Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Enduring understanding van de Opstand

Bij 'enduring understanding' draait het om twee zaken. Het gaat om begrip, dat meer is dan louter dan feitenkennis en om duurzaamheid. Met andere woorden, het gaat niet om wat de leerlingen op de dag van het proefwerk aan kennis en vaardigheden kunnen etaleren, maar om wat zij ook na een jaar of na vijf jaar nog met het onderwerp kunnen.

De leerlingen moeten begrijpen wie er tegen de Spaanse koning in opstand kwamen en waarom, maar ook welke rol deze opstand speelde bij het onstaan van het huidige Nederland. Tenslotte moeten leerlingen begrijpen dat deze opstand en de aard ervan heeft bijgedragen aan de bijzondere positie staatkundige positie van de Republiek in vergelijking met omringende landen.

Elementen van 'enduring understanding'

• Uitleggen
  Bij uitleggen is feitelijke kennis voorwaardelijk om te komen tot begrip. Leerlingen moeten de Opstand als geheel en ontwikkelingen daarbinnen - op basis van een onderbouwde redenering - kunnen uitleggen. Weten wat er tijdens de Beeldenstorm bijvoorbeeld gebeurde zonder te weten waarom de beeldenstorm plaatsvond heeft bijvoorbeeld weinig zin.

• Interpreteren
  Bij interpretatie gaat het niet zozeer om uitleg, maar om begrip en betekenis verlening. Een goed verhaal biedt samenhangende kennis, betrekt de toehoorder bij het onderwerp en helpt betekenis te geven. Interpretatie vraagt om een constructivistische benadering. Als we vinden dat leerlingen hun eigen meningen/interpretaties moeten kunnen geven dan is het uiteraard contraproductief om hen kant en klare interpretaties voor te houden.

• Toepassen
  Leerlingen moeten het geleerde effectief kunnen toepassen en aanpassen in nieuwe contexten. Dit betekent dat zij kennis moeten hebben van generieke elementen uit de Opstand.

• Perspectief wisseling
  Leerlingen moeten de Opstand niet alleen onderzoeken vanuit het Nederlandse perspectief, maar ook uit het perspectief van de Spanjaarden. Zij moeten de Opstand bekijken door zowel een protestantse als een katholieke bril.

• Empathie
  Leerlingen kunnen zich verplaatsen in afwijkende meningen en opvattingen van mensen in de zestiende en zeventiende eeuw en deze op waarde schatten. Zij realiseren zich dat andere normen en waarden van invloed (kunnen) zijn op gedragingen van mensen.

• Zelfkennis
  Leerlingen zijn zich bewust van hun eigen kennis, maar ook van gaten in hun kennis. Zij zijn zich ook bewust van hun vooroordelen en weten dat deze vooroordelen hun oordeelsvorming beïnvloeden.
  

Om tot 'enduring understanding' te komen wordt er, dat zal duidelijk zijn, veel van leerlingen gevraagd. Maar het vraagt uiteraard ook veel van het onderwijskundig concept en van de docent. In dit artikel wordt gebruik gemaakt van het 'backward design' concept, zoals dat is ontwikkeld door Grant en McTyghe (zie het artikel over backward design op Histoforum).

Essential Question

Een 'essential question' is een reflectievraag die gesteld wordt aan het begin van een thema en waarop leerlingen mogelijk gedurende, maar in ieder geval op het eind van het thema in groepjes of met de hele klas reflecteren. Belangrijkste doel van een 'essential question'  is het denken van leerlingen te stimuleren. Het zijn vragen die oproepen tot onderzoek en die eerder meer vragen oproepen, dan kant en klare antwoorden verlangen. 

Het gaat niet zozeer om het leren van kant en klare kennis, maar om kennis en vaardigheden als middel om vragenderwijs na te denken over de belangrijkste kwesties behorend bij een onderwerp.  (Wiggings, McTigh, 2005,107).

• Was de opstand tegen Spanje een vrijheidsstrijd?

Toetsing

Als is vastgesteld waaruit de 'enduring understanding' zal bestaan, wordt bepaald op welke manier de leerlingen moeten aantonen dat zij hierover beschikken. Traditioneel is dat middels een toets met open en/of gesloten vragen. Het aanleggen van een portfolio waarin de resultaten van de onderzoeken zoals die hieronder worden beschreven, ligt bij dit onderwerp meer voor de hand.

Need to know en nice to know

In het enduring understanding concept wordt onderscheid gemaakt tussen kennis en vaardigheden die noodzakelijk zij om te komen tot enduring understanding (need to know) en kennis die leuk en interessant is, maar niet absoluut noodzakelijk (nice to know) 

Need to know

Context

De opstand tegen Spanje speelde zich niet af in een historisch vacuum. Ook niet in een omgeving (zowel wat betreft historische tijd als historische ruimte) die de leerlingen van dichtbij kennen. Dat betekent dat een duidelijk beeld nodig is van de context die leerlingen moeten kennen om tot duiding van de Opstand te kunnen komen. Ook is het, om verschillende redenen, belangrijk om de kennis die leerlingen van deze context al hebben in beeld te bringen (zie ook het artikel over het belang van het activeren van voorkennis op Histoforum).

Om de opstand te kunnen begrijpen en duiden moeten leerlingen kennis hebben van het bestaan van de Zeven Verenigde Nederlanden en hun relatie met Spanje. Het zal duidelijk zijn dat historische kaarten hiervoor onontbeerlijk zijn. Een instructieles waarin de docent, bijvoorbeeld gebruik makend van een powerpoint presentatie, de leerlingen aan de hand van een aantal kaarten inzicht geeft in het ontstaan van de Nederlanden is waarschijnlijk de meest effectieve manier om deze context duidelijk te maken. Daarnaast is het handig gebruik te maken van een stamboom van Filips II, waaruit de relatie tussen de Nederlanden en Spanje duidelijk wordt.

Een tweede voorwaarde is kennis van de belangrijkste actoren. Om deze kennis aan te brengen kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van de opdracht 'Het Wilhelmus' op Histoforum. Ook hier is het belangrijk de voorkennis van de leerlingen te activeren.  In het kader van dit onderdeel kan het handig zijn iets te zeggen over de relatie tussen de Nassau's en Oranje.

Leeractiviteiten

• Wilhelmus

• De moord op Willem van Oranje

• Balthasar Gerards

Voor wie dieper op het onderwerp wil gaan is er bijvoorbeeld de opdracht over de Beeldenstorm (onderbouw) of de Beeldenstorm (tweede fase).

Stamboeck heeft een aantal producten op de markt gebracht die goede diensten kunnen bewijzen aan de docent die op verhalende wijze nader inhoud wil geven aan het onderwerp. Bijvoorbeeld een verhalenbank met powerpoint presentaties en een poster.

  Den Briel

 Haarlem

 Leerdoelen

Leerlingen:

• weten wat het belang is van de Opstand voor het ontstaan van Nederland als onafhankelijke staat

• kennen de belangrijkste oorzaken (politiek,godsdienstig en economisch) van de opstand tegen Spanje

• kunnen een relatie leggen tussen de Opstand en de bijzondere staatkundige positie van de Republiek

 Unieke begrippen

• Tachtigjarige Oorlog

• Geuzen

• Willem van Oranje

• Karel V

• Filips II  

• stadhouder

• landvoogd(es)

 Generieke begrippen

• handel

• staat

• burger

• godsdienst/religie

• macht

• oorlog

• opstand

• leger

• protestanten

• katholieken

Continuïteit/verandering

• kunnen aangeven welke veranderingen traden op als gevolg van de Opstand

Oorzaak/gevolg

• kunnen aangeven wat oorzaken waren van het conflict tussen de Nederlanden en Spanje

• kunnen aangeven wat gevolgen waren van het conflict tussen de Nederlanden en Spanje

Bewijs (bronnen)

• Wat zeggen bronnen over de verschillende opvattingen over de moord op Willem van Oranje?

• Wat kun je zeggen over de representativiteit van de bronnen over de moord op Willem van Oranje?

Tijd en plaats