Home      Magazine      Lesmateriaal      Toetsmateriaal      Vakinformatie 

Koude Oorlog en Enduring Understanding

Over welke kennis moeten leerlingen beschikken om de Koude Oorlog te kunnen begrijpen?

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

De Koude Oorlog

De Muur
 Een leerling die zich nog nooit heeft beziggehouden met de geschiedenis van de twintigste eeuw brengt een bezoek aan Berlijn. Samen met zijn Berlijnse gastheer loopt hij op een dag langs de East Side Gallery. Hij kan zich geen voorstelling maken van de zin van dit stuk muur langs de oevers van de Spree en vraagt zijn gastheer naar de betekenis. Oh, dat is een overblijfsel uit de tijd van de Koude Oorlog, toen Berlijn nog verdeeld was in een communistisch en een kapitalistisch deel. De regering van het oostelijke deel wilden, door een muur te bouwen, voorkomen dat er nog meer mensen van Oost- naar West-Berlijn zouden vluchten.

De Koude Oorlog
Zonder kennis van de context,  van de Koude Oorlog, zal dit antwoord de bezoeker waarschijnlijk erg weinig zeggen. De vraag is alleen welke kennis heeft hij nodig om de betekenis van de muur te kunnen begrijpen en om eventueel vervcolg vragen te kunnen stellen.

Juist deze vraag, de vraag naar het wezen van de Koude Oorlog, moet aan de basis staan van een lessenserie over de Koude Oorlog. En het antwoord moet richting geven aan de lesactiviteiten gericht op het verwerven van enduring understanding, duurzame en betekenisvolle kennis van, maar vooral inzicht in, het onderwerp. Kennis en begrip dus, die het de bezoeker aan het restant van de Muur mogelijk maakt betekenis te geven aan de (bouw van de ) muur of aan welke andere nieuwe gebeurtenis in het kader van de Koude Oorlog dan ook.

Bij 'enduring understanding' draait het om twee zaken. Het gaat om inzicht en begrip in een ontwikkeling of gebeurtenis en het gaat om de duurzaamheid van dat inzicht en begrip. Leerlingen moeten hun kennis van en inzicht in een ontwikkeling of gebeurtenis ook lang nadat deze in de les aan de orde is geweest nog wendbaar kunnen toepassen.

Het gaat, volgens Wiggins en McTigh, niet zozeer om het leren van kant en klare kennis, maar om kennis en vaardigheden als middel om vragenderwijs na te denken over de belangrijkste kwesties behorend bij een onderwerp. (Wiggings, McTigh, 2005,107).

Tussen 1945/47-1989 stonden twee wereldmachten, de democratische en kapitalistische V.S. en de totalitaire en communistische S.U., overal in de wereld vijandig tegenover elkaar. Beiden wilden het wereldtoneel domineren en beiden waren bang voor elkaar. Een politiek van indamming van de kant van de V.S. en het aanleggen van een bufferzone door de S.U., alsmede een grootschalige wapenwedloop was hiervan het gevolg. De leerlingen moeten inzicht hebben in het ontstaan van de Koude Oorlog en duidelijk kunnen maken hoe deze opdeling van de wereld in twee, elkaar vijandig gezinde, machtsblokken de internationale politiek in de tweede helft van de twintigste eeuw ingrijpend heeft beïnvloed.
Zij moeten kunnen aantonen dat zij inzicht hebben in  de machtspolitieke en ideologische aspecten van de Koude Oorlog.

Elementen van 'enduring understanding'

Hieronder worden de elementen van enduring understanding toegepast op de Koude Oorlog.

  • Uitleggen
    Leerlingen moeten kunnen uitleggen hoe de Koude Oorlog is ontstaan en hoe deze op hoofdlijnen is verlopen tussen 1945/47 en 1989. Centrale begrippen zijn daarbij invloedsseferen, containment, dominotheorie en wapenwedloop. Leerlingen kunnen het verloop van de Koude Oorlog aan de hand van een of meer voorbeelden uitleggen en hun kennis toepassen in nieuwe contexten. 

  • Interpreteren
    Bij interpretatie gaat het niet zozeer om uitleg, maar om begrip en betekenis verlening. Een goed verhaal biedt samenhangende kennis, betrekt de toehoorder bij het onderwerp en helpt betekenis te geven. Interpretatie vraagt om een constructivistische benadering. Als we vinden dat leerlingen hun eigen meningen/interpretaties moeten kunnen geven dan is het uiteraard contraproductief om hen kant en klare interpretaties voor te houden. Boeiende vragen hierbij kunnen zijn of de Koude Oorlog eerder een machtsconflict of een idelogisch conflict was, of de Koude Oorlog in 1917 of in 1945/47 begon en of de Koude Oorlog oorlog vermijdbaar was.

  • Toepassen
    Leerlingen moeten het geleerde effectief kunnen toepassen en eventueel wijzigen in nieuwe contexten. Dit betekent dat zij kennis moeten hebben van de wezenlijke elementen van de Koude Oorlog.

  • Perspectief wisseling
     Leerlingen moeten de Koude Oorlog zowel vanuit westers- als vanuit oosters perspectief kunnen uitleggen.

  • Empatie
    Leerlingen kunnen zich verplaatsen in meningen en opvattingen van mensen die ten tijde van de Koude Oorlog in het westen leefden, dan wel in door het communisme gedomineerde landen. Zij realiseren zich dat andere normen en waarden van invloed (kunnen) zijn op gedragingen van mensen.

  • Zelfkennis
    Leerlingen zijn zich bewust van hun eigen kennis, maar ook van gaten in hun kennis. Zij zijn zich ook bewust van hun vooroordelen en weten dat deze vooroordelen hun oordeelsvorming beïnvloeden.  

Need to know knowledge
De eerste vervolgvraag is an welke kennis er minimaal nodig is om betekenis te kunnen geven aan het begrip Koude Oorlog. Dit kun je de 'need to know knowledge' noemen.

Voor een goed begrip van de Koude Oorlog is het belangrijk dat leerlingen weten dat de machtsverhoudingen in de wereld in de loop van de twintigste eeuw drastisch veranderen. Nadat een paar eeuwen lang eerst de Spanjaarden en Portugezen en later de Engelsen en Fransen de wereld hadden gedomineerd, namen de Russen en Amerikanen deze dominantie in de twintigste eeuw over. Toch duurde het even voor dit zichtbaar werd. De Amerikanen gingen zich op het eind van de negentiende eeuw bemoeien met Azië en namen deel aan W.O.I. Ook Rusland nam deel aan W.O.I. Nadat deze oorlog echter trokken de Amerikanen zich terug op het Fortress America en concentreerden de Russen zich op de consolidatie van de revolutie in eigen land. De Tweede Wereldoorlog bracht hierin definitief verandering, Niet alleen in Europa, maar ook elders in de wereld gingen beide landen het politieke wereldtoneel domineren.

Om het ontstaan van de Koude Oorlog en de ontwikkelingen in de Koude Oorlog  te kunnen begrijpen en duiden moeten leerlingen kennis hebben van de naoorlogse geografische ontwikkelingen . Het zal duidelijk zijn dat historische kaarten hiervoor onontbeerlijk zijn. Een instructieles waarin de docent, bijvoorbeeld gebruik makend van een powerpoint presentatie, de leerlingen aan de hand van een aantal kaarten inzicht geeft in het ontstaan van de Koude Oorlog is waarschijnlijk de meest effectieve manier om deze context duidelijk te maken.

De Koude Oorlog kan door leerlingen niet begrepen worden zonder (basis)kennis van het communisme en de Russische Revolutie. 

Nice to know Knowledge
Vervolgens kun je nog de vraag stellen welke informatie kan helpen om een en ander te illustreren of te verduidelijk of wat zou kunnen helpen om de leerlingen voor het onderwerp te motiveren. Dit kun je de 'nice to know knowledge'noemen.

Essential Questions
Als je de leerlingen wilt prikkelen of uitdagen om stelling te nemen of the filosoferen over het onderwerp, als je hen er kritisch over wilt laten nadenken kun je één of meer essential questions formuleren.

Een 'essential question' is een reflectievraag die gesteld wordt aan het begin van een thema en waarop leerlingen mogelijk gedurende, maar in ieder geval op het eind van het thema in groepjes of met de hele klas reflecteren. Belangrijkste doel van een 'essential question'  is het denken van leerlingen te stimuleren. Het zijn vragen die oproepen tot onderzoek en die eerder meer vragen oproepen, dan kant en klare antwoorden verlangen. 

  • Begon de Koude Oorlog in 1917 of in 1947?

  • Was de Koude Oorlog een machtsconflict of een ideologisch conflict?

  • Was de Koude Oorlog een absurditeit (= dwaasheid, idiotie, ongerijmdheid, onzinnigheid)?

Mogelijke lesactiviteiten

Onderbouw voortgezet onderwijs

  • De Koude Oorlog
    Een opdracht over de Koude Oorlog waarin de begrippen angst en macht centraal staan

Tweede fase voortgezet onderwijs 

  • De muur
    In deze opdracht onderzoeken de leerlingen de vraag of de Berlijnse muur een belangrijk historisch monument was.

  • De Koude oorlog 1
    Een opdracht over de Koude Oorlog waarin de begrippen angst en macht centraal staan

  • De Koude Oorlog 2
    Een serie onderzoeksopdrachten over de Koude Oorlog waaruit de docent een keuze kan maken. 

Nice to know

Leeractiviteiten

  • Enola Gay
    Leerlingen beoordelen vanuit verschillende perspectieven het historisch belang van het werpen van de eerste atoombom

  • Inval in Hongarije

Powerpoints

Bij een introductie op de Koude Oorlog kunt u gebruik maken van een van onderstaande powerpoint presentaties:

Filmpjes

 

 Enduring Understanding


Copyright:  Albert van der Kaap, 2011