Roma Intima: Liefde, lijf en lust

Mooie afbeeldingen van Amor en Psyche brengen de lezer meteen in de sfeer. Elk hoofdstuk begint met een figuur of verhaal uit een latere periode, maar wel beïnvloed door de Romeinse oudheid.

De auteurs beginnen met het Romeinse schoonheidsideaal, zowel van de man als van de vrouw. Ze leggen uit hoe vrouwen lichaamshaar verwijderden, welke smeersels en parfum ze gebruikten en hoe men dacht over lelijke mensen.

Het mannelijk lichaamsdeel krijgt een heel hoofdstuk, dat voorzien is van afbeeldingen uit diverse culturen en periodes. De geaardheden lesbisch, homo, biseksueel, transgender kregen bij de Romeinen veel minder aandacht dan nu. Auteurs beschreven met minachting de kenmerken van verwijfde mannen en van mannelijke vrouwen. Het woord impudicitia/zedeloosheid komt hier vaak voor. Zoals virtus (moed) de ideale eigenschap was van de Romeinse man, zo was pudor (zedigheid, kuisheid) het hoofdkenmerk van de voorbeeldige vrouw. Tot aan het huwelijk moest ze maagd blijven.

Huwelijk
Het huwelijk was bij de Romeinen een voorrecht van vrije mensen – dus niet van slaven – en een privékwestie, dus zonder ambtenaar van de burgerlijke stand. Meestal kozen de ouders de partner van hun kinderen. Het meisje was soms maar 12 jaar. Cicero hertrouwde op zijn 60ste met een meisje van 15. De eerste taak van de vrouw was kinderen krijgen, wat niet wil zeggen dat de aantallen groot waren.

We weten niet of de Romeinen gelukkiger getrouwd waren dan wij: er is geen enkel getuigenis van een vrouw en de verklaringen van mannen zijn te lovend voor henzelf om geloofwaardig over te komen. Overspel was ten strengste verboden … voor vrouwen. Keizer Augustus verbande zelfs zijn eigen dochter en kleindochter wegens hun zedeloos gedrag.

Mannen mochten wel vreemdgaan met niet-getrouwde vrouwen. Maar als ze dat deden met getrouwde matronae, kregen ze soms zware straffen: zweepslagen, castratie, afsnijden van neus of geslachtsdelen, vernederende anale verkrachting door slaven. In principe was het huwelijk voor het leven, maar echtscheiding kwam genoeg voor en er was geen procedure voor nodig. Het volstond te zeggen: “Hou je zaken voor jezelf”. Geboortebeperking en abortus bestonden in allerlei vormen. Abortus zagen ze niet als moord: ze beschouwden het kind pas als ‘bezield’ zodra het geboren was.

Seks kwam voor in vele vormen. Over masturbatie bij vrouwen is geen enkele tekst bekend. Bij slaven die zich geen vrouw konden veroorloven, kwam het veel meer voor. Dichters zoals Ovidius beschreven in welke standjes een vrouw seks kon hebben en ervan genieten. Pijpen, beffen, jongens neuken, prostitutie: het bestond allemaal en voor prostitutie was er veel begrip.

Het Latijn had wel 50 woorden voor de dames van plezier en overtreft ook daarin alle andere talen (p. 145-146). De dametjes waren goed herkenbaar aan hun kledij: deze viel op door hun felle kleuren en chiquere dames hadden doorschijnende, zijden kleren. Seks met slaven of slavinnen was een normale zaak. Groepsseks en orgieën komen meer voor in films dan in de realiteit van het oude Rome. Er waren zowel mannelijke als vrouwelijke seksmaniakken.

Er is ook een hoofdstuk over toiletbezoek; ik zie niet meteen een verband met seks, maar het hoort bij het intieme leven. En bij dit hoofdstuk staan ook de badhuizen/thermae: ik vermoed dat daar meer accommodatie was voor seks en meer te beleven was dan in de latrinae. Men kwam er baden, sporten, lezen, afspreken met vrienden, zich laten masseren.

Op de publieke toiletten was het blijkbaar wel gezellig: 25 tot 80 personen konden daar naast elkaar zitten en ook daar kon men ook vrienden ontmoeten. Rijke Romeinen hadden ook een privétoilet en pispotten bestonden eveneens. Urine werd professioneel ingezameld en gebruikt om vlekken uit kleren te wassen en om wol te vilten. Winden laten werd afgekeurd.

Het boek eindigt met Europese kunst uit de 16de-20ste eeuw die gewijd is aan de Romeinse decadentie.

Besluit
In hun conclusie zeggen de auteurs dat de Romeinse wereld een seksueel paradijs was voor de man, maar met één beperking: het mocht niet met een andere getrouwde vrouw. De vrouw daarentegen moest trouw blijven aan haar ene man. Slaven en slavinnen moesten de lusten van anderen ondergaan en keken soms toe bij de seks van hun baas en bazin. Tegenover pedofilie en homofilie was men minder tolerant dan nu. Pedofilie is nu wel verboden, maar bestaat nog volop. Prostitutie was bij de Romeinen alomtegenwoordig en niet wettelijk ingeperkt. Castratie gebeurde om jonge mannen hun jeugdige schoonheid te laten behouden. Castreren doen we nu niet meer, ook niet bij serieverkrachters, maar vergroten van borsten en penissen wel en veranderen van geslacht ook.
De Romeinen waren zeker niet decadenter dan onze maatschappij. Het aantal orgieën was veel kleiner dan de kunst, films en tv doen uitschijnen.

Na elk hoofdstuk volgt een bibliografie en het boek eindigt met een nuttige, chronologische lijst van de genoemde klassieke auteurs en hun werken. Deze staan enkel in het Nederlands vermeld, niet met hun originele Latijnse titel. De auteurs mikken op een breed publiek, niet enkel op classici en historici. Een register is er niet bij.

Beoordeling
De auteurs zijn er goed in geslaagd het beeld van het Romeinse seksleven te nuanceren. Wie als lezer hoopte op veel sensatie, komt dus bedrogen uit. Zij hebben ook enorm veel en mooi beeldmateriaal gevonden, zowel uit de klassieke oudheid als uit de latere kunst. Beiden zijn goed op de hoogte van de seksuele terminologie, zowel in het Latijn, het Nederlands als het Engels.

De vele vertaalde teksten herkennen we niet uit onze humaniora en ook niet uit onze universitaire studie Klassieke Talen. De vertalingen zijn meestal zeer vrij: severae (p. 5) heet dan ‘preutse sulletjes’ en Cato’s boek ‘De agricultura’ krijgt als titel ‘Goed boeren’ (p.222). Ook hier dachten de auteurs aan het brede publiek.

Elk hoofdstuk draagt een Engelse titel uit songs of popmuziek van de jaren 80-90. Blijkbaar waren de Nederlandstalige of Franstalige liedjes minder bekend bij de proeflezers en voor de Engelse versie van dit boek zijn enkel de Engelse liedjes bruikbaar.

Elk hoofdstuk eindigt met een ‘vluggertje’: meestal is dat een pittig onderwerp. Taal- of spelfouten staan er niet in.

In het Romeins Archeologisch Museum te Oudenburg loopt een gelijknamige tentoonstelling, met lezingen, tot einde oktober. Hopelijk gaat dat museum weer snel open.

© Jef Abbeel,  april 2020 www.jefabbeel.be