Andrej Koerkov. Dagboek van een invasie. Vertaling van ‘Invasion
Journal’. Uitgeverij Balans, Amsterdam/Pelckmans, Kalmthout,
oktober 2022. Paperback, 266 pagina’s, 21 x 13 cm, kaart, €
21,99. ISBN 978-94-638-2240-4
Dagboek van een invasie
Koerkov is een Oekraïense schrijver en voorzitter van PEN Oekraïne. Hij is in Rusland geboren(1961), maar heeft altijd in Kiev gewoond. Hij schrijft in het Russisch, maar dit boek is uit het Engels vertaald. Op 24 februari moest hij, zoals miljoenen anderen, hals over kop vluchten naar het westen van het land. Hij reisde dan door Europa als woordvoerder van het Oekraïense volk.
Inhoud
Dagboek van een invasie
Zijn dagboek begint op 29 december 2021 met kritiek op enkele wetten van de Oekraïense regering: alle vrouwen moesten zich laten registreren bij het ministerie van defensie, zoals in Israël; er kwamen boetes voor het doodrijden van een kikker en het plukken van een paddenstoel (p. 16). De rechtbank in Petsjersk (Kiev) veroordeelde in 2011 Joelia Timosjenko en in 2019 ex-president Porosjenko. Telkens twijfelde men aan de eerlijkheid van de rechtbank.
Miljoenen Oekraïners werken in het buitenland en sturen
‘miljarden euro’s’ naar hun families. Die ‘miljarden’ lijken mij
overdreven. Kerstmis is heel belangrijk in Oekraïne. Kiev heeft
5.000 schuilkelders, maar de bevolking feest verder. In januari
2022 was nog 20% van de Oekraïners pro-Russisch, hoewel de
Russische troepen massaal aan de grens stonden. Toen werd zowel
in Oekraïne als in Rusland de komedieserie van Zelensky,
‘Svaty/Koppelaars’ uitgezonden.
Koerkov klaagt wel aan dat de Oekraïense media geen interesse
hebben voor boeken. Hij beschrijft hoe al in januari de inval
voorbereid werd. Hij heeft kritiek op Zelensky, die zijn
voorganger Porosjenko in de cel wou zien en dat belangrijker
vond dan de komende oorlog. Hij betreurt ook dat Oekraïense
taalactivisten zich vijandig gedragen tegen Russischsprekende
Oekraïners, bijna de halve bevolking volgens hem. Op de basis-
en middelbare scholen wordt geen Russisch meer gegeven, wel
Oekraïens en Engels. Rusland ergert zich daar ook aan.
Koerkov heeft ook kritiek op Poetin: die herschrijft de
geschiedenis en zet hem naar zijn hand. Het patriarchaat van
Moskou bezat voor de oorlog nog meer dan 12.000 parochies in
Oekraïne. Maar volgens Koerkov heeft het geen toekomst meer in
Oekraïne, wel op de Krim.
Hij vertelt ook dat de Oekraïners grote voedselvoorraden
aanleggen en dat velen ook een wapen hebben. Vanaf 23 februari
steeg de spanning in Kiev. Op de site van een militair hospitaal
in Moskou stond dat het 45.000 lijkzakken wou kopen: Rusland was
dus bereid 50.000 man te verliezen. Poetin eiste dat Oekraïne de
Krim erkende als Russisch en dat het zou beloven nooit lid te
worden van de NAVO. Anders zou het oorlog zijn. Tegelijk zei hij
het land niet te erkennen, hoewel zijn voorganger Jeltsin het
drie keer erkend heeft.
Op 24 februari om 5 u ’s morgens begon dus de oorlog. Mensen
gingen op de vlucht, zoals in februari 1919, toen de
bolsjewieken in Kiev binnenvielen en iedereen doodden die ze
tegenkwamen. Koerkov beschrijft de vlucht, de uitzichtloze
files, de onzekerheid. Hij vergelijkt ook met mei 1944, toen de
Krim-Tataren en andere volkeren gedeporteerd werden naar
Siberië, zoals 1,8 miljoen Oekraïense boeren in 1930-1931 naar
de Oeral werden vervoerd en nog eens 76.000 in 1947. De Balten
maakten dat mee in 1941 en 1948.
De schrijver heeft geen woorden meer om de gruwelen en
oorlogsmisdaden weer te geven die Poetin over Oekraïne heeft
uitgestort en nog dagelijks uitstort. Hij geeft daar enkele
voorbeelden van en kijkt uit naar het tribunaal dat daarover zal
moeten oordelen. Maar ik vrees dat dit tribunaal nog jaren op
zich kan laten wachten en bovendien zijn Poetin en zijn
ministers nog jaren onschendbaar.
Koerkov beweert ook dat de Russische bombardementen vooral
Russischtaligen hebben gedood. In de separatistische republieken
Loegansk en Donetsk leren de kinderen nu dat Oekraïne
fascistisch is en leren ze Oekraïne, Europa en de VSA te haten.
Rusland vernietigt bewust voedselvoorraden, medicijnen, de hele
infrastructuur: het lijkt op een poging tot genocide.
De buitenlandse studenten zijn gevlucht naar Afrika en Azië, de
binnenlandse studeren weer thuis online. Hun kamers zijn nu
ingenomen door vluchtelingen. Ook enkele oligarchen zijn
gevlucht, o.a. de broers Soerkis, eigenaars van Dynamo Kiev, de
Oekraïense familie van Dimitri Medvedev en Medvedtsjoek, vriend
van Poetin.
Boekenwinkels zijn ofwel vernietigd ofwel gesloten, behalve in
Lviv, de culturele hoofdstad, waar de meeste schrijvers naartoe
zijn gevlucht. Ook vele scholen en universiteiten zijn verwoest.
Rond Pasen verzorgen de Oekraïners de graven, maar vele
kerkhoven zijn beschadigd door de Russen, die ook proberen de
Oekraïense cultuur te vernietigen, zoals met de zware bom op het
theater van Marioepol en zoals ze in de jaren 30 al deden met
ca. 300 Oekraïense schrijvers, die de naam de ‘Geëxecuteerde
Renaissance’ kregen. Uit het bezette Melitopol deporteerden
Russische geheim agenten met de hulp van plaatselijke
collaborateurs de schrijvers en de activisten. En in de Donbas
werden Oekraïense boeken vernietigd. Tegelijk werden massaal
Sovjetboeken uit Oekraïense bibliotheken verwijderd en blijven
toppers zoals Dostojevski en Poesjkin enkel nog beschikbaar in
universiteitsbibliotheken. Verder hebben de Russen nog van alles
gestolen: tractoren, maaidorsers, auto’s. Koerkov vergeet nog:
computers en laptops uit scholen, medische apparatuur uit
ziekenhuizen en vele kinderen. Koerkov noemt ook enkele ‘goede
Russen’: zij hebben zich uitgesproken tegen de oorlog.
De 16 miljoen inlandse ontheemden, onder wie 8 miljoen kinderen,
hadden moeite om een school te vinden. Dat geldt ook voor de
miljoenen buitenlandse ontheemden. Als de gezinnen die met hun
kinderen gevlucht zijn niet terugkeren, dan zal het land een
demografisch probleem krijgen.
De landen die de meeste militaire hulp bieden zijn de VSA, het
VK, Estland, Litouwen, Polen, Slowakije. Duitsland krijgt
kritiek van de auteur omdat het volgens hem te weinig doet en
vooral Poetins gezicht wil redden. Meer dan 80% van de bevolking
wil geen grondgebied afstaan aan Poetin, ook niet de Krim en de
Donbas. Dat bemoeilijkt de vredesonderhandelingen.
In juni gaf Zelensky toe dat er elke dag 150 Oekraïense soldaten
sneuvelen: na ruim 250 dagen kunnen dat er ca. 38.000 zijn. De
Russen hebben mobiele crematoria, waardoor het aantal
slachtoffers geheim blijft. Op 27 juni trof een Russische raket
het grote winkelcentrum van Krementsjoek: van de 1.000
aanwezigen sneuvelden er velen, de anderen verloren een arm of
een been.
Vele straten, conservatoria etc. zijn nog genoemd naar bekende
Russen: een aantal Oekraïners wil die namen veranderen.
Vindingrijke criminelen maken ook misbruik van de oorlog om
landgenoten op te lichten. Het dagboek eindigt helaas al op 11
juli 2022. Tussendoor vertelt Koerkov ook over de volksaard: de
Oekraïners kennen geen fatalisme, de Russen wel; Oekraïners
hebben een winnaarsmentaliteit, ze overleven in moeilijke
omstandigheden en vinden vrijheid belangrijker dan goud. De
pogingen om het land als onafhankelijke staat te vernietigen
hebben de nationale identiteit allen maar versterkt.
Beoordeling
Het dagboek geeft een gedeeltelijke kijk op het verloop van de
oorlog: de auteur vertelt lang niet alles wat er gebeurd is en
terloops spreekt hij ook over de gewoontes, de cultuur, de
godsdienst etc. Het geeft wel een goed beeld van wat mensen op
de vlucht allemaal moeten doorstaan en hoe ze ineens afhankelijk
worden van de goede wil van anderen. De schrijfstijl is vlot. De
kaart vooraan is heel degelijk en onmisbaar.
© Jef Abbeel november 2022
www.jefabbeel.be