De Chinese Armada is uitgezonden op Canvas, het tweede net van de Vlaamse televisie, zondag 11 februari 2007. Door bemiddeling van dr. Edward De Maesschalck, toenmalig programma-adviseur (1) kreeg ik het script toegezonden, omdat de documentaire sterk aansloot bij mijn eigen onderzoek, waarvoor ik verscheidene jaren vroeger met veel moeite her en der informatie had bij elkaar geschraapt. Wat resulteerde in een aantal artikelen in verscheidene tijdschriften en op een website (2). De hier voorgestelde DVD zelf vond ik pas eind 2013 in de Provinciale Bibliotheek in Hasselt.
Omwille van deze uitzonderlijke omstandigheden, brengen wij het volledige script, hier en daar lichtjes bewerkt, telkens voorafgegaan door de tijdsaanduiding van elke sequentie. Dat is beslist nuttig, ook indien je de DVD niet meer kunt vinden. In dat geval verwijzen we voor verdere lectuur naar de Didactische wenken, onderaan.

Zheng He in de documentaire

03.01
1405. In de vroege 15de eeuw was China met voorsprong de grootste zeemogendheid ter wereld. Biina 100 jaar voor de ontdekking van Amerika vertrekt een van de indrukwekkendste vloten uit de geschiedenis van de zeevaart. De armada is groter en machtiger dan alle Europese vloten samen. In opdracht van de Chinese keizer, de machtigste heerser van die tijd, zeilt ze de halve wereld rond.

03.27
Lang voor Europa de wereldzeeën verkent, begint China aan een van de grootste exploratieavonturen aller tijden. De vloot vaart naar onbekende werelden in de Stille Oceaan, de Indische Oceaan en de Arabische zee…. De Chinezen gaan zelfs voor anker aan de kust van Oost- Afrika.

03.48
Maar wat was dan de opdracht van deze expedities? Hoe groot waren de schepen? Hoe konden ze ermee navigeren? En wat is er zo bijzonder aan deze missie van de Chinese armada?

04.31
In de Chinese archieven begint een zoektocht naar sporen van die vloot. En wat is er bekend over z’n expedities?

04.44
De geschiedenis van de Chinese vloot begint in 1402. Jianwen (djan wen), de opvolger van de eerste Ming- keizer, laat zijn rivalen een na een uitschakelen. Eén blijft er maar over: prins Zhu Di (sjoe di). De opstandeling wil de macht grijpen. In het geheim verzamelt hij zijn troepen. Het komt tot een burgeroorlog. Op 13 juli 1402 veroveren de opstandelingen het keizerlijk paleis van Nanking (nu: Nanjing). Het wordt bijna volledig vernield.

05.32
Prins Zhu Di komt als overwinnaar uit de strijd. Hij wil “het Rijk van het Midden” zijn oude glorie teruggeven. Hij wordt keizer, en laat zich Yongle (Jong Leu) noemen: “Eeuwige Vreugde”.

05.46
Maar Yongle moet zijn heerschappij legitimeren. Hij heeft nu wel de macht maar hij heeft geen mandaat gekregen van de hemel. Met reusachtige projecten moet hij zijn gezag als keizer van China kracht bijzetten.

06.01
Hij laat de Grote Muur verlengen. Onder Yongle’s bestuur wordt de muur 2450 kilometer lang. Hij moet het rijk beschermen tegen de Mongolen in het noorden.

06.15
Hij maakt van Peking (Beijing) de nieuwe hoofdstad van het land en laat er een immens groot keizerlijk paleis bouwen: de Verboden Stad.

06.25
En de keizer verzamelt alle kennis en wetenschap van het Chinese Rijk op één plaats. Duizenden geleerden werken aan een encyclopedie met 11.000 delen. Het wordt een van de grootste kennisarchieven uit de wereldgeschiedenis. (Het werk staat bekend als de Yongle Dadian. Brand, oorlog en ongeval hebben de Yongle Dadian zelf eveneens vernietigd: ongeveer 350 verspreide delen bevinden zich thans in verschillende bibliotheken van Oost en West.(J.M.) Meer info op de Joos de Rijcke site, zie bij Didactische wenken)

06.41
Maar dat is niet genoeg voor Yongle. Hij wil de bestaande kennis aanvullen met nieuwe inzichten.

06.48
In 1403 begint hij aan een uniek project in de Chinese geschiedenis: de bouw van een gigantische oceaanvloot. In het begin van de 15de eeuw is dat een technisch huzarenstuk. Voor de vloot worden honderden jonken gebouwd.

07.07
De leider van het project is groot- eunuch Zheng He (Sjeng Heu). Die heeft Yongle tijdens de machtsstrijd om het keizerschap gesteund en is nu de belangrijkste vertrouweling van de keizer. Maar hoe heeft hij dat kolossale werk voor mekaar gekregen?

07.32
In 2003, precies 600 jaar na de opdracht om de vloot te bouwen, stuiten archeologen op aanwijzingen. Aan de rand van de stad Long-jiang bij de oude hoofdstad Nanking liggen ondiepe waterbekkens, ca. 400 meter lang. Een raadsel voor archeologen.

07.54
Ze beginnen te graven om uit te zoeken waar die bekkens voor gediend hebben. Dit zijn overblijfselen van een droogdok. De eerste Chinese droogdokken zijn gebouwd in 1070. - In Europa gebeurt dat pas in 1495, en het duurt nog eeuwen voor ze er algemeen gebruikt worden. Deze bekkens vormden ooit een reusachtige scheepswerf.

09.05
Voor de archeologen is het al snel duidelijk: de scheepswerf heeft gediend voor de bouw van Yongle z’n vloot. De onderzoekers hebben het project kunnen reconstrueren. Op diverse plaatsen vonden ze verschillende soorten werktuigen, geordend volgens de vaklui die ze gebruikten.

09.24
Er waren vier grote ateliers om de jonken te bouwen. Het werk was strak georganiseerd en iedereen had een precies omschreven taak. In de instrumenten staan tekens gekrast: “eigendom van de overheid”.

09.39
Samen met de Grote Muur was de scheepswerf 600 jaar geleden het grootste bouwterrein in het Rijk van het Midden. De handarbeiders komen uit alle provincies. Meer dan 20.000 specialisten worden ingezet voor de bouw van de vloot.

10.58
Groot- eunuch en werfleider Zheng He beschikt zo over een schat aan wetenschappelijke en technische knowhow. Hij moet de eerste zestig jonken binnen twee jaar afwerken, en dat is een recordtijd. Want de keizer heeft grotere schepen in gedachten dan normale zeejonken.

10.19
Scheepsingenieurs ontwikkelen een nieuw jonktype dat de voordelen van een traditionele jonk verzoent met die van een zeewaardig schip: ze combineren de platte romp van een jonk voor ondiep water, met een extra groot laadoppervlak. En ze voegen een extra kiel toe voor de stormachtige oceanen. Maar hoe hebben ze die schepen gebouwd? (10.40)

11.08
Historische kronieken spreken over reuzengrote jonken van meer dan 120 meter lang. Een kolossale uitdaging, want om niet te zinken moet een schip zowel stabiel als wendbaar zijn.
Maar jonken zijn niet zo robuust als moderne schepen van staal. Overdrijven de historische bronnen? Of waren de jonken echt stabiel genoeg om metershoge golven te trotseren?

11.39
Een vondst uit de jaren 1970 geeft uitsluitsel. In de provincie Fujian (Foe jien) vonden handwerkers een romp van een jonk uit de dertiende eeuw. Dat is 200 jaar voor de bouw van de vloot. (11.54)

12.15
Het schip dat in Quanzhou (tsjoean sjoe) is gevonden, is uiterst plat. Het heeft rechte hoeken aan de boeg en is 24 meter lang, je zou dus een smal schip verwachten. Maar het is tien meter breed. Zo een ongewoon brede romp moet extra stevigheid en balans hebben, en dat kan alleen met houten tussenschotten, die tevens fungeren als waterdichte schotten.

12.34
De verdeling in waterdichte compartimenten maakt een schip erg stabiel, zeker met de platte romp die zo typisch is voor een jonk. Dankzij de schotten is het schip veiliger, want het kan niet vol water lopen. Het maakt geen slagzij en er is weinig gevaar dat het omslaat. Al in de dertiende eeuw kende de Chinese scheepsbouw heel moderne technieken.

12.58
De inspiratie voor de techniek van de tussenschotten komt van bamboe, het stabielste natuurmateriaal dat er bestaat. Binnenin heeft de scheepsromp dezelfde structuur als de binnenkant van een bamboestengel.

13.13
Zo’n schip kan onmogelijk zinken. In Europa verschijnen schepen met schotten pas in de negentiende eeuw op het toneel, honderden jaren na de Chinese jonken. De Great Eastern uit 1866 is het eerste Europese schip met waterdichte compartimenten. En het zal nog tientallen jaren duren voor Europese scheepsbouwers de techniek perfectioneren.

13.37
“De Chinese schepen waren ons 500 jaar voor”, zei een Franse geleerde begin de twintigste eeuw. - Vandaag is het gebruik van schotten niet meer weg te denken uit de scheepsbouw.
Als keizer Yongle zijn vloot laat bouwen, zijn tussenschotten al lang heel gewoon in de Chinese scheepstechniek.

13.59
Het hout komt uit alle delen van het land. Voor één enkel schip worden hele bossen gerooid.
Maar hoe groot waren de jonken eigenlijk? De historische kronieken melden dat een paar schepen meer dan 120 meter lang waren. Deze zogeheten “schatjonken” zouden negen masten hebben gehad. Het waren de grootste houten schepen aller tijden.

14.24
In de droogdokken van Long jiang zoeken de archeologen overblijfselen van de vloot. Ze willen bewijzen vinden dat de schatjonken echt zo immens groot waren. Het opgravingsteam vindt twee ankers van ruim 2,40 meter met een gewicht van een kwart ton. Dat zijn de eerste indicaties hoe gigantisch de schatjonken wel waren.

14.48
Niet veel later vinden ze in de modder twee enorme roeren, respectievelijk 11 en 12 m lang.

14.58
Kan die vondst een aanwijzing zijn voor de grootte van de schepen? Dit roer stelt de onderzoekers eindelijk in staat om een computermodel op schaal te maken.

15.40
Volgens de kronieken waren de schatjonken 444 chi lang. Dat komt overeen met 134 meter. De keuze voor een lengte van 444 chi is zeker geen toeval. In de Chinese kijk op de wereld is vier een goddelijk getal. Het staat symbool voor de aarde.



Met het oog op de Olympische Spelen in Beijing (2008) en voor deze documentaire werd een replica van Zheng He’s ‘schattingsjonk’ gebouwd, iets kleiner dan het origineel, maar met de juiste verhoudingen. (Niet in de documentaire)

16.00
De lengte van het roer bevestigt veel van wat de kronieken zeggen. Schatjonken hadden bijvoorbeeld vijf dekken. Om zeewaardig te zijn, moet zo’n hoog schip uitzonderlijk breed en lang gemaakt worden. En om het aan te drijven heb je negen masten nodig. En die moet je niet op één lijn zetten maar geschrankt, om de wind optimaal te gebruiken. (meer uitleg op de Joos-site.)

16.21
Op basis van het roer kunnen de experts de afmetingen van de jonk precies berekenen. De 444 chi blijken een kleine overdrijving. De schattingschepen waren ca. 126 m lang en 51 m breed. Zij waren stuk voor stuk groter dan een voetbalveld!

16.52
Voor de scheepswerf betekent dat een enorme inzet van mensen en middelen. Pas in de negentiende eeuw bouwen Europese constructeurs schepen van die afmetingen. En dan niet uit hout maar uit staal.

17.07
Zheng He moet niet alleen de grote schatjonken bouwen. Voor de vloot zijn verschillende soorten jonken nodig met uiteenlopende afmetingen en functies.

17.20
Na twee jaar zijn 60 schepen klaar, het eerste deel van een armada van ruim 300 jonken. De afgewerkte schepen moeten nu naar zee gebracht worden.

17.40
De droogdokken van Longjiang zijn via sluizen verbonden met de Jangtse. Als een schip klaar is, stroomt het dok vol water. Omdat de jonken een platte bodem hebben, kunnen zelfs de grootste op de rivier varen zonder vast te lopen. En zo bereiken ze de zee.

18.10
Het eerste deel van Zheng He’s opdracht is klaar. Als vertrouweling van de keizer heeft hij het opperbevel over de vloot. Hij neemt een hele staf van experts mee aan boord: tolken en ambtenaren voor het diplomatieke protocol, astronomen en navigators, dokters en verplegers, en ook astrologen en waarzeggers om het weer te voorspellen.

18.39
Zheng He is niet alleen de admiraal maar ook de politieke en economische vertegenwoordiger van de Ming- dynastie.

18.49
De haven van Tai Ping is de verzamelplaats. Meer dan zestig schepen liggen klaar om de wereldzeeën te verkennen. In totaal zal Zheng He zeven keer op reis vertrekken voor expedities van twee jaar.

19.08
De motieven voor de reis zijn totaal anders dan die van de Europese grootmachten later. De Chinese vloot vaart niet uit om landen te veroveren of te koloniseren. De Chinese cultuur is zo superieur, denken de machthebbers, dat alle poorten van de wereld vanzelf zullen opengaan.

19.27
In 1405, het derde jaar dat keizer Yongle aan de macht is, begint een van de grootste zeeavonturen uit de Chinese geschiedenis. In de herfst van dat jaar lichten de schepen van de vloot het anker. Ieder anker weegt een kwart ton. De ankerlijn is uit bamboevezels gemaakt en verstevigd in kokend water.

19.50
Admiraal Zheng He is een moslim. - Dat is een pluspunt, want hij moet contacten leggen in de islamwereld.

20.00
In de zestig jonken varen in totaal 28.000 mensen mee. Elk zeil weegt tonnen, en om het te hijsen zijn er meerdere mannen nodig. De zeilen zijn ook draaibaar, om de wind altijd te kunnen benutten. - Europese zeilschepen uit die tijd moeten bijdraaien als de wind niet in een hoek van 90 graden in de zeilen blaast.

20.24
De mastodonten van de zee zijn ontzaglijk zwaar. Met een waterverplaatsing van 3000 ton is hun massa tien keer groter dan die van Vasco da Gama z’n schepen. En met 30 maal meer waterverplaatsing dan de schepen waarmee Colombus Amerika zal ontdekken.

20.42
Op zijn reizen voert Zheng He soms het bevel over 300 schepen. Colombus vaart een kleine eeuw later naar Amerika met maar drie minuscule schepen.

20.56
De Chinese vloot is de trots van het rijk. Haar pracht en omvang zijn onovertroffen in de geschiedenis. Alles wat Europa in latere eeuwen zal bouwen, wordt overschaduwd door de schepen die keizer Yongle in het begin van de vijftiende eeuw de zee op stuurt.

21.15
Hoe navigeerden de Chinezen hun jonken? Zheng He verzamelde alle geografische kennis over een land en vulde die aan met de kennis van de handelaars en kooplui die hij in de Chinese havens aantrof. Zo ontstond een omvangrijke verzameling zeekaarten.

21.33
Behalve het kompas, dat China al in de elfde eeuw ontwikkeld had, was die zeekaartencollectie vooral in vreemde wateren een welkome navigatiehulp. De kaarten van toen waren niet samenhangend en aardrijkskundig correct op schaal zoals moderne kaarten. Ze stelden de wereld voor als een opeenvolging van zee- engtes en waterwegen, die de navigator kon herkennen aan specifieke kenmerken van het landschap.

22.02
Het systeem is eenvoudig. De kaart geeft instructies aan de hand van opvallende oriëntatiepunten. Bij zo’n punt, zoals bijvoorbeeld bij het Vijftijger- eiland, geeft ze aan dat een schip van koers moet veranderen. Als we een moderne kaart op een oude leggen, dan blijkt dat noord, zuid, west en oost toen geen rol speelden. (Je kunt eerder vergelijken met de Peutingerkaart de Romeinse wegenkaart die dezelfde werkwijze toepaste voor landwegen (J.M.))


Chinese zeekaart

22.55
Maar in volle zee zijn er geen oriëntatiepunten. Om dat probleem op te lossen, bevat de kaart andere aanwijzingen: ze schrijft voor hoe snel het schip moet varen en op welk tijdstip het van koers moet veranderen. Alleen als de zeelui zich aan de opgegeven snelheid houden, kunnen ze de kaart volgen en op het juiste moment de steven wenden.

23.22
Om het uur controleren ze de snelheid van het schip. De Chinezen gebruiken een methode die lijkt op het westerse loggen met het knopensysteem. (23.32)

24.04
De gemiddelde snelheid van de vloot is ongeveer 4,8 knopen, net geen 9 kilometer per uur.

24.15
De keizerlijke vloot vaart eerst naar Zuid-Oost-Azië. De Chinese keizer wil de Straat van Malakka in handen krijgen, de toegangspoort tot de Indische Oceaan, met een lengte van ongeveer 750 km en een breedte van 50 tot 320 km tussen Sumatra en het schiereiland Malakka.

24.30
Ook in de vroege vijftiende eeuw wordt deze strategisch gelegen zee-engte al geteisterd door piraten. Die plunderen de handelsschepen en beheersen de toegang tot de Indische Oceaan. De piraten kennen de weg hier heel goed, en daarom hebben de Chinezen last om ze te pakken te krijgen.

24.51
Kan de artillerie aan boord misschien van nut zijn? Voor gevechten op zee gebruiken de Chinezen erg ontvlambare en lichte projectielen. Die hebben een grotere reikwijdte dan zware munitie. Het is de bedoeling de zeilen van de tegenstander in brand te steken.

25.11
Voor oorlogvoering heeft Zheng He kleinere patrouilleboten en vijfmasters ter beschikking. Die zet hij ook in voor de jacht op de piraten.

25.22
Piratenaanvoerder Chen Zuyi (tsjen zoejie) ziet de overmacht van de Chinezen en zegt dat hij zich wil overgeven. Maar het is een valstrik. Admiraal Zheng He wordt gewaarschuwd en spant zelf een valstrik. Het komt tot een zeeslag. 5000 piraten komen om. Tien piratenschepen gaan in vlammen op. Zeven andere worden geënterd en gekaapt.

25.48
Maar de zeeroverhoofdman kan ontkomen. Pas weken later kunnen de Chinezen hem gevangen nemen. Over zijn einde zegt een kroniekschrijver: “In het vierde jaar van de keizer werd Chen Zuyi naar Nanking gebracht. Het bevel luidde dat hij in het openbaar moest worden onthoofd”.

26.12
De overwinning op de piraten is belangrijk voor China, Malakka moet de thuishaven worden van de keizerlijke vloot. Zheng He verovert een machtspositie op deze strategische plaats, en legt zo de basis voor de volgende reizen. Met de koning van Malakka smeedt hij vriendschappelijke banden.

26.34
Ook vandaag nog zijn hier aan land sporen te vinden van Zheng He’s vloot. Aan het hof werd hij San Bao genoemd. (26.43)

27.13
In de volgende eeuwen wordt de invloed van China in het zuiden van de Maleisische archipel als maar groter.

27.23
Van Malakka vaart de vloot naar het westen, door onbekende wateren. Voor het eerst zien de zeelui wekenlang geen land.

27.37
Hoe wordt de 28.000-koppige bemanning bevoorraad? Na het vertrek uit Malakka is er nog voor een tijdje verse proviand. De mogelijkheden om eten te bewaren zijn echter heel beperkt, en een evenwichtige voeding is op de duur onmogelijk. Groenten blijven niet lang vers. En hoe komt de bemanning aan drinkwater?

28.00
De Chinezen hebben daar iets op gevonden: eigen bevoorradingsschepen. De vloot heeft z’n eigen watertankers. En die hebben genoeg voorraad mee voor een hele maand. En er varen boten mee die speciaal gebouwd zijn om vee te vervoeren. Zo is er ook voldoende vlees. De vloot zorgt dus zelf voor z’n voedsel.

28.27
En er varen zelf schepen mee met sojaplantages. Soja neemt niet veel plaats in en is erg voedzaam. Maar wat is er zo bijzonder aan soja? Een analyse door het laboratorium van de Chinese landbouwuniversiteit kan ons meer leren over de eigenschappen van soja.
Doodsoorzaak nummer één in de zeevaart van de middeleeuwen was een gebrek aan vitamine C. Zeelui kregen scheurbuik omdat ze te lang te weinig verse groenten en fruit aten. De onderzoekers in dit lab zoeken uit of soja genoeg vitamine C bevat om scheurbuik te voorkomen. Ze analyseren vooral de kiemplantjes. Want de kwekers op de Chinese landbouwschepen oogstten alleen sojascheuten. Het resultaat is zelfs voor de wetenschappers verrassend. (29.20)

29.50
De kiemen bevatten niet alleen veel proteïnen, maar ook zeer veel vitamine C: 10 tot 30 mg. vitamine C per 100 gram! Als Vasco da Gama in 1497 zijn eerste reis maakt, sterven 100 van zijn 160 bemanningsleden aan scheurbuik. In Europa is het probleem van scheurbuik pas aan het eind van de achttiende eeuw opgelost. James Cook neemt dan citrusvruchten en zuurkool mee op zijn reis naar de nog onbekende Zuidzee (3). De Chinezen daarentegen hadden al in het begin van de vijftiende eeuw geen last meer van scheurbuik.

30.17
Doch virale infecties zijn niet te vermijden. In volle zee laat de dagelijkse hygiëne veel te wensen over. De bemanning leeft dicht op elkaar. Er is altijd het gevaar voor een epidemie. Al varen met de vloot 180 dokters mee, ze kunnen niet voorkomen dat er ziektes uitbreken.
Een bevel van de keizerlijke admiraliteit luidde: “Zieke bemanningsleden mogen niet aan boord overlijden. Wie ten dode opgeschreven is, moet in een tapijt gewikkeld en in zee gegooid worden”.

30.58
Maar het reglement is niet altijd zo strikt. Breekt er een ziekte uit waar de zeelui niet noodzakelijk van sterven, dan is er nog een sprankel hoop voor de patiënten. Als de vloot niet ver van de kust is, worden de zieken aan land gebracht. Ze krijgen wat proviand en moeten het dan zelf zien te redden. Een legende zegt dat een van hen het onmogelijke heeft gepresteerd. Na twee jaar is hij weer gezond en wel in China aangekomen.

31.35
De zeven expedities duren elk twee jaar. Ze zetten iedere keer weer koers naar de Indische Oceaan.

31.44
In de Arabische Zee legt de vloot aan in de havens van Hormoes en Aden. De zuidelijkste haven die ze aandoet, is Mombassa.

31.55
China treedt voor het eerst op als zeegrootmacht. Wat is de opdracht van de vloot?
Er moeten contacten worden gelegd en politieke betrekkingen aangeknoopt. De schatjonken dienen als diplomatieke vertegenwoordiging van de keizerlijke troon.
In de luxevertrekken van de admiraliteit bereiden de Chinezen buitenlandse heersers en gezanten een feestelijke ontvangst. En behalve haar diplomatieke taak moet de vloot ook zorgen voor handelsbanden met de wereld.

52.32
Aan de zuidkust van India blijft de vloot wekenlang voor anker liggen.
De Indiase havenstad Calicut (thans Kozhikode, de hoofdstad van het huidige Kerala in India) is erg belangrijk voor China. Het is een grote overslaghaven voor producten uit de hele wereld, de belangrijkste handelsmetropool van de regio en een schakel tussen Azië en Europa. Hier komen handelaars samen uit de hele wereld. De Chinezen zetten in Calicut luxegoederen af voor de wereldmarkt.

33.06
Tot nu toe zijn er geen schatjonken teruggevonden. Wel liggen er op de zeebodem duidelijke aanwijzingen van wat de Chinezen geëxporteerd hebben. Voor de kust van Viëtnam hebben archeologen een gezonken Chinees handelsschip vol porselein ontdekt van voor de tijd van de vloot. De vloot moest de export van porselein nieuw leven inblazen. Het transport van het breekbare goed over land was erg moeilijk. De zogenaamde zijderoute werd onveilig gemaakt door de Mongolen. Het enige alternatief was vervoer over zee.

33.48
Porselein, het witte goud van China, hoort in die tijd al tot de kostbaarste handelswaar ter wereld. Tijdens de Ming- dynastie is China een grote producent van porselein. Chinees porselein is dan wereldbefaamd. Tot op vandaag zijn Ming- vazen een fortuin waard.

34.09
De vloot doet de vraag naar dit luxeproduct enorm toenemen. In de periode van de reizen stijgt de productie in de keizerlijke ateliers met een factor vijftig. Binnen de kortste keren werken ze alleen nog maar voor de export.
Voor Zheng He is het porselein de sleutel tot de wereldhandel. (34.34)

35.02
In alledaagse Europese producten zoals wol of wijn zijn de Chinezen niet geïnteresseerd. Ze ruilen hun witte goud liever voor specerijen. Vooral het luxeproduct peper is heel gegeerd.

35.15
De “specerijenkust” van India is al generaties lang een draaischijf voor de Chinese handel. De invloed van China is te merken aan de vangmethodes van Indiase vissers. Deze reusachtige netten danken hun efficiëntie aan een systeem van gewichten en tegenwichten - ze zijn een Chinese uitvinding. Deze methode is nog altijd gebruikelijk in India en aan de Chinese kusten. Deze overdracht van knowhow in de vijftiende eeuw laat ook nu nog sporen na.

35.54
De vloot heeft ook als taak om bij buitenlandse machthebbers “tribuut” te eisen, een soort belasting. Zo onderwerpen de buitenlandse vorsten zich aan het gezag van de Chinese keizer. Alle landen moeten het overwicht van de Ming- dynastie erkennen.

36.11
Maar dat gebeurt niet altijd goedschiks. Zo weigert de koning van Ceylon (Nu sinds 1972: Sri Lanka) een tribuut te betalen.

36.21
En dan laat Zheng He zich van zijn minder vredelievende kant zien. Hij zal de Chinese aanspraken als grootmacht desnoods met de wapens kracht bijzetten.

36.39
In Ceylon laat hij de spierballen rollen. Hij stuurt soldaten aan land en begint een oorlog. Het is de enige grote landoorlog buiten China die het keizerlijke leger ooit heeft gevoerd. Toch wordt het Rijk van het Midden een onmiskenbare machtsfactor in de regio. Voor heersers die niet geneigd zijn om in te gaan op de Chinese eisen, is de aanblik van de gigantische vloot meestal al voldoende om bij te draaien en de hegemonie van China te erkennen. (Een meer genuanceerde visie op de Joos de Rijcke site (J.M.) )

37.13
In Ceylon wordt de opstandige koning vervangen door een rivaal die wel met China wil meewerken en die wel tribuut betaalt.

37.24
Maar meestal hoeft China geen geweld te gebruiken. Het Rijk van het Midden heerst niet door te veroveren maar door te imponeren met z’n schepen.

37.40
Maar hoe houdt Zheng He zijn vloot eigenlijk samen?
Akoestische signalen en een vlaggenalfabet zorgen voor de communicatie tussen de schepen. En voor langere afstanden zijn er postduiven. Vooral als er gevaar dreigt, is communicatie van levensbelang.

38.38
In open zee vaart de vloot als een geheel van kleinere flottieljes. Maar bij gevaar kan de formatie altijd veranderen.

38.51
Het westen van de Indische Oceaan is berucht voor zijn plotselinge stormen. Het gaat zo snel dat iedereen verrast wordt.

39.47
Om de storm minder kans te geven en om te verhinderen dat de masten breken, worden de zeilen gereefd. De scheepsankers worden op halve hoogte neergelaten. In de metershoge golven geven ze de schepen meer stabiliteit. Het is een levensgevaarlijke taak.

40.31
De vloot bereikt de haven van Hormoes aan de toegang tot de Perzische Golf.
De vloot zal drie keer aanleggen in Hormoes, en doet ook Aden in Jemen drie keer aan. Hier is het niet de bedoeling om tribuut op te leggen maar om kennis te vergaren. De keizer wil weten welke landen er voorbij de Indische Oceaan liggen.

40.54
En ook hier drijven de Chinezen handel. Een document in het Arabisch maakt melding van de Chinese vloot: Zheng He wordt met drie begeleiders ontvangen door de koning van Jemen.

41.09
Maar wat zoeken de Chinezen in de Arabische wereld? In Dhofar, vandaag een deel van Oman, leggen heel wat mensen zich toe op wierookteelt. Bij het oogsten moet eerst de schors verwijderd worden, voor het hars kan drogen. Als wierook brandt, komt het aroma vrij. China heeft veel wierook nodig: voor zijn tempels en voor zijn dokters.

41.33
Want wierookhars zou geneeskrachtig zijn. Wierook is niet weg te denken uit de traditionele Chinese geneeskunde, het wordt er gebruikt als ontstekingsremmer.

41.49
De Chinezen vullen hun medische leerboeken aan met Arabische geneesmethodes (4).

42.01
Ook aan boord van de schepen is wierook onmisbaar. Het dient om de tijd te meten. Dag en nacht houdt een wierookwachter brandende wierookstaafjes in het oog. Ze branden gelijkmatig op, en de brandduur van een staafje bepaalt de lengte van een wachtbeurt. Er zijn er tien per dag.

42.27
’s Nachts navigeren de zeelui op de sterren. Ze zoeken bepaalde sterrenbeelden en meten hoe hoog die boven de horizon staan. Zo bepalen de navigators hun plaats op zee. Ze vergelijken hun resultaten met sterrendiagrammen. Sterrenkaarten als deze geven de precieze koers aan van Ceylon naar Sumatra.

43.01
Bij iedere reis keert de vloot terug met kostbare goederen uit de hele wereld. Er zijn zelfs speciale jonken om paarden te transporteren. Het Chinese leger heeft fokpaarden nodig, vooral sterke Arabische volbloeden om de noordgrens van China te verdedigen tegen de Mongolen

43.25
Van Arabië en Perzië vaart de expeditie drie keer naar Afrika: naar Somalië, Kenia en Tanzania. De meest zuidelijke haven die de vloot aandoet, is Mombassa.

43.42
Voor de Chinezen is het een vreemde, onbekende wereld. Toch vinden ze er luxegoederen die de verre reizen de moeite waard maken: ivoor voor de draagstoelen van de vorsten, stukken hoorn van neushoorns als lustopwekkend middel en exotische dieren als curiosum. Vooral de giraf baart opzien bij de Chinezen. In hun fabels komt een dier voor dat ze quilin (tsji lien)noemen. Het speelt de rol van geluksbrenger. Als de Chinezen in Afrika giraffes zien, denken ze dat ze de quilin ontdekt hebben.

44.18
De vloot boekt elke keer weer successen. Elke reis betekent nieuwe handelsrelaties en nieuwe goederen. Zheng He bouwt een internationaal diplomatiek netwerk uit. Missioneringsdrang speelt bij hem geen rol. Voor Zheng He en zijn tijdgenoten is het geloof iets waar iedere mens zelf over beslist. - De Europeanen die na hem de wereld gaan verkennen, denken daar heel anders over.

44.47
In totaal heeft de vloot naar schatting 50.000 kilometer afgelegd. De mensen aan boord zijn een weerspiegeling van de Chinese samenleving van de Ming- periode.
Er zijn ook scheepsbouwers, smeden, steigerbouwers en andere handwerklui bij, in noodgevallen moeten de schepen in open zee hersteld kunnen worden.

45.13
Het Chinese Rijk is nu oppermachtig in Zuid- Azië. Niet door kolonisatie maar door het opleggen van tributen. Na elke reis van de vloot trekken buitenlandse gezanten met kostbare cadeaus en exotische dieren naar de hoofdstad.

45.30
In 1421 valt de thuiskomst van de vloot samen met het openingsfeest van het nieuwe keizerlijke paleis in Peking. Uit het hele rijk stromen mensen toe om het feest luister bij te zetten. Meer dan 1000 gezanten uit 30 landen komen de keizer geschenken aanbieden. Een veelheid van culturen. Er zijn niet alleen Aziaten bij maar ook Perzen, Arabieren en Afrikanen. De vloot-expedities geven China een open blik op de wereld en vergroten zijn kennis ervan.

46.11
Bij de geschenken is er ook een giraf. De Chinezen zien dat als een goed voorteken. Want ze geloven dat dit fabeldier alleen verschijnt als de wereld in harmonie leeft en een wijze leider hun land bestuurt.

46.27
Maar niet iedereen vindt Yongle een wijze keizer. Zijn hofhouding is in twee kampen verdeeld. Tegen het einde van zijn regeerperiode is er al maar meer kritiek te horen op zijn projecten.

46.41
In 1424, drie jaar na het openingsfeest, staat in de kroniek de dood vermeld van Yongle, de derde Ming- keizer, hij is 65 geworden. Zijn stoffelijk overschot wordt honderd dagen lang opgebaard in de Verboden Stad. Het Rijk van het Midden is in rouw.

47.04
Voor Zheng He is de dood van de keizer een zware slag. Hij is zijn machtigste beschermheer kwijt. Aan het hof woedt een bittere machtsstrijd om de opvolging. Zelfs toen de keizeer nog leefde, was er al veel ontevredenheid over z’n veel te dure expeditievloot.
Bij de machtswisseling die er aankomt, staat niet alleen de persoonlijke toekomst van Zheng He op het spel, maar ook die van de vloot.

47.51
In de Verboden Stad is er een nieuwe keizer. De conservatieven aan het hof hebben het pleit gewonnen. Op de troon zit nu Zhu Gaoxu (sjoe tsjausie). Onder invloed van zijn ambtenaren breekt hij met de politiek van zijn voorganger: op de dag zelf van zijn troonsbestijging decreteert hij dat het afgelopen is met de vloot. In de kroniek van de Ming- dynastie staat te lezen: “de nieuwe keizer ontslaat Zheng He van zijn verplichtingen als bevelhebber van de vloot”.

48.26
Zheng He wordt militair bevelhebber van Nanking. Dat is een hoge positie, daaruit blijkt hoe belangrijk hij is voor het keizerlijke hof. Zijn benoeming wordt een precedent voor andere steden. Meer en meer eunuchen worden militair bevelhebber van een stad. Toch heeft Zheng He na al die jaren op zee veel moeite om te wennen aan zijn nieuwe ambt. Hij hoopt op een decreet dat een nieuwe expeditie op touw zet.

48.54
Intussen ligt de vloot er verkommerd bij. Volgens een keizerlijk decreet mogen beschadigde schepen niet hersteld worden, en er worden ook geen nieuwe schepen meer gebouwd.
Een paar jaar na het keizerlijk decreet is nog maar de helft van de vloot inzetbaar. Het levenswerk van Zheng He is aan het wegrotten.

49.38
Zheng He laat een gedenkplaat maken om de reizen van de vloot voor het nageslacht te bewaren. Want hij is zich bewust van de tegenstand aan het hof. Hij is bang dat de staatskronieken de expedities zullen verzwijgen om te verhinderen dat iemand ooit nog aan zo een gigantisch project begint.

49.56
Officieel is de gedenkplaat een dankzegging aan Tianfei (tjan fai), de godin van de zeeën, omdat ze Zheng He en zijn scheepsbevolking beschermd heeft op hun reis. Maar in feite wil hij ervoor zorgen dat de expedities niet vergeten worden:

50.16
“We zijn naar Java, Maleisië, Viëtnam, Ceylon en de zuidpunt van India gevaren. Van daar uit hebben we Hormoes aangedaan, Aden en zelfs Mogadishu. Meer dan 30 koninkrijken, groot en klein, hebben we bezocht.”

50.36
De regeerperiode van de vierde Ming- keizer duurt niet lang. Hij wordt opgevolgd door een kleinzoon van Yongle: Zhu Zhanji. (sjoe sjan jie). En die zou graag de geweldige prestaties van zijn grootvader voortzetten. Maar hij moet geduld hebben. De machtsstrijd tussen voor- en tegenstanders van de vloot is nog niet beslecht. Pas jaren later heft Zhu Zhanji het verbod van zijn voorganger op. Hij maakt zich zorgen om de afkalvende invloed van China en wil het aanzien van de Ming- dynastie uitbreiden. En hij wil de banden met de landen van Zuid- Azië weer aanhalen. De vijfde Ming- keizer geeft het bevel tot de zevende reis.

51.20
Met bijna 300 schepen en 30.000 mensen is dit de grootste expeditie van de vloot. Nog één keer moeten de schatjonken terugkeren vol luxegoederen uit de hele wereld. Nog één keer zal China met zijn vloot laten zien hoe machtig en groot het is.

51.39
Het keizerlijke decreet laat geen twijfel bestaan over de bedoelingen: “Alles moet nogmaals van voren af aan beginnen. Met dit bevel stuur ik eunuch Zheng He uit om de landen aan de andere kant van de oceaan ertoe aan te zetten het Hemelse Rijk eer te bewijzen.”

52.03
Zheng He moet de oude diplomatieke betrekkingen en handelsrelaties nieuw leven inblazen. Alleen hij heeft genoeg ervaring om het project tot een goed einde te brengen.

52.17
Maar hij is intussen 62 jaar. De kroniek van de Ming- dynastie vermeldt dat hij in 1433 overleden is voor de kust van India.

52.31
Als hij sterft, is het ook afgelopen met het grote tijdperk van de Chinese zeevaart. De contacten met verre landen vallen weg, en het Chinese rijk begint zich te isoleren. Het is de ironie van de geschiedenis dat China zich terugtrekt van de wereldzeeën net als de Europeanen ze beginnen te verkennen.

52.54
Het Rijk van het Midden verspeelt zijn voorsprong aan kennis en macht. Wie weet wat er zou gebeurd zijn als China was blijven optreden als grootmacht. Misschien was Europa er dan nooit in geslaagd de wereld politiek, militair en cultureel te veroveren.

53.15
Misschien is het lot Zheng He gunstig gezind geweest, door hem het complete verval van de vloot te besparen. Niet lang na zijn dood blijft er niets meer over van China’s machtige armada. Er komt een verbod om op open zee te varen. Een verbod met vérstrekkende gevolgen. Stel dat de Chinese keizers de vloot niet hadden laten wegrotten, en stel dat ze de generaties na Zheng He opgeleid hadden in dezelfde traditie. Misschien had de geschiedenis een heel ander verloop gekend.
Als de Portugezen op een machtig zeevarend China waren gestoten, hadden ze misschien geen Europese voorpost kunnen stichten aan de Chinese zuidkust.
Wat blijft, is de herinnering aan Zheng He en zijn vloot.

54.04
En de herinnering aan een tijd toen China de wereld had kunnen overheersen.
Maar in tegenstelling tot de Europeanen werd het Chinese rijk niet gedreven door het idee dat er nog een andere, nieuwe wereld was die veroverd moest worden.
China heeft net zo lang geheerst over de wereld als zijn schitterende vloot meester was op zee. (54.28)

Didactische wenken

Het docudrama De Chinese armada reconstrueert een weinig bekend hoofdstuk uit de geschiedenis van de ontdekkingsreizen. Als het al vermeld wordt in onze schoolboeken, krijgt het meestal niet meer dan een voetnoot van hoogstens een alinea. De DVD leent zich uitstekend tot projectie (al dan niet van fragmenten) en bespreking, voorafgaand aan de Portugese en Spaanse ontdekkingsreizen.
Je kunt onderdelen van bovenstaand script aan de leerlingen bezorgen en vragen om ze te lezen. Zeer geschikt om bijvoorbeeld een scriptie te laten maken door vrijwilligers, eventueel met PowerPoint uit internet en/of Joos-site (zie verder).

De 5de waarderingsster is met enige aarzeling toegekend omwille van het uitstekende en overvloedige beeldmateriaal. Zeer positief is de afwisseling van archeologie (Hoe komen we aan onze kennis?) en docudrama met talrijke spectaculaire wetenschappelijk verantwoorde computeranimaties

Voor meer achtergrondinformatie en bijkomende illustraties verwijzen we naar de Joos de Rijcke site, knop: “Eeuw Joos”, ‘De geboorte van “America”, deel 2: De wereldreizen van Zheng He.


Noten

1. De Maesschalck is een uitmuntend historicus en auteur van een aantal vlot leesbare historische werken, onder meer De Bourgondische vorsten (2008)  en de Graven van Vlaanderen (2012)

2. De Joos de Rijcke site, zie bij Didactische wenken.

3. Meer over Cook: op de Joos de Rijcke site, Waldseemüller…, dl. 1. De wereld in kaart.

4. Dit moet al eeuwen voor de expedities gebeurd zijn, zie in Histoforum Magazine: Lyons, J., Het huis der wijsheid. Hoe Arabieren de westerse beschaving hebben beïnvloed (2010).

Jos Martens, 24 december 2013