Peter de Grote

 Vandaar de spectaculaire tentoonstelling in het Amsterdamse Hermitage. Niet te voorzien was het feit dat de Nederlands-Russische verhoudingen door een aantal politieke botsingen met het Poetin-regime net tijdens deze tentoonstelling een aantal keren zwaar onder druk zouden komen staan.

Meer dan zomaar een catalogus is de begeleidende publicatie een vlot leesbaar, rijkelijk geïllustreerd en wetenschappelijk verantwoord overzicht over de tijd en de tijdgeest.

Een eerste, verrassende vaststelling: als er ooit een tsaar zonder behoorlijke voorbereiding en dito opleiding op de troon is gekomen, dan wel Peter. Zijn opleiding, zelfs zijn opvoeding werd verwaarloosd door zijn moeder, de tsarina Natalja Kirillovna en later door zijn zus, die zelf als regentes de macht in handen wilde houden.

Net dit verklaart waarom hij nadien zo autoritair zijn land poogde binnen te loodsen in de moderne wereld. Iets waarvoor in Rusland weinig animo bestond. Alle hogere standen, waaronder adel en kerk hadden alle belang bij een status quo.

De jonge Peter bekommerde zich niet om conventies en etiquette. Hij ging in de vreemdelingenwijk ongedwongen om met buitenlanders en soldaten, wat niet naar de zin was van zijn moeder en de patriarch van de Russisch-orthodoxe Kerk: die wilden dat hij de tradities van het keizerlijk hof respecteerde.

In 1689 huwde de zestienjarige Peter, waardoor hij geen regentes meer nodig had. Een poging van zijn zus Sofja om toch de macht te behouden mislukte, waarna hij haar verbande naar een klooster. Zijn welbeminde moeder overleed in 1694 op amper 42-jarige leeftijd.

De jonge tsaar erfde een achterlijk land met tal van niet nagekomen verplichtingen jegens de buitenlandse bondgenoten.


Wereldbol in een rond foedraal met een kaart van de sterrenhemel aan de binnenzijde.

In maart 1697 vertrok het Grote Gezantschap naar West-Europa. Onder de 250 deelnemers: de tsaar zelf, incognito en onder een pseudoniem. Keurvorstin Sofia van Hannover ontving hen hartelijk. Zij gaf een uitgebreide beschrijving van Peters karakter en uiterlijk. Ze vertelt dat hij bezeten was van alles wat met scheepvaart te maken had en haar het eelt op zijn handen liet zien, gevolg van het vele werk. Later voegde ze er nog aan toe: “In Amsterdam werkt hij zelf mee aan de bouw van een schip. Hij is bedreven in veertien ambachten.… Als hij goed was opgevoed, was hij een voortreffelijk mens geweest, want hij heeft tal van goede kwaliteiten en veel verstand.”

De tsaar reisde door naar de Nederlanden, destijds economisch en financieel een van de machtigste staten.
Hij streek neer in Zaandam, een centrum van nijverheid, met tientallen scheepswerven, houtzagerijen, papiermolens, zeilmakerijen enz. Hier werkte hij een tijd als timmerman op een scheepswerf, totdat hij naar Amsterdam moest vertrekken omdat zijn incognito was verbroken waardoor hij te veel last kreeg van opdringerige nieuwsgierigen. In Amsterdam, en later in Engeland, bestudeerde hij verder de wetenschappelijke beginselen van de scheepsbouw.

In juli 1698 moest het Europese bezoek afgebroken en vertrok Peter in allerijl naar Moskou omdat enkele regimenten in opstand waren gekomen. De rebellie was al onderdrukt toen hij in Polen was aangekomen. Maar hij zou de opstandelingen na zijn terugkeer gruwelijk bestraffen.

Een volledig overzicht geven van de hele publicatie, is onbegonnen werk. Zij behandelt zowat alle aspecten van zijn regeringsperiode: zijn biografie, de talloze hervormingen van het dagelijks leven, zijn collecties, de bouw van St.-Petersburg, de verdere connecties met de Nederlanden enz.

Kortom: aanbevolen lectuur voor alle geïnteresseerden, nu de tentoonstelling zelf verleden tijd is.

Jos Martens
mei 2014