Als de nood het hoogst is

De Standaard, 25/03/2014 | Marc Reynebeau

Als president Obama morgen de Amerikaanse begraafplaats in Waregem niet ging bezoeken, dan hadden veel Belgen van het bestaan ervan niet afgeweten. De Amerikaanse rol tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef in België dan ook beperkt. Maar ze versnelde wel het einde ervan.

Ze waren zwart, ze zagen eruit als Franse soldaten en toch waren het Amerikanen die de voorlaatste dag van de Eerste Wereldoorlog een stukje België bevrijdden, een deel van wat nu Couvin in de provincie Namen is. Anders dan blanke Amerikaanse soldaten, die in autonome eenheden vochten, stonden de ‘Black Devils’ onder Frans bevel. Ze hadden het er ook naar hun zin; Fransen dachten veel minder racistisch over zwarte soldaten dan Amerikanen. Alleen het rantsoen rode wijn dat hen te beurt viel, verbaasde hen: ze kregen er een dubbele portie suiker voor in de plaats.

Eenheden van de American Expeditionary Force (AEF) waren ondertussen meer westelijk met het geallieerde herfstoffensief vanuit Frankrijk mee opgerukt. In de laatste twee weken van de oorlog stootten ze westwaarts door naar de Schelde. Ze bevrijdden onder andere Oudenaarde. Monumenten in Kemmel en Oudenaarde herinneren daar nog aan.

Poor little Belgium

Hoewel ze pas helemaal aan het eind van de oorlog op Belgische bodem in actie kwamen, leden de Amerikanen nog aanzienlijke verliezen. Het Flanders Field American Cemetery and Memorial in Waregem mag dan wel het kleinste van alle Amerikaanse militaire begraafplaatsen in Europa zijn, het telt toch 368 graven (waarvan 21 voor ongeïdentificeerde slachtoffers), terwijl er ook 43 vermiste soldaten worden herdacht.

Duurde het tot 6 april 1917 vooraleer de VS in de Eerste Wereldoorlog actief de geallieerde kant kozen, België speelde wel een rol in de beslissing van president Woodrow Wil­son om de Centrale Mogendheden de oorlog te verklaren. Al van in 1914 sprak het lot van het nochtans neutrale, maar door de Duitsers genadeloos onder de voet gelopen poor little Belgium tot de verbeelding. Vooral de wreedheden tegen de bevolking (met het beeld van vermoorde burgers, verminkte baby’s en verkrachte vrouwen) en de harde bezetting beroerden de internationale publieke opinie, net als de executie in 1915 in Brussel van de Britse verpleegster Edith Cavell, die door de Duitsers wegens hoogverraad ter dood was veroordeeld.

In het spoor van de geallieerde propaganda errond werd de begraafplaats in Waregem genoemd naar In Flanders Field, het bekende gedicht van de Canadees John McCrae uit 1915. Dateren de Amerikaanse monumenten en de begraafplaats pas van de jaren dertig, al in 1927 kreeg Waregem een bijzondere bezoeker: als eerbetoon aan de gesneuvelden vloog Charles Lindbergh er op 30 mei in zijn Spirit of St. Louis overheen, negen dagen nadat hij in Parijs was geland na de eerste geslaagde trans-Atlantische vlucht ooit.

De Amerikaanse troepen in Europa stonden onder het bevel van generaal John J. Pershing, alias ‘Black Jack’. Hij had zijn reputatie verworven met het expeditieleger dat in 1917 in Mexico de revolutie van Pancho Villa in het defensief drong – al slaagde hij er niet in om Villa, de Osama bin Laden van toen, uit te schakelen.

In 1914 stelde het Amerikaanse leger echter niet veel voor. Het was een van de redenen waarom de VS er bij het uitbreken van de oorlog niet over piekerden om daarin partij te kiezen. En ze vonden dat het volstond om op het eigen continent orde op zaken te houden en dat ze verder niets te maken hadden met die ouderwetse imperialistische Europese oorlog.

Oorlogsleningen

Uiteindelijk zou het wonderwapen waarmee de Duitsers de overhand hoopten te halen, hen dan toch in de oorlog trekken: de duikboot. Duitsland had goed begrepen dat de oorlog zou worden gewonnen in het achterland, dat het genoeg soldaten, wapens en voorraden moest kunnen leveren om de oorlogsinspanning vol te houden. Dat konden de geallieerden maar als de aanvoer uit de VS op peil bleef. Duitse duikboten in de Atlantische Oceaan trachtten die te verstoren. Dat bracht ook Amerikaanse schepen en passagiers in gevaar, bijvoorbeeld toen de Duitsers in 1915 de Britse Lusitania torpedeerden. Daarbij kwamen ook 128 Amerikanen om.

De VS zagen het duikbootgevaar als een inbreuk op hun recht als neutraal land op vrije handel en scheepvaart. Al gold dat ook voor de Britse blokkade van alle handel met Duitsland. De blokkade leidde er in alle geval toe dat Amerikaanse voedsel- en wapenleveranciers hun waar vrijwel uitsluitend kwijt konden aan Groot-Brittannië en Frankrijk. Hetzelfde gold voor de leningen waarmee Amerikaanse banken de oorlog financierden. Dat verzwakte mee het nochtans uitgesproken isolationisme en pacifisme in de Amerikaanse politiek. En ook het grote publiek was er niet voor gewonnen, zeker niet de afstammelingen van Duitse of Ierse immigranten.

Dat veranderde toen Duitsland meende dat het tijd was voor een beslissende slag, nadat de geallieerden zware verliezen aan manschappen hadden geleden en het Franse leger door muiterijen werd verzwakt. Duitsland liet verstaan dat het voluit zou gaan in de nefaste duikbootoorlog.

Ondertussen was ook het zogeheten Zimmerman-telegram uitgelekt, dat weinig heel liet van Duitsland officiële vredeswil. Daarin had Berlijn Mexico en Japan aangeboden om samen de VS de oorlog te verklaren. Mexico zou als oorlogsbuit de staten New Mexico en Arizona (terug)krijgen, Japan kreeg Californië beloofd.

De VS voerden snel de dienstplicht in en stuurden 2 miljoen soldaten naar Frankrijk. Al kwam de AEF pas in 1918 echt in actie, vooral met Franse uitrusting overigens, zijn inbreng gaf de geallieerden dat kwantitatieve voordeel waarmee de militaire en economische balans definitief in hun voordeel kon omslaan.