker inferieure en veel tragere vuurwapen als de primitieve haakbus? Voor de latere haakbus geldt in feite hetzelfde als voor de kruisboog.
Het opleiden van een boogschutter kostte jarenlange
volgehouden oefening. Het spannen en afvuren van de boog vergde veel
kracht; een kruisboog ontwikkelde zonder moeite zijn kracht bij het
vuren en de schutter kon in korte tijd worden opgeleid. Het verhaal,
overgenomen in de film, gaat immers dat Richard Leeuwenhard in 1199
gedood werd door een koksmaat, die toevallig een geladen kruisboog opnam
en afschoot.
Conclusie. Wat heeft dagen speurwerk in een half dozijn boeken over de kruistochten en het dubbele aantal internetsites uiteindelijk als resultaat opgeleverd? De eigentijdse bronnen vermelden voornamelijk de kruisboogschutters en slechts in de marge de boogschutters. Geen enkele ooggetuige, noch van westerse, noch van islamitische kant spreekt expliciet over de langboog, toch een opvallende, zelfs revolutionaire ontwikkeling in de krijgskunst. Veel kans dat de legende van Robin Hood een hele tijd na de dood van Richard tot stand gekomen is, in de bloeitijd van de langboog. Toch hebben we uit de tijd van de kruistocht zelf bewijs dat de langboog al in gebruik was en een vernietigende uitwerking had. We hebben onze twijfels, maar niet voldoende om de film af te doen als anachronistisch.
Robin Hood en de langboog? Het kan.
Kruisboog
Kruisbogen, al dan niet met giftige pijlen, waren
in het Chinese leger reeds bij tienduizenden gebruikt in de 4de
eeuw v.Chr. Het wapen was een streng bewaakt militair staatsgeheim. Op
export van kruisbogen stond de doodstraf.
Vermoedelijk is het wapen in Europa onafhankelijk ontwikkeld in de 11de eeuw. Het gebruik van de kruisboog tegen christenen werd door de Kerk verboden in 1139 op het tweede Lateraans concilie als ‘verfoeilijk voor God’. Maar tegen moslims mocht het wapen ingezet worden. Tijdens de Eerste Kruistocht werden zeker reeds kruisbogen gebruikt, die echter qua kracht en bereik niet opgewassen waren tegen de Turkse korte dubbele ruiterboog.
Vreemd genoeg is de (stalen) kruisboog in de 20ste
eeuw weer populair geworden, onder invloed van actiefilms. Je treft
zelfs in ‘historische’ films vaak pistoolkruisbogen aan waarvan we geen
melding kennen uit de Middeleeuwen. In de VS gebruiken jagers het
geruisloze wapen onder meer bij de hertenjacht.
Noten
1. De titel van de befaamde televisiereeks Band of Brothers naar het gelijknamige boek van Stephen Ambrose (Engels origineel 1992) is ontleend aan een passage bij Shakespeare’s Henry V, uit een toespraak van de koning tot zijn manschappen voor de slag bij Azincourt, die er voor de Engelsen niet erg veelbelovend uitzag. De slag is onderwerp van een gelijknamige Engelse historische roman door Bernard Cornwell. Hier tref je tevens een filmpje over boek en slag, verteld door de auteur.
2. Geromantiseerd in de film
Braveheart (1995) van Mel Gibson.
langbogen
historische kruisboog ca. 1415
hedendaagse kruisboog met voetbeugel voor het opspannen.
juni 2010, Jos Martens
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum