Histoforum

laatste wijziging: 05-02-2011

DVD-box National Geographic: De Maya’s

De box bevat drie DVD’s : Het verloren rijk van de Maya’s, Het geheim van de Maya koningen en De laatste dagen van de Maya cultuur.

Waarschuwing: in de online catalogus van National Geographic worden de drie documentaires afzonderlijk aangeboden tegen een prijs die per stuk nauwelijks lager ligt dat de box met de drie samen.


3. De laatste dagen van de Maya cultuur, 2009
(oorspronkelijk: Royal Maya Massacre, 2005) - Engels, Nederlandse ondertiteling, duur: 77 minuten (documentaire: 51 minuten - bonus: 26 minuten) 

In een afgelegen regenwoud graven archeologen duizenden beenderen uit de modder, de bewijzen van een oude massamoord. De slachtoffers? Misschien wel de machtigste mensen van hun wereld. Een koninklijke dynastie op het toppunt van haar macht… uitgemoord en in een poel geworpen. De plaats van het delict: de overwoekerde Mayastad Cancuen in het huidige Guatemala, aan de Pasión-rivier.

Weer volgen we archeoloog Arthur Demarest van de Vanderbilt University, die we al ontmoetten in de Bonus: Dos Pilas, een verloren Maya - stad bij de vorige dvd uit de National Geographic - box Het geheim van de Maya koningen.  Zoals we daar vermeldden is Demarest al een aantal jaren op zoek naar sporen die de Grote Maya Collaps van omstreeks 800 kunnen verklaren. Omstreeks 700 vond je overal in Guatemala bloeiende en dichtbevolkte steden, 100 jaar later rest er slechts onbewoond regenwoud. In deze documentaire is Demarest duidelijk wat jaren ouder dan in de vorige. Weer is nergens een datum vermeld, maar we nemen aan dat de opnamen dateren van kort voor 2005.  

Afwisselen krijgen we (knappe) reconstructies van mensen en gebouwen van toen en archeologische beelden van nu. Cancuen was op zijn hoogtepunt het belangrijkste knooppunt op de belangrijkste Maya- handelsroutes. Daaraan ontleende de stad klaarblijkelijk haar aanzienlijke rijkdom en macht, niet aan militaire expansiedrift, zoals dat het geval was bij Dos Pilas. Uit de opgravingen komen andermaal geleidelijk de contouren te voorschijn van de geschiedenis en de ultieme lotgevallen van Cancuen. In de tweede helft van de 8^ste eeuw regeerde ‘de charismatische’ vorst Taj Chan Ayh meer dan 40 jaar. ‘Na zijn dood omstreeks 800 brak de hel los.’ 

Wat we boven zegden over verantwoorde reconstructietaferelen geldt o.i. niet voor de dramatische en enkele keren herhaalde scène van een brallerige acteur in de kleding van Mayavorst Taj Chan Ayh bij een offer van eigen bloed. Dit is er ver over! En zou je eerder verwachten in een speelfilm als het omstreden Apocalypto (2007) van Mel Gibson.

De werkelijke gebeurtenissen zijn alleszins meer dan voldoende dramatisch. Onbekende overvallers doodden in het totaal 31 individuen, mannen, vrouwen en kinderen. Zelfs zwangere vrouwen werden niet gespaard. De lichamen zijn in een grote cenote geworpen, vermoedelijk eerder een heilig meer dat later uitdroogde. Uit de langgerekte, vervormde schedels en vooral uit de vele teruggevonden jaden kralen blijkt dat het hier om zeer vooraanstaande mensen ging, een adellijke of koninklijke familie. Een bijzonder lugubere omstandigheid is dat vele lichamen gevierendeeld zijn: de ledematen zijn duidelijk afgehakt met scherpe bijlen en messen. Of dit gebeurde terwijl de slachtoffers nog leefden, weten de archeologen niet. Van een jonge man was de nek doorgesneden. 

Voor een aanvaardbare verklaring verwijst Demarest naar parallelle genocides uit de huidige tijd, meer dan 1000 jaar later dan het bloedbad van Concuen: Guatemala in de twee laatste decennia van de vorige eeuw; Rwanda in 1994; ex-Joegoslavië in dezelfde periode.

Ondertussen ontdekken de archeologen in de nabijheid van het meer een ondiep graf. Hierin is een vorstelijke persoon begraven, in allerhaast maar toch met ritueel dat van respect getuigt. Het lichaam is bedekt met jaden kralen en met schelpen waarin gliefen gegraveerd zijn. Die bewijzen dat het hier gaat om Kan Maax, zoon en klaarblijkelijk opvolger van de grote Taj Chan Ayh. De naam komt ook voor op stela’s in Cancuen zelf. Zijn sterfdatum is niet teruggevonden, wat logisch is gezien de context. Paleograaf Faahsen verwijst naar een andere recente parallel: de moord op de hele Russische keizerlijke familie, de Romanovs, door bolsjewistische revolutionairen in 1918 (na de Oktoberrevolutie van 1917).

Voeg daarbij een abnormaal lange droogte die het hele Mayagebied teisterde en misschien wel 50 eindeloze jaren duurde en je krijgt een laatste parallel (een persoonlijke aanvulling die in de documentaire niet gelegd wordt): de ondergang van het Oude Rijk in Egypte. In ieder geval is de hele stad Cancuen binnen de 50 jaar na de bloedige gebeurtenissen een verlaten spookstad geworden, ten prooi aan de alles overwoekerende jungle. Waarmee ze haar plaats inneemt in het raadsel van de Grote Maya Collaps 

Arthur Demarest ziet de verklaring van de Grote Collaps in een aantal op elkaar inwerkende factoren die een domino-effect gaan creëren (zie de Annex hieronder). Voor Cancuen is er wellicht nog een bijkomend element: een combinatie met een paleisrevolutie als gevolg van jaloezie tussen de talrijke nakomelingen van koning Taj Chan Ayh, die hij verwekte bij zijn vele vrouwen. Die harem was dan weer het gevolg van strategische huwelijken met prinsessen uit andere centra, met de bedoeling een netwerk van bondgenootschappen te scheppen. Dit maakt het mogelijk dat een of meer prinsen de hulp van hun moederstad inriepen om Kan Maax, de opvolger van Taj Chan Ayh, van de troon te stoten.   

Bonus: De bergen van de Maya’s, oorspronkelijk: 1996, 25 minuten.

De documentaires die we tot hiertoe besproken hebben, handelen alle over de Maya van het laagland of de lage plateaus. Je zou vergeten dat Guatemala ook een land is van zeer hoge (al dan niet actieve) vulkanen en bergen (tot meer dan 4000 m). Waar de andere documentaires handelen over de Maya en hun culturele geschiedenis, is deze film in de eerste plaats een natuurfilm. Hij voert ons mee naar de bergen, niet in Guatemala, maar in het kleine buurland Belize, het enige Engelssprekende land van de Mayawereld, voornamelijk bewoond door afstammelingen van zwarte slaven (van wie we hier echter geen vertegenwoordigers te zien krijgen).

Voor de Oude Maya was er geen onderscheid tussen natuur en religie, wetenschap en mythe. De hele wereld was bezield met leven en heilig. En als de weergave in de film correct is, geldt dat ook nog steeds voor hun hedendaagse nakomelingen.

Deze regenwouden van de Mayabergen zijn een van de enige nog ongerepte natuurparadijzen, het koninkrijk van de jaguar, de kolibrie, de koningsgier, de slingerapen en de vele soorten slangen. Elders zijn dit alle bedreigde diersoorten, hier niet.

De jaguar kwam eens voor in heel Amerika. Op veel plaatsen is hij verdwenen, uitgeroeid. Voor de Maya was hij het dier van de nachtgoden, het krachtige symbool van de koning. De kolibrie gold als verschijningsvorm van de zonnegod. In deze bergwouden komen niet minder dan 21 soorten kolibries voor, reuzenvlinders en kleurige koningsgieren, de grootste vogelsoort van Meso-Amerika met twee meter vleugelwijdte.  

In dit landschap treedt de Mayaboer Besh op als gids voor de archeoloog Peter Dunham en zijn medewerkers. Wegens zijn ontoegankelijke ligging werd dit gebied nooit eerder grondig geëxploreerd. De twee mannen stoten op de ruïnes van een onbekende grote stad in een streek die tegenwoordig volkomen onbewoond is. Duizenden jaren regen hebben daarenboven ook hier gigantische druipsteengrotten uitgespoeld in het kalksteenreliëf. In een ervan treffen de twee mannen een houten altaar en veel aardewerk aan, onaangeraakte getuigen van vroegere rituelen. 

Oordeel: bijzonder interessante en knap gefotografeerde film, die een lacune opvult, namelijk het natuurlijke milieu met zijn fauna en flora. 

Voor aanvullende documentatie, zie de links in de vorige films van deze box en in Cracking the Maya Code. 

Jos Martens

februari 2011 

Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum

Search WWW Search histoforum.digischool.nl