Histoforum
laatste wijziging: 11-08-2012
Midway
VS 1976 - DVD: 2003 - speelduur: 126 minuten -
Engels (origineel) of Duits, Italiaans, Frans, Spaans gesproken -
Ondertitels in 16 talen, waaronder Nederlands.
Tijd en ruimte: Stille Oceaan, juni 1942.
Regisseur: Jack Smight
Acteurs: Henry Ford (admiraal Nimitz), Charlton Heston (Tom Garth),
Toshiro Mifune (admiraal Yamamoto), Glenn Ford (Spruance), Robert
Mitchum (Halsey) en vele anderen.
Inhoud
In
juni 1942, zes maanden na de Japanse aanval op Pearl Harbor, hadden de
Amerikanen zich nog niet hersteld van hun verpletterende nederlaag. Hun
inlichtingendienst was er echter in geslaagd de Japanse militaire code
te kraken. Uit de onderschepte berichten leidden ze af dat er een nieuw
vijandelijk offensief op komst was. Door een krijgslist komen zij er
achter dat de aanval het eiland Midway tot doel heeft en de Amerikaanse
luchtmachtbasis daar. Tezelfdertijd zou een tweede vloot als
afleidingsmanoeuvre een aanval ondernemen op de Aleoeten.
Luchtmachtkapitein Tom Garth (Charlton Heston) mag
door een ongeval niet meer vliegen. Hij fungeert als verbindingsofficier
voor opperbevelhebber Nimitz. Op Pearl Harbor ontmoet hij zijn zoon, ook
oorlogsvlieger, die verliefd is op een Japans-Amerikaanse. Zijn
verloofde is bij een bezoek aan haar ouders op Hawaii opgepakt en
geïnterneerd. Garth belooft zijn zoon alles te doen om haar vrij te
krijgen.
De vloot vaart uit om de Japanners te onderscheppen
bij Midway. Wat volgt is een waarheidsgetrouw verslag van de verwarde,
vierdaagse zeeslag tussen vliegtuigen en vliegdekschepen, die de kansen
in de oorlog doet keren en eindigt in een totale Japanse nederlaag. De
invasievloot onder admiraal Yamamoto maakt ongezien en onbeschadigd
rechtsomkeer, terug naar Japan.
Maar de zege is zwaar bevochten. Door allerlei
omstandigheden, misverstanden en vergissingen zijn de Amerikaanse
verliezen zeer zwaar. Garths zoon stort erg verbrand in zee, maar kan
worden opgepikt door een vliegboot. Na de slag, bij de achtervolging van
een laatste, beschadigd vliegdekschip, wordt Garth zelf getroffen en
chrasht brandend bij de landing. (Hiervoor zijn authentieke
archiefbeelden in de speelfilm verwerkt.)
Extra’s
1. Het maken van
Midway. 2001, 39
minuten.
Bestaat voornamelijk uit interviews met producer,
regisseur en belangrijkste sterren, telkens geïllustreerd met fragmenten
uit de speelfilm.
Charlton Heston opent de rij. In 1942 was hij piloot
bij de luchtmacht. Nog sterker: Henry Fonda, die de rol van Nimitz
speelt, diende in de oorlog onder Nimitz! Zijn vertolking was voor hem
de vervulling van een levensdroom.
Het draaien van een dergelijke film was in 1976 al
een probleem geworden. De vlootscènes in de recente oorlogsfilms
Flags of our Fathers (2006)
en Letters from Iwo Jima
(2007) zijn computergegeneerd, wat in 1975, toen de film gedraaid werd,
uiteraard nog niet kon. De oplossing was even eenvoudig als tijdrovend:
de producenten kregen de toestemming om het volledige filmarchief van de
marine te bekijken en te gebruiken wat ze maar wilden. Dat hebben ze dan
ook gedaan. Vandaar dat heel wat fragmenten reeds eerder te zien waren
in documentaires. Deze beelden gaan naadloos over in de sequenties van
de speelfilm. Zo is de sterfscène van Charlton Heston als Tom Garth het
reële crashen van een landende duikbommenwerper uit het marinearchief.
Daarenboven zijn fragmenten overgenomen uit de film
Tora! Tora! Tora! en uit een voor de rest totaal onbekende
Japanse oorlogsfilm. Het historische vliegdekschip
Lexington was in 1975 nog
steeds in gebruik als opleidingsschip voor marinevliegers. Ook hier kon
een aantal opnamen worden gemaakt, terwijl vrijwilligers de eveneens
historische vliegtuigen wilden vliegen.
Voor de rol van admiraal Yamamoto hadden de producers met veel moeite de toen al legendarische Japanse acteur Toshiro Mifune weten te strikken, de lievelingsspeler van de al even legendarische Akira Kurosawa, regisseur van meesterwerken als Kagemusha en Ran.
Mifune, een acteur met een ongelooflijke uitstraling, zou enkele jaren later de Japanse hoofdrol op zich nemen in de baanbrekende televisiereeks Shogun.
Mifune wilde zich pas engageren toen hij de
verzekering had gekregen dat de Japanners historisch correct zouden
getekend worden. Het was altijd al zijn droom geweest ooit eens de rol
van de grote Yamamoto te vertolken in een internationale productie. In
tegenstelling tot Tora! Tora!
Tora! spraken de Japanners in
Midway echter in hoofdzaak Engels, een probleem voor Mifune, die
geen woord Engels kende! Toen hij op de set arriveerde, bracht hij een
hele koffer uniformen mee. Die had hij in Japan laten vervaardigen, om
zeker te zijn van de authenticiteit. De plaats voor de pink in een van
zijn witte handschoenen was korter dan normaal, omdat Yamamoto een
vingerkootje miste! Toen kwam aan het licht dat Henry Ford hetzelfde had
laten doen, omdat bij zijn personage, admiraal Nimitz, hetzelfde
vingerkootje ontbrak!
Bovenstaande zegt voldoende over de bekommernis
voor het historische detail, dat in de hele film te merken is.
2 & 3. Het
geluid en de filmmuziek
Midway was een van de allereerste (zoniet dé
eerste) films met surroundklank. Deze twee items heb ik niet kunnen
exploreren, wegens een fout in mijn dvd.
4. Zij
waren erbij. 1976, 6 minuten.
Interviews met overlevende ooggetuigen, ingeleid
door Glenn Ford (Spruance in de film), die tijdens de oorlog onder de
echte Spruance gediend heeft!
5.
Filmmontage: foto’s van de acteurs in scènes uit de film.
6.
Aanvullende scènes. 11 minuten
Uit de film werd tegelijkertijd ook een televisieserie
ontwikkeld, met een verhalende zijlijn, die in de bioscoopfilm compleet
ontbreekt: een liefdesgeschiedenis tussen de gescheiden Matt Garth en
een jongere vrouw, met wie hij na zijn terugkeer van de slag bij Midway
zou huwen. In dit onderdeel zijn enkele van die scènes opgenomen.
7. Bisocooptrailer.
Bespreking
‘Midway’
hoort thuis in het vrij korte rijtje belangrijke reconstructiefilms over
de Tweede Wereldoorlog dat in de jaren 1960 en 1970 werd gedraaid, samen
met 'De Langste Dag', ‘Battle
of the Bulge’ (1965), ‘Een
brug te ver’ (1977),
Het is de enige film uit deze reeks die ik nog nooit
had gezien en waarvan ik zelfs nooit had gehoord. Stuk voor stuk zijn de
vermelde speelfilms massaproducten, gedraaid met een enorm budget en met
een internationale plejade van sterren. Ook toen was dat nodig voor
commercieel succes: de gigantische investering in mankracht, materiaal,
tijd en geld moet ook winst opleveren voor de producers. Trouwens, de
grote sterren stonden zowat in de rij om te mogen meespelen, na het
succes van ‘De Langste Dag’
Het leverde alle betrokkenen niet alleen een aardige gage op, maar
verleende hun tevens een aureool van patriottisme, zonder de
naambekendheid met het oog op volgende rollen te vergeten. In het geval
van Midway gelden alle
bovenstaande argumenten. Daarbij kwam nog dat de hoofdrolspelers door
toevallige persoonlijke omstandigheden erg happig waren om hun rol te
vertolken, zoals we boven, bij “Extra’s” hebben vermeld.
Zowel producers als regisseur hebben hun uiterste best
gedaan om een historisch betrouwbare film af te leveren. Voor het
commerciële succes moesten niet alleen de grote namen zorgen, maar ook
een liefdesgeschiedenis. In 'Battle
of Britain' (1969) komt die geforceerd en overbodig over. Hier niet.
Producer en regisseur hebben de verhouding tussen de Amerikaanse piloot
en zijn Japans-Amerikaanse bruid benut om wat ze noemen: “Een van de
zwartste bladzijden uit de recente Amerikaanse geschiedenis”
bespreekbaar te maken voor een groot publiek: namelijk de internering
van alle Amerikanen van Japanse afkomst in concentratiekampen. Het heeft
na de oorlog jaren geduurd om deze onrechtvaardigheid recht te zetten.
En dan nog! Velen waren al hun bezittingen kwijt, en moesten verder met
een geknakt leven.
Een goede introductie in de problematiek van de
waarde van bioscoopfilms als
historische film vind je in het internetartikel van prof. De Wever,
Speelfilms als medium in de geschiedenisles.)
Het is een blijvende discussie onder historici,
zeker als ze leraar zijn: documentaire versie fictiefilm als
bron voor historische beeldvorming.
Didactische tips
Voor wie met deze film wil werken in een ruimere leereenheid rond Tweede Wereldoorlog en nazisme, verwijzen we naar: Myriam Paquet & Jos Martens, ‘Tweede Wereldoorlog. Een multimediale vakoverschrijdende leereenheid…’
Houd er rekening mee dat sindsdien op deze site heel wat meer boeken en films zijn besproken, die eventueel ook kunnen ingeschakeld worden. Het lijkt me in ieder geval interessant woord en beeld met elkaar te confronteren. Zie: Films over de Tweede Wereldoorlog en op de website van de VVLG in de rubrieken ‘Films over de Tweede Wereldoorlog’ en ‘Historische educatieve video’s en DVD’s’.
In elke klas heb je wel enkele leerlingen die erg
geïnteresseerd zijn in het verloop van de Tweede Wereldoorlog of in
aspecten daarvan. Buiten de hierboven genoemde bronnen zijn er
tientallen en tientallen rijkelijk geïllustreerde reeksen voorhanden in
elke openbare bibliotheek. Zeer bruikbaar blijven de
Standaard Geschiedenis van de
Tweede Wereldoorlog in zes dikke delen (Antwerpen - Amsterdam,
Standaard Uitgeverij, 1978 2de druk) en de reeks
De Tweede Wereldoorlog van
uitgeverij Lekturama (Rotterdam, 1978), die niet minder dan 24 delen
telt. Je kunt die geïnteresseerde leerlingen of studenten, liefst
vrijwilligers, een scriptie laten maken die ze achteraf aan de klas
voorstellen (bijvoorbeeld met dia’s in PowerPoint of door gebruik te
maken van filmfragmenten, aan elkaar gelast door hun persoonlijke
commentaar).
In volgende meesterlijke historische roman vind je
eveneens een uitvoerige passage over Midway:
Herman Wouk,
Een tijd van oorlog, dl. 1. De afgrond, Amsterdam, De Boekerij,
1990, p. 245 e.v.
Jos Martens