Het theezakjesmodel

Bij een verkenning van verschillen in eisen die gesteld worden aan vmbo-tl- en havoleerlingen in de brugklas, bekeek ik het brugklasdeel van de geschiedenismethode Memo. Verschillende edities zijn geschreven door hetzelfde auteursteam en mogelijk is dat de verklaring voor een aantal merkwaardige passsages.

Wat doen we met ketters?

Filips II had, zoals bekend grote problemen met afvalligen in de katholieke kerk. 'Koning Filips II vond dat de protestantse ketters in Nederland moesten worden uitgeroeid. Veel Nederlandse bestuurders voelden echter niets voor strenge vervolging.' Deze laatste zin heeft uiteraard betrekking op katholieke bestuurders, want ik ga ervan uit dat protestantse bestuurders niet zullen hebben aangedrongen op strenge vervolgingen van henzelf. Voor de bk- en kgt-editie vonden de auteurs deze formulering waarschijnlijk wat aan de moeilijke kant. Maar bij het herformuleren gaat het vervolgens vreselijk mis. In de bk-versie wordt het: 'Koning Filips II vond dat je ketters moest verbranden. Maar veel Nederlanders vonden dat veel te wreed. Ze hadden helemaal geen last van de protestanten.' Hoewel deze constatering in de kgt-editie iets wordt afgezwakt (de protestanten veroorzaken niet veel overlast), blijft de zin nogal gruwelijk. Hij impliceert namelijk dat het wel te begrijpen is als je protestanten op de brandstapel zet als je wel last van hen hebt. Van de zo belangrijke notitie van tolerantie tegenover mensen met een ander geloof blijft op deze manier niets over.

Sebastiaan Matte
Ik las als eerste de th-editie en daarom verbaasde ik me over een zin die pas begrijpelijk werd toen ik de hv-editie bekeek. Op een passage over hagepreken volgt de zin: 'Maar soms liep het uit de hand. Sebastiaan Matte en andere predikanten riepen mensen op om heiligenbeelden kapot te smijten.' Ik had nog nooit van Sebastiaan Matte gehoord en vroeg me af of hier misschien verwezen werd naar een persoon die eerder in het boek genoemd was. Dat bleek niet het geval te zijn. Ook hier is de onbegrijpelijkheid te danken aan het herschrijven van een tekst uit de hv-editie, waar staat: 'Aangemoedigd door dit soort successen (veel bezoekers bij hagepreken) werd een aantal predikanten steeds fanatieker. Een van hen was Sebastiaan Matte uit Vlaanderen. Waarschijnlijk spoorde hij de mensen aan om de heiligenbeelden in kerken kapot te smijten.' Hier stoort het noemen van de naam Sebastiaan Matte niet.

Weg met de koning, leve de koning
Fillips II werd in 1581 afgezworen als koning. Dat stelden de Nederlanden voor een probleem, want ‘een land zonder koning, dat kwam in die tijd niet voor’, aldus een paragraaf in de th-editie over de Opstand. ‘Het lukte niet om een nieuwe koning te vinden. Willem van Oranje kon het niet worden. Die werd in 1584 vermoord. ‘
Ook al wordt niet uitgelegd waarom Willem van Oranje anders niet alleen een geschikte kandidaat zou zijn en ook zeker koning zou zijn geworden, de zin is duidelijk. Willem kon gewoon niet in aanmerking komen, hij was namelijk dood. Geen discussie mogelijk.

Het begin van de vergelijkbare passage in de hv-versie is minder informatief. ‘Ze (de Nederlanden) waren nu onafhankelijk en gingen op zoek naar een nieuwe vorst.’ Onduidelijk is waarom zij op zoek gingen naar een nieuwe vorst. Als je blij bent dat je van de tirannieke Filips II verlost bent, ligt het misschien wel voor de hand dat je je wel twee keer bedenkt voor je aan een nieuwe koning begint. Zeker voor leerlingen die in een periode leven waarin het koningschap geregeld ter discussie staat, ligt de conclusie dat je op zoek gaat naar een nieuwe vorst niet direct voor de hand. De passage wordt pas echt merkwaardig als direct hierop gezegd wordt: ‘Maar niemand was geschikt, ook Willem van Oranje niet. Hij werd in 1584 vermoord.’ Een briljante en zelfs universele gedachte, iemand die dood is, is niet geschikt voor een functie, welke dan ook.

Theezakjes
Of de missers tot deze passage beperkt blijven, weet ik niet, ik heb slechts enkele paragrafen bekeken. Misschien heb ik gewoon pech gehad. Feit blijft dat het een, blijkbaar onuitroeibaar misverstand is, dat je teksten geschreven voor de wat meer intellectueel ingestelde leerlingen eenvoudiger kunt maken door deze in te korten, door moeilijke woorden te vervangen door eenvoudiger en door nuances achterwege te laten. Als je al kiest voor hetzelfde concept voor alle leerlingen, kies er dan ook voor om ook voor de zwakkere leerlingen zaken duidelijk en genuanceerd uit te leggen. Vaak zul je dan eerder meer, dan minder woorden nodig hebben.

Tenslotte
Tenslotte nog een paar laatste voorbeelden van slordigheden die het gevolg kunnen zijn van het werken aan teksten voor verschillende edities door dezelfde auteurs. Hoewel het begrip landvoogd niet voorkomt in de tekst van de kgt- en th-editie en daardoor de functie van Alva niet vermeld kan worden worden deze begrippen wel genoemd en bevraagd in het werkboek
Hoe belangrijk het is om zorgvuldig te formuleren is te zien bij een vraag over misstanden in de kerk of in kerkgebouwen. In de th-editie wordt gevraagd wat er volgens Sebastiaan Matte en andere predikanten mis was met de kerken? Maar in de hv-editie heet het: 'Wat was er volgens de predikanten mis met de kerkgebouwen? Een slordig, en zeker niet onbelangrijk, verschil.