Willemijn van Dijk, Via Roma. De geschiedenis van Rome in 50
straten. Uitgeverij Ambo-Anthos, A’dam; VBK, Antwerpen, 2015.
288 p.; plattegrondjes, bibliografie. ISBN 978 90 263 3269 2; €
22
Via Roma
Achter de straatnamen van Rome gaat een
eeuwenoude geschiedenis schuil. Heel veel straten en pleinen
zijn vernoemd naar bekende personen of gebeurtenissen uit de
lange geschiedenis van de eeuwige stad.
Historische romans
Via Roma
Die geschiedenis laat men traditioneel beginnen op 21 april 753
v.C. Uiteraard werd Rome niet op die dag en ook niet in dat jaar
gesticht: de stad ontstond geleidelijk en wellicht al een paar
eeuwen eerder.
De schrijfster van dit boek neemt ons mee op wandelingen door de
stad, langs 50 bekende en soms minder bekende plaatsen, waarvan
ze de oorsprong, betekenis of geschiedenis vertelt.
De straten staan in chronologische volgorde: ze volgen de
geschiedenis. Voor toeristen is dat onhandig. Vandaar dat er
achteraan 5 wandelroutes opgenomen zijn, waarbij de Romeinse
cijfers verwijzen naar de 50 hoofdstukken.
Ze begint bij de Tiber, de enige weg die er zeker al was in 753
v.C. en die er ook toe bijdroeg dat Rome kon uitstijgen boven
zijn buren en concurrenten. De rivier was belangrijk voor het
transport van zout en ook voor de archeologie : in de vallei
vond men veel aardewerk dat teruggaat tot de 10° en soms zelfs
tot de 14° e. v.C.
Haar volgende halte is de Mons Tarpeius, vanwaar Tarpeia,
priesteres van Vesta, naar beneden werd geworpen, een straf die
nadien opgenomen werd in de oudste Romeinse wetten uit de 5° e.
v.C. Tot 43 v.C. bleef die harde straf in voege.
De Via del Tempio di Giove brengt de auteur in verband met de
laatste koning Tarquinius Superbus, het drukke verkeersplein
Piazza dei Cinquecento deels met de jonge Republiek, deels met
de Kerkelijke Staat en deels met Mussolini.
De Via Appia Antica ontstond rond 312 v.C., dank zij ambtenaar
Appius Claudius Caecus (blind), die een heirbaan naar het zuiden
wou aanleggen. De schrijfster haalt er de Punische oorlogen bij
en Hannibal en Scipio; verder ook de slavenopstand van Spartacus
en de ontmoeting tussen Petrus en Jezus in een visioen van
Petrus.
Bij de Via di Monte Testaccio krijgen we de geschiedenis van de
Gracchen en de graanopslagplaatsen, bij de Piazza del Teatro di
Pompeo een kort overzicht van de burgeroorlogen. Bij de weinig
toeristische Piazza Sallustio staan de geschiedenisboeken van
Sallustius, een biografie van Catilina, de restanten van de
tuinen van Sallustius, die exorbitante rijkdom had vergaard in
Afrika.
De Via del Piè di Marmo leidt ons naar Egypte, waar Caesar in 48
v.C. Cleopatra op de troon hielp en een zoon (Caesarion)
bezorgde. Daarna werd Marcus Antonius verliefd op Cleopatra. In
Rome werd een grote Isistempel gebouwd. Hij lag achter de
huidige Basilica di San Marco en strekte zich uit tot aan de Via
del Piè di Marmo, waarin zijn marmeren voet gevonden is.
Keizer Augustus is alomtegenwoordig, maar nergens zo tastbaar
als bij de Piazza Augusto Imperatore, één van de lelijkste
pleinen van Rome, met o.a. de Ara Pacis, zijn mausoleum. We
krijgen hier ook de ontstaansgeschiedenis van het monument, met
alle uitleg over de prestaties van Augustus.
De Via Mecenate is vernoemd naar de tuinen van Maecenas, die er
helaas niet meer zijn. Maecenas was een rijke Romein van
Etruskische herkomst, persoonlijk adviseur van Augustus en
vooral bekend als gulle sponsor van grote dichters zoals
Vergilius, Horatius en Ovidius.
De Via della Domus Aurea dankt zijn naam aan het gigantische
gouden paleis van despoot Nero, waarin hij een kolossaal
standbeeld van zichzelf, de Colossus Neronis, had laten zetten.
Het nabije Colosseum werd pas na het jaar 1.000 naar dat beeld
genoemd. Tot dan heette het Amphitheatrum Flavium.
De Piazza dei Protomartyri herinnert aan de eerste christelijke
martelaren, o.a. Simon Petrus(64 n.C.). Hij werd op eigen
verzoek ondersteboven aan het kruis gehangen, want jij wou niet
dezelfde dood als Jezus. Keizer Constantijn liet 250 jaar later
een kerk voor hem bouwen, die in 1506 werd gesloopt, maar in de
16°-17° eeuw vervangen werd door de imposante en wereldberoemde
Sint-Pietersbasiliek, volgens de auteur de grootste katholieke
kerk ter wereld. Detail : de weinig bekende Notre Dame de la
Paix in Yamoussoukro, Ivoorkust, uit 1985-1990, is een kopie van
de Sint-Pieter en nog een pak groter.
De Via Sacra ligt dan weer op een heel andere plek, nl. nabij
het Colosseum. De triomftochten liepen hierover naar het
Capitool. Het is de oudste en beroemdste straat van Rome en
loopt over het Forum Romanum. En allerlei keizers leverden ieder
op hun manier hun bijdrage of bouwwerk aan deze weg.
De Via delle Terme di Caracalla doen ons denken aan het grootste
badhuis uit de Oudheid, met fitnessruimtes etc. De Viale
Castrense verwijst naar een moeilijkere tijd: de periode rond
275 n.C., toen de stad zich moest verdedigen tegen buitenlandse
invallers. De Ponte Milvio was de brug waar Constantijn tegen
Maxentius vocht en zich bekeerde tot het christendom, dat 80
jaar later onder Theodosius verheven werd tot staatsgodsdienst.
Vanaf hoofdstuk XXII komen we in de Middeleeuwen en latere
tijden, met straten en pleinen die herinneren aan pausen,
kardinalen, pelgrims, ridders van Malta (d.w.z. uit Jeruzalem),
de Renaissance, martelaren op de brandstapel (zoals Giordano
Bruno),grote kunstenaars zoals Michelangelo en Bernini (Piazza
Navona en Piazza San Pietro), Caravaggio, toeristen van de Grand
Tour (Via delle Carrozze), Napoleon (Piazza delle Cancelleria),
Garibaldi (Piazza Garibaldi), Piazza Venezia en het Vittoriano
of Altare della Patria of de Typemachine, het meest opvallende
monument in Rome voor de eerste koning Victor Emmanuel II,
Mussolini en de Via dei Fori Imperiali, het Largo 16 Ottobre
1943, de via Adolfo Hitler en de Piazza Augusto Imperatore,
Fellini met La Dolce Vita en de Via Vittorio Veneto , de terreur
van de Rode Brigades (Via Caetani).
Het boek bevat dus zowel hoogte- als dieptepunten uit de
Romeinse en Italiaanse geschiedenis.
Het eindigt met vijf wandelroutes, met hun bezienswaardigheden
onderweg en in de omgeving : 1)Het klassieke Rome; 2)Pausen en
Renaissance; 3)Bernini en barok; 4)De Grand Tour en de Belle
Epoque; 5)Fascisme en WO II. Verder is er een nawoord over het
Heilig Jaar 2016, een opsomming van de citaten en hun bronnen,
een literatuurlijst.
Bij momenten zijn de beschrijvingen wel wat langdradig. De
vertaling van de Latijnse teksten is telkens correct. Door de
chronologische volgorde is het eerder een leesboek over de
geschiedenis van Rome dan een reisgids. Je kunt het dus ook als
leesboek gebruiken. Maar dank zij de stevige kaft, kun je het
gerust meenemen op je wandelingen door Rome.
Het is jammer dat er nooit een foto bij de pleinen, straten of
monumenten staat. In een herdruk zou ook een register van de
personen mogen komen en eventueel een chronologische lijstje met
de regeringsperiodes van de besproken keizers en andere
politici.
Jef Abbeel, december 2015