Tijdvak 4 De Tijd van steden en staten (1000-1500) De late middeleeuwen
Kenmerkende aspecten:
|
Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org
Enduring understanding
Om welke enduring understanding gaat het in dit tijdvak?
Vanaf ongeveer 1100 is er sprake
van toenemende handel en een groei van de steden. De
steden worden, door de groei van de handele en
toenemende rechten t.o.v. de adel een steeds
belangrijkere plaats in de samenleving in. Geld wordt
steeds belangrijker en de hogere adel (vorsten) kunnen
met de opbrengsten uit belasting een leger en ambtenaren
betalen waardoor zij steeds minder afhankelijk worden
van lagere adel. Dit maakt staatsvorming en
centralisatie van de macht in grotere staten mogelijk.
De wereldijke vorsten en de kerkelijke vorsten (paus en
bisschoppen) strijden met elkaar om de politieke macht
in de samenleving (investituurstrijd). Deze strijd
speelt ook een rol in de zogenaamde kruistochten,
militaire operaties tegen de bezetting van het Heilige
Land door de moslims waaraan veel edellieden, maar ook
gewone mensen meededen.
Kenmerkende aspecten
-
De groene kenmerkende aspecten hebben betrekking op het basisonderwijs
-
De blauwe kenmerkende aspecten hebben betrekking op de onderbouw van het voortgezet onderwijs
-
De rode kenmerkende aspecten hebben betrekking op de tweede fase
Essential Questions
-
Werd het leven voor mensen eenvoudiger/plezieriger na de komst van de herleving van de handel?
-
Was de katholieke kerk in de middeleeuwen een politieke organisatie?
Basisconcepten
In de meeste tijdvakken kun je voor de vijf basisconcepten (macht, oorlog, godsdienst, kunst en levensonderhoud) telkens dezelfde vragen stellen.
macht | oorlog | godsdienst | kunst | levensonderhoud | ||
tijdvak 4 | investituurstrijd | |||||
kruistochten | ||||||
christendom | ||||||
opkomst handel | ||||||
opkomst steden | ||||||
centralisatie |
Wat komt aan de orde?
-
Na een periode van economische achteruitgang en stagnatie nam in West-Europa vanaf ongeveer 1000 de handel en nijverheid weer toe.
-
Oude Romeinse steden herleefden of nieuwe ontstonden. De steden, waarin gilden een belangrijke rol speelden, kregen een steeds sterkere positie ten opzichte van de adel.
-
Op het eind van de middeleeuwen nam de bestuurlijke centralisatie toe.
-
In de steden verrezen Romaanse en Gotische bouwwerken. Ondanks het etiket 'duistere' op de middeleeuwen bereikten de kunsten een hoog niveau.
-
De wereldlijke overheden en de geestelijkheid streden met elkaar om de macht (investituurstrijd).
-
De kruistochten tegen de islam moeten mede in dit licht gezien worden. Daarnaast speelde ook een rol dat de kerk het geweld binnen de christelijke wereld aan banden wilde leggen (godsvredebeweging).
Kaarten
Klik op de kaart voor een vergroting
Lesmateriaal
Onderbouw voortgezet onderwijs
Basis
-
Brugge in de late middeleeuwen
Leerlingen onderzoeken aan de hand van teksten, websites en filmpjes diverse aspecten van het leven in de late middeleeuwen: -
Leven in de middeleeuwen
De klas wordt verdeeld in vier groepen. Elke groep doet onderzoek naar leven en werk van een groep mensen in de middeleeuwen, edelen, kooplieden, nonnen en boeren.Na het onderzoek presenteert elke leerling (eventueel in groepjes van twee) in een korte presentatie zijn/haar onderzoeksresultaten aan de klas.Uiteraard zijn er andere varianten denkbaar, zoals het presenteren van de resultaten in de vorm van een poster. (Engelstalig)
Powerpoint
Hulpmiddelen
Contexten
samenleving van boeren, steden en staten in West-Europa
christelijke samenleving
Leerdoelen
je kunt een relatie leggen tussen de opkomst van handel en nijverheid en het ontstaan van nieuwe steden
-
je kunt duidelijk maken waarom de zelfstandigheid van steden en de opkomst van geld de centralisatie bevorderde
-
je kunt duidelijk maken wat de inzet was van de investituurstrijd
-
je kent motieven van de paus, edelen en gewone mensen voor het voeren van kruistochten
Inhoudelijke (unieke) begrippen
-
gilde
-
Romaanse bouwstijl
Gotische bouwstijl
-
kruistochten
Inhoudelijke (generieke) begrippen
beschaving
boeren
-
landbouw
priester
ambtenaren
samenleving
maatschappij
-
handel
stad
-
staat
-
burger
kathedraal
status
leger
cultuur
privileges
Meta-concepten (second-order concepten)
Continuïteit/verandering
je kunt aangeven in hoeverre er in de loop van de (vroege en late) middeleeuwen sprake was van continuïteit en verandering
Oorzaak/gevolg
je kunt een relatie leggen tussen de kruistochten en de investituurstrijd
-
je kunt een relatie leggen tussen de opkomst van steden (handel en geld) en de centralisatiepolitiek van vorsten
Tijd en plaats
De tien tijdvakken
Copyright: Albert van der Kaap, 2014