Histoforum
laatste wijziging: 19-02-2011
The Pacific
VS, Dreamworks, 2010 - 5 DVD’s + 1 Bonus -
speelduur miniserie: 500 minuten - Engels, audio in 6 talen (gedubd) -
ondertitels in 20 talen, waaronder Nederlands.
Tijd en
ruimte: VS en Stille Oceaan, Tweede Wereldoorlog.
Waardering:
****/4
Kort na elkaar stootten wij op twee belangwekkende
films over de oorlog van de Amerikanen tegen de Japanners in de Stille
Oceaan: een documentaire reeks
Hell in the Pacific. The Last Great Naval War en
The Pacific, de bejubelde
miniserie van Steven Spielberg en Tom Hanks, die we hier voorstellen.
Vergeten we niet daarbij op te tellen de twee
voortreffelijke Iwo Jima-speelfilms van Clint Eastwood:
Flags of our Fathers (2006)
en vooral Letters from Iwo Jima
(2007), waarin hij de zeer bloedige slag om Iwo Jima bekijkt vanuit
respectievelijk Amerikaanse en Japanse zijde.
Na het overdonderende en wereldwijde succes van
Band of Brothers (2001)
sloegen Steven Spielberg en Tom Hanks andermaal de handen in elkaar om
een miniserie in tien afleveringen van elk 50 minuten te verfilmen,
ditmaal over de oorlog van de VS tegen Japan in de Pacific - een
strijdtoneel dat tot mijn verbazing ook in de VS veel minder bekend is
dan de strijd tegen de Duitsers.
Spielberg baseerde het script op de memoires van
drie ex-mariniers: Robert Leckie (1920-2001) (Helmet
for my pillow, Met een helm als kussen), Chuck Tatum (Red
blood black sand, over de slag om Iwo Jima) en Eugene Sledge
(1923-2001) (With the old breed)
en op de ruim gedocumenteerde geschiedenis van de veelvuldig
gedecoreerde nationale oorlogsheld ‘Manila John’ Basilone.
Meer dan de vorige reeks focust
The Pacific op de achtergrond
van de hoofdpersonen. En op wat de gruwelen van de oorlog aanrichten bij
normale mensen. Met als schoolvoorbeeld Eugene Sledge (‘Sledgehammer’),
de zachtmoedige, geciviliseerde dokterszoon uit Alabama, die harder en
harder wordt totdat een baby en een stervende oude vrouw op Okinawa voor
een keerpunt zorgen.
“Wat mij zo woedend maakt, is die onverantwoorde
verspilling van al die jonge levens, van al dat menselijk potentieel,”
zegt Eugene Sledge een halve eeuw later in een interview, terug te
vinden in de 6de DVD. Alle hoofdpersonen bleven levenslang
kampen met verschrikkelijke nachtmerries, die taboe waren in het gezin,
waarover absoluut niet gesproken kon worden. Blijkt dat gedemobiliseerde
soldaten wel gratis mochten verder studeren, maar dat psychologische
hulp gewoonweg niet bestond!
Spielbergs allereerste informatiebron was zijn
eigen vader, die tijdens de oorlog naar de Pacific werd gezonden. Later
vertelde hij er uitzonderlijk graag over aan zijn kinderen. 'Heel veel
veteranen wilden hun omgeving niet traumatiseren en bleven zwijgzaam
over wat er gebeurd is', weet Spielberg. 'Maar mijn vader vulde mijn
jeugd met zijn verhalen. Hij heeft mijn grote interesse voor de oorlog
gewekt.'
Veel meer dan andere epische films als, Flags of our fathers
(Clint Eastwood) en Empire of the sun (Spielberg) laat The
Pacific een oorlog zien zoals
hij was. Sydney Phillips, die de Pacific
overleefde en Spielberg adviseerde, noemt de serie de beste weergave van
de oorlog die ooit gemaakt is. Zelfs al kan, zegt hij, geen enkele film
de pijn van wekenlange verveling oproepen, of het gevoel dat je
nachtenlang door muggen opgegeten wordt, terwijl je elke dag, wekenlang,
hetzelfde miezerige blikvoedsel moet eten.
The Pacific is met minimale computereffecten
en met maximale realiteitszin gefilmd. Er zijn duizenden figuranten
ingezet en de gevechtscčnes horen bij het weerzinwekkendste dat we in
dit genre al zagen. Je ziet de mariniers geleidelijk aftakelen en
ontmenselijken: de vijand is onzichtbaar, het klimaat vijandig en het
thuisfront afwezig.
Na de derde aflevering, waarin de kijker wat rust krijgt met de soldaten
in Melbourne, springt de serie naar december 1943 en dan snel naar mei
1944. De beelden worden nog intenser en wanneer een moeder met kind
gedwongen wordt om zelfmoordkamikaze te zijn, vraag je je af waar de
grens mag liggen.
Spielberg is hiermee wellicht aan het einde gekomen van zijn
oorlogsverhalen en wilde duidelijk geen compromissen sluiten. ‘Minder
dan dit zou een belediging geweest zijn voor de veteranen die de strijd
vochten', zei hij. ‘Dit is zoals het was.'
Bonus
Profiles of
The Pacific - portretten van de echte mariniers uit de reeks, met
interviews van de betrokkenen in de jaren 1990 en na 2000.
John Basilone
Eugene Sledge
Robert Leckie
Sidney Phillips
R.V. Burgin
Chuck Tatum
Making of
The Pacific: indrukwekkend, maar had ik graag toch wat uitvoeriger
gezien.
Anatomy of
the Pacific War: zelfde opmerking; duurt slechts 10 minuten, schetst
wel goed de Japanse mentaliteit en de respons van de mariniers daarop
gedurende de strijd. Interessant zijn de propaganda-affiches en
karikaturen uit de tijd.
DE BOEKEN
ACHTER DE MINISERIE
* Robert Leckie,
Met een helm als kussen.
(Prisma 724), Utrecht-Antwerpen, Het Spectrum, 1964, 3de
druk, 245 blz.
Leckie’s relaas behoort, samen met de stripreeks
over piloot
Buck
Danny, tot mijn dierbare jeugdherinneringen (1).
Het was mijn eerste ernstige kennismaking met de oorlog van de Marines
tegen de Japanners. De Prisma Pocket uit 1964 vergezelde me, samen met
Leckies iets latere Mariniers in
de Pacific tot op heden, als bruin geworden, stukgelezen
referentiekader (2).
* Hugh Ambrose,
The Pacific, Amsterdam, De
Boekerij, 2010, 605 blz.
Het officiële boek van de HBO miniserie’ meldt de
omslag van het vuistdikke The
Pacific. Anders dan zijn vader Stephen
De belevenissen van marinevlieger Micheel liet hem
toe de cruciale rol van de vliegdekschepen en de luchtmacht te
belichten, een rol die in de miniserie zeer stiefmoederlijk behandeld
is, omdat alle gebeurtenissen daar gezien zijn door de ogen van de
infanteristen waardoor je een overzicht van het geheel mist.
* Eugene Sledge, De Pacific, Kampen, Omniboek, 2010, 376 blz.
In het kielzog van de televisierserie zijn een paar
boeken snel in het Nederlands vertaald of opnieuw uitgebracht. Leckie’s
Met een helm als kussen is er
tot mijn spijt blijkbaar niet bij.
With the Old Breed van Eugene
Sledge wel, verwarrend genoeg vertaald als
De Pacific.
Sledge meldde zich in december 1942 aan bij het
United States Marine Corps. Als mortierman van King Company, 3rd
Battalion, 5th Marines, 1st Marine Division nam hij deel aan de Slag om
Peleliu en de Slag om Okinawa. Na de capitulatie van Japan in augustus
1945 bleef hij nog enige maanden in China als onderdeel van de
Amerikaanse bezettingsmacht, gestationeerd in Beijing. In februari 1946
werd Sledge eervol ontslagen uit het Marine Corps met de rang van
korporaal.
In 1946 keerde hij terug naar Mobile, Alabama.
Sledge ging biologie studeren aan de Auburn University (destijds Alabama
Polytechnic Institute). Hij behaalde in 1949 zijn Bachelor of Science.
Van 1970 tot 1990 doceerde Sledge als professor aan het Alabama College
(nu University of Montevallo).
Naar aanleiding van zijn ervaringen tijdens de
Tweede Wereldoorlog schreef hij
With the Old Breed: at Peleliu and Okinawa (1981). Zijn relaas wordt
algemeen beschouwd als het beste ooggetuigenverslag van de Tweede
Wereldoorlog in de Pacific. Ongetwijfeld is dat omdat Sledge zijn
individuele ervaringen als marinier in het heetst van de van strijd
combineert met zijn reflecties daarop in de decennia daarna. Gedurende
de gevechten hield hij bijna dagelijks korte notities bij in zijn Nieuwe
Testament-zakboekje (om de censuur te omzeilen). Die schreef hij
volledig uit in de jaren na de oorlog toen hij nacht na nacht geteisterd
werd door nachtmerries, een gevolg van zijn traumatische ervaringen,
ongetwijfeld een toen nog niet (h)erkende variant op het
concentratiekampsyndroom.
Sledge beschrijft de oorlog met een ongekend en
vaak misselijkmakend realisme, dat in essentie is overgenomen in de
filmreeks: mariniers tussen desintegrerende lijken, krioelend van de
maden. Bij het graven van een schuttersput komt hij terecht in een
rottende Japanner; in de corresponderende filmscčne moet hij in
kokhalzende paniek de maden van zich afschrapen met zijn dolk. Door de
voortdurende regen leek situatie op Peleliu en vooral op Okinawa op de
bagger aan het IJzerfront in Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Nooit eerder heb ik dergelijk huiveringwekkende beschrijvingen gelezen!
Sledge overleed in 2001 aan maagkanker. Na zijn
dood werd China Marine: An
Infantryman's Life after World War II (2002) uitgebracht over zijn
ervaringen in China en zijn terugkeer naar Mobile. (Dit boek is tot op
heden niet vertaald in het Nederlands.)
* Peter Schrijvers,
De Pacific. De oorlog met Japan
1941-1945, Antwerpen, Manteau, 2010, 320 blz.
| “Volgens mij zullen veel vragen over de strijd met de
geheimzinnige jappen nooit beantwoord worden.” (Robert Sherrod,
oorlogscorrespondent op Tarawa, eind 1944) |
Peter Schrijvers verwijst in zijn titel welbewust
heel expliciet naar de miniserie. Wie echter een uitvoerig verslag
verwacht van de opeenvolgende veldslagen, zoals in historische
naslagwerken, is eraan voor de moeite. Maar wie het boek van Eugene
Sledge of de miniserie gezien heeft, krijgt hier een bijzonder boeiende
beschrijving van het mentale landschap van de Amerikanen in het algemeen
en de soldaten in het bijzonder. Andermaal blijkt dat landschap veel
verder van ons af te liggen dan we bevroedden. Maar kan hetzelfde niet
gezegd van onze Europese Middeleeuwen of onze eigen grootouders tijdens
de Tweede Wereldoorlog? De wereld en de Lage Landen zijn wel heel sterk
veranderd in een goede halve eeuw.
Het Engelse origineel
Bloody Pacific: American soldiers
at war with Japan is in de VS en Australië met loftuigingen
overladen. Terecht. De Vlaming Schrijvers levert een fraai staaltje
mentaliteitsgeschiedenis!
‘Uiteindelijk bleken niet alleen de Japanners, maar bijna alle bewoners van deze regio, van de Nieuw-Guinese stammen tot de Chinese massa’s, te ondoorgrondelijk voor de Amerikanen. Hun weigering om hun geest bloot te geven en in kaart te laten brengen, liet de Amerikaanse soldaten ernstig twijfelen aan het feit of ze deze mensen die niet te begrijpen waren, ooit echt onder controle zouden kunnen krijgen.’ (p. 191)
De titels van de (lange) hoofdstukken weerspiegelen
elk een van de Europese en Amerikaanse obsessies annex vooroordelen in
verband met het mysterieuze Oosten, de idyllische eilanden van de Stille
Zuidzee (met hun sensuele hoela-hoela danseressen) en de beestachtige,
onmenselijke ‘jappen’:
De groene hel
Het gele gevaar
Dolle honden
Daarbij brengt Schrijvers feiten en cijfers aan,
die je elders vergeefs zult zoeken (en je in de miniserie slechts af en
toe tussen de regels door kunt lezen).
Bijvoorbeeld: Okinawa, 1945 groepsverkrachtingen
door Amerikaanse mariniers van ‘spleetogen wijven.’ (Okinawakezen en
Japanners waren voor hen één pot nat, zij zagen geen verschil!) Of de
gruwelijke gevolgen voor burgers van het gebruik van witte fosfor en
napalm. Hij geeft ook onthutsende officiële cijfers, die ik nooit eerder
aantrof: tienduizenden burgerdoden op Okinawa, 100.000 bij de strijd om
Manilla (Filippijnen). In The
Pacific van Hugh Ambrose lees je bij het verhaal van Shofner wel hoe
hij meer dan 100.000 burgers van Okinawa uit de oorlogszone in
veiligheid bracht op een afgesloten schiereiland, maar niets over deze
keerzijde van de medaille!
En dan nog, om te besluiten: in schrille
tegenstelling met de ontberingen van de frontsoldaten, de nog meer
onthutsende, onvoorstelbare verspillingen onder andere door de
inefficiëntie die alle legers van alle tijden heeft gekenmerkt, sinds de
dagen van Agamemnon.
De auteur
van dit laatste boek, Peter Schrijvers, is professor Amerikaanse en
internationale geschiedenis aan The University of New South Wales in
Sydney (Australië). Hij is geboren in Hasselt (Belgisch Limburg) in
1963, studeerde geschiedenis aan de K.U.Leuven, promoveerde op de
diplomatieke en militaire geschiedenis van de States. Studeerde verder
aan de universiteiten van Baton Rouge, Louisiana en van Columbus, Ohio
en daarna in Genčve, Zwitserland. Zijn vorige boek
The Unknown
Dead (3)
werd opgenomen door de Amerikaanse History Book Club, wat een zeer grote
verspreiding betekende voor een in wezen academisch boek.
Didactische tips
Voor wie met fragmenten van deze miniserie wil
werken in een ruimere leereenheid rond Tweede Wereldoorlog en nazisme,
verwijzen we naar:
In elke klas heb je wel enkele leerlingen die erg
geďnteresseerd zijn in het verloop van de Tweede Wereldoorlog of in
aspecten daarvan. Buiten de hier genoemde bronnen zijn er tientallen en
tientallen rijkelijk geďllustreerde reeksen voorhanden in elke openbare
bibliotheek. Zeer bruikbaar blijven
Ook: Boyle, D.,
De Tweede Wereldoorlog in foto’s,
Lisse, Rebo Productions, 1998, 600 blz.
Taak:
opzoeken via Google: elk van de boven genoemde auteurs heeft een eigen
artikel op Wikipedia.
Speelfilms
over de oorlog in de Pacific
Over de aanval op Pearl Harbor:
Tora!Tora!Tora! (1970)
Midway
(1976)
Houd er rekening mee dat sindsdien op deze site
heel wat meer boeken en films zijn besproken, die eventueel ook kunnen
ingeschakeld worden. Het lijkt me in ieder geval interessant woord en
beeld met elkaar te confronteren. Zie:
films over de Tweede Wereldoorlog.
Bijlage: 'Het was een eer daar te gaan vechten' Interview
NOTEN
1. Buck Danny: voornamelijk de eerste 6 albums door
Hubinon en Charlier, oorspronkelijk eerst verschenen in
Robbedoes/Spirou, in album vanaf 1953, vertonen echter alle negatieve
stereotiepen over de Japanners, typisch voor de tijd:
De Jappen vallen aan; De geheimen
van Midway; De zonen des hemels; De vliegende tijgers; Aanval in Birma.
Heruitgegeven ca. 1965.
2.
Robert Leckie, Mariniers in de
Pacific. (Prisma 1270), Utrecht-Antwerpen, Het Spectrum,
1967, 503 blz.
Jos Martens
februari 2011
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum