Aria

Dirk Tuin

Aria is de naam van een meisje dat in 1953 geboren wordt en wier wel en vooral wee beschreven wordt tegen de achtergrond van de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in Iran. Het boek kent naast een proloog en epiloog vier delen, die in evenzovele tijdvakken de geschiedenis van Aria - en Iran - van 1953 tot en met 1981 schetst. De lezer krijgt aanvankelijk een vaag idee van wie het in Iran voor het zeggen heeft door verwijzingen naar “Reza” (Mohammad Reza Pahlavi, die van 1941 tot 1979 Iran regeerde en die met hulp van de Engelsen de troon kon bestijgen) en de “koninklijke familie”. Maar naarmate het meisje ouder wordt en zich bewuster wordt van de belangen en overtuigingen van waaruit mensen handelen en van de krachten die daaruit voortvloeien, worden ook de problemen die in Iran spelen voor haar – en de lezer - zichtbaarder.

Het zijn geloofsopvattingen die tot spanningen leiden: soennieten versus sjiieten, aanhangers van het zoroastrisme of de islam versus degenen die het joodse geloof aanhangen. Maar ook en met name de bijna op elke pagina voelbare maatschappelijke onrust en repressie. Onrust veroorzaakt door het voornemen van de sjah de grond te herverdelen. Een herverdeling die ook onteigening van veel grond van de geestelijkheid zou betekenen. Repressie, omdat degene die zich tegen de sjah uitspreekt voortdurend in angst moet leven in het gevang te belanden en te worden gemarteld. Zowel grootgrondbezitters als de geestelijkheid verzetten zich tegen deze zogeheten Witte Revolutie. De geestelijken krijgen een gezicht in de persoon van ayatollah Khomeini. Die keert in 1979 naar Iran terug en is fel gekant tegen de Amerikaanse invloed op zijn land. Het rumoer en geweld rond de terugkeer van Khomeini wordt indringend beschreven. Niet onvermeld blijft de gijzelingsactie in de Amerikaanse ambassade in Teheran die in datzelfde jaar begon en de wereld 444 dagen in zijn greep hield.

In deze verwarrende, onstuimige wereld moet Aria haar plaats vinden. Ze wordt door Mehri, haar moeder, te vondeling gelegd. De 21-jarige soldaat Behrouz vindt haar, neemt haar mee naar zijn huis waar hij woont met zijn veel oudere vrouw Zahra. Zij heeft al een zoon van 18 en neemt tegen haar zin Aria in huis, waar het meisje eigenlijk geen leven heeft. Over Aria haar eerste levensjaren gaat het eerste deel, dat Zahra heet. Ze leert een buurjongen kennen, Kamran. Door verwaarlozing en gebrek aan hygiëne belandt Aria uiteindelijk bij Feresteh. Dat is ook de titel van het tweede deel. Feresteh is een rijke vrouw. Die staat haar toe naar school te gaan waar ze nieuwe vrienden maakt. Die vrienden roeren zich in het politiek en maatschappelijk gebeuren. De weerzin tegen de sjah en zijn Witte Revolutie neemt toe. Aria en haar vrienden brengen zichzelf in de problemen door onder andere pamfletten en cassettebandjes te verspreiden met boodschappen van Khomeini. Deel drie heet Mehri. De titels van drie van de vier delen verwijzen naar de namen van de drie “moeders” van Aria.

Degene die benieuwd is of ze weet te achterhalen wie haar moeder is en zo ja, onder welke omstandigheden, moet het boek zelf maar ter hand nemen. Het is een goed geschreven debuut van Nazanine Hozar. Het laat je meeleven met een meisje dat gedwongen is te handelen naar de omstandigheden. Die omstandigheden worden omstandig beschreven op een zodanige wijze dat je er meer van wilt weten. Ze maken nieuwsgierig naar de geschiedenis van Iran, de Witte Revolutie, de machtsovername door Khomeini, de Iraanse gijzelingscrisis, de invloed van Amerika in het Midden-Oosten, de oorlog tussen Iran en Irak, het conflict tussen soennieten en sjiieten. Het boek snijdt kortom thema’s aan die zich voor nader onderzoek lenen en verdiept kunnen worden bij vakken als Nederlands, geschiedenis, maatschappijleer of godsdienst. Een aanrader.