Histoforum

    Midway

laatste wijziging: 11-08-2012

 

Lesmateriaal

Toetsmateriaal

Magazine

Midway

VS 1976 - DVD: 2003 - speelduur: 126 minuten - Engels (origineel) of Duits, Italiaans, Frans, Spaans gesproken - Ondertitels in 16 talen, waaronder Nederlands.

Tijd en ruimte: Stille Oceaan, juni 1942.

Regisseur: Jack Smight

Acteurs: Henry Ford (admiraal Nimitz), Charlton Heston (Tom Garth), Toshiro Mifune (admiraal Yamamoto), Glenn Ford (Spruance), Robert Mitchum (Halsey) en vele anderen.

Inhoud

In juni 1942, zes maanden na de Japanse aanval op Pearl Harbor, hadden de Amerikanen zich nog niet hersteld van hun verpletterende nederlaag. Hun inlichtingendienst was er echter in geslaagd de Japanse militaire code te kraken. Uit de onderschepte berichten leidden ze af dat er een nieuw vijandelijk offensief op komst was. Door een krijgslist komen zij er achter dat de aanval het eiland Midway tot doel heeft en de Amerikaanse luchtmachtbasis daar. Tezelfdertijd zou een tweede vloot als afleidingsmanoeuvre een aanval ondernemen op de Aleoeten.

Luchtmachtkapitein Tom Garth (Charlton Heston) mag door een ongeval niet meer vliegen. Hij fungeert als verbindingsofficier voor opperbevelhebber Nimitz. Op Pearl Harbor ontmoet hij zijn zoon, ook oorlogsvlieger, die verliefd is op een Japans-Amerikaanse. Zijn verloofde is bij een bezoek aan haar ouders op Hawaii opgepakt en geïnterneerd. Garth belooft zijn zoon alles te doen om haar vrij te krijgen. 

De vloot vaart uit om de Japanners te onderscheppen bij Midway. Wat volgt is een waarheidsgetrouw verslag van de verwarde, vierdaagse zeeslag tussen vliegtuigen en vliegdekschepen, die de kansen in de oorlog doet keren en eindigt in een totale Japanse nederlaag. De invasievloot onder admiraal Yamamoto maakt ongezien en onbeschadigd rechtsomkeer, terug naar Japan.

Maar de zege is zwaar bevochten. Door allerlei omstandigheden, misverstanden en vergissingen zijn de Amerikaanse verliezen zeer zwaar. Garths zoon stort erg verbrand in zee, maar kan worden opgepikt door een vliegboot. Na de slag, bij de achtervolging van een laatste, beschadigd vliegdekschip, wordt Garth zelf getroffen en chrasht brandend bij de landing. (Hiervoor zijn authentieke archiefbeelden in de speelfilm verwerkt.) 

Extra’s 

1. Het maken van Midway. 2001, 39 minuten.

Bestaat voornamelijk uit interviews met producer, regisseur en belangrijkste sterren, telkens geïllustreerd met fragmenten uit de speelfilm. 

Charlton Heston opent de rij. In 1942 was hij piloot bij de luchtmacht. Nog sterker: Henry Fonda, die de rol van Nimitz speelt, diende in de oorlog onder Nimitz! Zijn vertolking was voor hem de vervulling van een levensdroom.

Het draaien van een dergelijke film was in 1976 al een probleem geworden. De vlootscènes in de recente oorlogsfilms Flags of our Fathers (2006) en Letters from Iwo Jima (2007) zijn computergegeneerd, wat in 1975, toen de film gedraaid werd, uiteraard nog niet kon. De oplossing was even eenvoudig als tijdrovend: de producenten kregen de toestemming om het volledige filmarchief van de marine te bekijken en te gebruiken wat ze maar wilden. Dat hebben ze dan ook gedaan. Vandaar dat heel wat fragmenten reeds eerder te zien waren in documentaires. Deze beelden gaan naadloos over in de sequenties van de speelfilm. Zo is de sterfscène van Charlton Heston als Tom Garth het reële crashen van een landende duikbommenwerper uit het marinearchief. Daarenboven zijn fragmenten overgenomen uit de film Tora! Tora! Tora! en uit een voor de rest totaal onbekende Japanse oorlogsfilm. Het historische vliegdekschip Lexington was in 1975 nog steeds in gebruik als opleidingsschip voor marinevliegers. Ook hier kon een aantal opnamen worden gemaakt, terwijl vrijwilligers de eveneens historische vliegtuigen wilden vliegen. 

Voor de rol van admiraal Yamamoto hadden de producers met veel moeite de toen al legendarische Japanse acteur Toshiro Mifune weten te strikken, de lievelingsspeler van de al even legendarische Akira Kurosawa, regisseur van meesterwerken als Kagemusha en Ran.

Mifune, een acteur met een ongelooflijke uitstraling, zou enkele jaren later de Japanse hoofdrol op zich nemen in de baanbrekende televisiereeks Shogun.

Mifune wilde zich pas engageren toen hij de verzekering had gekregen dat de Japanners historisch correct zouden getekend worden. Het was altijd al zijn droom geweest ooit eens de rol van de grote Yamamoto te vertolken in een internationale productie. In tegenstelling tot Tora! Tora! Tora! spraken de Japanners in Midway echter in hoofdzaak Engels, een probleem voor Mifune, die geen woord Engels kende! Toen hij op de set arriveerde, bracht hij een hele koffer uniformen mee. Die had hij in Japan laten vervaardigen, om zeker te zijn van de authenticiteit. De plaats voor de pink in een van zijn witte handschoenen was korter dan normaal, omdat Yamamoto een vingerkootje miste! Toen kwam aan het licht dat Henry Ford hetzelfde had laten doen, omdat bij zijn personage, admiraal Nimitz, hetzelfde vingerkootje ontbrak!

Bovenstaande zegt voldoende over de bekommernis voor het historische detail, dat in de hele film te merken is. 

2 & 3. Het geluid en de filmmuziek

Midway was een van de allereerste (zoniet dé eerste) films met surroundklank. Deze twee items heb ik niet kunnen exploreren, wegens een fout in mijn dvd.

4. Zij waren erbij. 1976, 6 minuten.

Interviews met overlevende ooggetuigen, ingeleid door Glenn Ford (Spruance in de film), die tijdens de oorlog onder de echte Spruance gediend heeft!

5. Filmmontage: foto’s van de acteurs in scènes uit de film.

6. Aanvullende scènes. 11 minuten

Uit de film werd tegelijkertijd ook een televisieserie ontwikkeld, met een verhalende zijlijn, die in de bioscoopfilm compleet ontbreekt: een liefdesgeschiedenis tussen de gescheiden Matt Garth en een jongere vrouw, met wie hij na zijn terugkeer van de slag bij Midway zou huwen. In dit onderdeel zijn enkele van die scènes opgenomen.

7. Bisocooptrailer.

Bespreking

Midway’ hoort thuis in het vrij korte rijtje belangrijke reconstructiefilms over de Tweede Wereldoorlog dat in de jaren 1960 en 1970 werd gedraaid, samen met 'De Langste Dag', ‘Battle of the Bulge (1965), ‘Een brug te ver (1977), Battle of  Britain' (1969) en 'Tora! Tora! Tora!' (1970).  

Het is de enige film uit deze reeks die ik nog nooit had gezien en waarvan ik zelfs nooit had gehoord. Stuk voor stuk zijn de vermelde speelfilms massaproducten, gedraaid met een enorm budget en met een internationale plejade van sterren. Ook toen was dat nodig voor commercieel succes: de gigantische investering in mankracht, materiaal, tijd en geld moet ook winst opleveren voor de producers. Trouwens, de grote sterren stonden zowat in de rij om te mogen meespelen, na het succes van ‘De Langste Dag’ Het leverde alle betrokkenen niet alleen een aardige gage op, maar verleende hun tevens een aureool van patriottisme, zonder de naambekendheid met het oog op volgende rollen te vergeten. In het geval van Midway gelden alle bovenstaande argumenten. Daarbij kwam nog dat de hoofdrolspelers door toevallige persoonlijke omstandigheden erg happig waren om hun rol te vertolken, zoals we boven, bij “Extra’s” hebben vermeld.

Zowel producers als regisseur hebben hun uiterste best gedaan om een historisch betrouwbare film af te leveren. Voor het commerciële succes moesten niet alleen de grote namen zorgen, maar ook een liefdesgeschiedenis. In 'Battle of Britain' (1969) komt die geforceerd en overbodig over. Hier niet. Producer en regisseur hebben de verhouding tussen de Amerikaanse piloot en zijn Japans-Amerikaanse bruid benut om wat ze noemen: “Een van de zwartste bladzijden uit de recente Amerikaanse geschiedenis” bespreekbaar te maken voor een groot publiek: namelijk de internering van alle Amerikanen van Japanse afkomst in concentratiekampen. Het heeft na de oorlog jaren geduurd om deze onrechtvaardigheid recht te zetten. En dan nog! Velen waren al hun bezittingen kwijt, en moesten verder met een geknakt leven. 

Een goede introductie in de problematiek van de waarde van bioscoopfilms als historische film vind je in het internetartikel van prof. De Wever, Speelfilms als medium in de geschiedenisles.) 

Het is een blijvende discussie onder historici, zeker als ze leraar zijn: documentaire versie fictiefilm als bron voor historische beeldvorming. 

Didactische tips 

Voor wie met deze film wil werken in een ruimere leereenheid rond Tweede Wereldoorlog en nazisme, verwijzen we naar: Myriam Paquet & Jos Martens, ‘Tweede Wereldoorlog. Een multimediale vakoverschrijdende leereenheid

Houd er rekening mee dat sindsdien op deze site heel wat meer boeken en films zijn besproken, die eventueel ook kunnen ingeschakeld worden. Het lijkt me in ieder geval interessant woord en beeld met elkaar te confronteren. Zie: Films over de Tweede Wereldoorlog en op de website van de VVLG in de rubrieken ‘Films over de Tweede Wereldoorlog’  en ‘Historische educatieve video’s en DVD’s’.

In elke klas heb je wel enkele leerlingen die erg geïnteresseerd zijn in het verloop van de Tweede Wereldoorlog of in aspecten daarvan. Buiten de hierboven genoemde bronnen zijn er tientallen en tientallen rijkelijk geïllustreerde reeksen voorhanden in elke openbare bibliotheek. Zeer bruikbaar blijven de Standaard Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in zes dikke delen (Antwerpen - Amsterdam, Standaard Uitgeverij, 1978 2de druk) en de reeks De Tweede Wereldoorlog van uitgeverij Lekturama (Rotterdam, 1978), die niet minder dan 24 delen telt. Je kunt die geïnteresseerde leerlingen of studenten, liefst vrijwilligers, een scriptie laten maken die ze achteraf aan de klas voorstellen (bijvoorbeeld met dia’s in PowerPoint of door gebruik te maken van filmfragmenten, aan elkaar gelast door hun persoonlijke commentaar).

In volgende meesterlijke historische roman vind je eveneens een uitvoerige passage over Midway:

Herman Wouk, Een tijd van oorlog, dl. 1. De afgrond, Amsterdam, De Boekerij, 1990, p. 245 e.v.

Jos Martens