Rodina. Tussen lethargie en revolutie

Al in het voorwoord van Rodina (moederland) signaleert hij schijnbare tegenstrijdigheden: Rusland bewondert het Westen en tegelijk heeft het er een afkeer van; het verliest veldslagen, maar uiteindelijk wint het de oorlogen. Russen zijn minder met politiek bezig dan wij en ook minder met het verbeteren van de wereld. Elke familie heeft zijn deel van het leed gekend, zowel dat van Stalin als dat van de alomtegenwoordige ‘Grote Vaderlandse Oorlog’ (2° W.O.).

Ondanks hun ‘autoritaire democratie’ hebben ze nu meer vrijheden dan ooit en ze laten zich minder indoctrineren dan wij denken: ze zijn vaak hoogopgeleid, ze hebben een vrij internet, ze lezen meer en gaan meer naar theaters dan wij. Hoewel wij blijven denken dat ze de misdaden van het communisme goedpraten, is er in Moskou al wel een Joods Historisch Museum en een Goelagmuseum geopend.

Brouwers wil de enge kijk van de westerling op dit land-in-transitie verbreden en het niet reduceren tot één persoon, nl. Poetin. En hij wil ook aantonen dat de Rus boven de dertig, die alles al meegemaakt heeft (rantsoenen, hyperinflatie, tanks, oorlog in Oekraïne), niet meer verlangt naar revolutie, maar wel naar stabiliteit en ook naar minder corruptie en minder zelfverrijking bij de overheid en de geheime dienst. Het woord ‘revolutie had hij m.i. dan ook beter weggelaten in de ondertitel. En lethargie (doffe onverschilligheid) lijkt mij ook niet meteen het meest gepaste woord: Russen berusten in veel, o.a. dat er altijd rijken en armen zullen zijn, maar er is massaal protest tegen Poetins geplande pensioenverhoging tot 65 voor de mannen en 60 voor de vrouwen.

De meeste verhalen stammen uit de jaren 2006-2013. Helaas zijn ze niet chronologisch noch thematisch noch geografisch gerangschikt. Een gemiste kans.

Die verhalen gaan over van alles en over een periode van 80 jaar: de aanleg van een gaspijpleiding; de bouw van het Moskoukanaal tijdens Stalin door 200.000 uitgehongerde en uitgeputte dwangarbeiders en (toen het klaar was, liet Stalin alle leidinggevenden executeren); lege dorpen en wegen vol putten en modder op 250 km van het bruisende Moskou; de akelige toestand in de moslimdictaturen Tsjetsjenië, Ingoesjetië en Dagestan, waar tientallen jongeren verdwijnen en gemarteld worden en waar theaters, sportzalen en bioscopen gesloten zijn; het kuuroord Gagra (nabij Sotsji), waar de tsaren en daarna Stalin, Beria, Chroesjtsjov en Gorbatsjov kwamen uitrusten; de Georgische oorlog van 1993 tegen de Abchaziërs; Boetovo, waar in 1937/38 meer dan 20.000 van de 1,3 à 1,8 miljoen terreurdoden begraven werden; de Nasji-jeugdbeweging; monosteden die afhankelijk zijn van één fabriek, die nauwelijks nog produceert; het gijzelingsdrama in Beslan met 334 doden; het frauduleuze verloop van verkiezingen, waarbij de uitslag vooraf vaststaat; de noordelijke vaarroute; de dictatuur in Wit-Rusland; de Georgische oorlog van 2008; de demografische neergang; de leegloop van Siberië; het leven in een flatje van 2 x 4 m; martelpraktijken op sommige politiekantoren; salarissen van 100 à 200 € per maand en mensen die gelukkiger waren in de Sovjettijd; de toename van de radicale islam; de ouderwetse Lada, nog altijd de meest verkochte auto; de casino’s van Minsk; primitieve volkeren in Siberië; Pussy Riot; het kolonialisme van Moskou tegenover verre Siberische provincies; de Transsiberische trein; een excursie naar de Goelag; de gevolgen van Tsjernobyl; provincies die vijf keer zo groot zijn als Frankrijk; de schoonheid van Siberië.

Het aantal onderwerpen is dus bijna onbeperkt. Ze hebben wel wat gemeenschappelijk: meer negatieve dan positieve zaken; het lijkt wel alsof bijna alle Russische en Wit-Russische mannen verslaafde drinkers en rokers zijn, die liever niet werken; de oproerpolitie is overal ongenadig en corruptie is op alle niveaus aanwezig; kortom: dit land is ziek (p. 297) en vroeger waren vele dingen beter. De gelukkige mensen zijn vooral te vinden in Siberië, dat door Moskou uitgebuit wordt.

Om aan al deze getuigenissen te komen, heeft de auteur met zijn Russische vriend Pasja duizenden kilometers afgelegd, vaak over heel slechte wegen. Een prestatie.
Er zijn ook tekorten: jaartallen ontbreken overal, je weet dus nooit in welk jaar het verhaal zich afspeelde; je moet dus zelf opzoeken wanneer een oorlog of een drama plaatsvond.
Gelukkig staat er wel een kaart van Rusland vooraan (p. 10-15), maar in de tekst wordt daar nooit naar verwezen. Je moet dus zelf zoeken waar Mahiljov of Vorkoeta ligt. Enkele plaatsen ontbreken erop: Ochotsk, Borodino, Brjansk, Kazan, Sergiëv Posad, Resjoty. De ene keer schrijft hij Gomel, de nadere keer Homel, voor dezelfde stad (305-306).

Soms ontbreekt de nuance: de verkiezingen voor de burgemeester van Moskou verliepen in 2013 wel correct en in 2018 blijkbaar ook. In 2013 haalde Sergej Sobjanin 51,37% , Alexei Navalny had 27,24%.
En Sobjanin is een Siberiër: ze worden dus niet allemaal gekoloniseerd en uitgebuit. Op 9 september 2018 probeert hij opnieuw verkozen te worden. En hoewel Moskou 12 miljoen inwoners telt, vond ik maar in één krant (La Libre Belgique) een artikel hierover.
De Lada is de meest verkochte auto op het platteland, maar niet in de grote steden Moskou en Sint-Petersburg: daar kennen ze al lang alle westerse merken.

Maar de reportages zijn wel schitterend geschreven en tonen dat Brouwers Rusland en de Russen zeer goed kent, dat het land beweegt en dat we dit land met zijn elf tijdzones niet mogen reduceren tot enkel Poetin. De Russen genieten van hun relatief grote vrijheid. Maar zij die het goed stellen en tevreden zijn met hun vrijheden, komen minder aan bod dan de anderen.

Jef Abbeel, september 2018