Het lam Gods

Van Eyck schilderde dit veelluik (polyptiek) met twaalf panelen in opdracht van Jodocus Vyd. Het magistrale altaarstuk 'Het Lam Gods' is de vertolking van het ultieme christelijke levensdoel: 'God zien van aangezicht tot aangezicht'. Dat is het uitgangspunt van de dvd die door onderzoekers van de Universiteit Gent is gemaakt. De sleutel tot die interpretatie zijn de woorden die in rode inkt in het opengeslagen boek op het middendeel van het gesloten veelluik te lezen zijn: 'De Visione Dei'. Of: 'Het zien van God'.

Gesloten luiken
Bovenste rij, vlnr: de profeet Zacharia, Sibille van Erythreia, Sibille van Cumae, de profeet Micha. Een sibille (ook: sibylle) was in de oudheid een in extase verkerende vrouw die profetiën uitsprak. In de beeldende kunst wordt de sibille van Erythreia (een plaats in Griekenland) vaak gebruikt als symbool voor Azië, en die van Cumae (bij het huidige Napels) voor Europa. De Sibyllijnse boeken zijn (o.a.) een verzameling geschriften van een joods-Egyptisch auteur waarin het monotheïsme werd gepropageerd.

Middelste rij: de aartsengel Gabriël vertelt Maria dat zij de uitverkorene is. Maria schrikt maar aanvaardt haar taak. De setting lijkt eerder op het 15e-eeuwse Gent dan op Nazareth in het jaar nul: een straat en een lavabo.

Onderste rij, vlnr: Jodocus Vyd (de opdrachtgever), Johannes de Doper, Johannes de Evangelist, Isabelle Borluut (de vrouw van Vyd).

Open luiken
bovenste rij (de hemel), vlnr: Adam; een groep zingende engelen; Maria; God uitgebeeld als Jezus op zijn hemeltroon; Johannes de Doper; een groep muziek makende engelen; Eva.

onderste rij, vlnr: de rechtvaardige rechters (replica van het in 1934 gestolen paneel); ridders van Christus (kruisvaarders); de verering van het Lam Gods; een groep kluizenaars; een kleine stoet pelgrims.

De blote Adam en Eva zijn voorzover bekend de eerste 'naakten' in de Vlaamse schilderkunst. Let op de rechtervoet van Adam: het lijkt alsof hij uit het schilderij stapt. Het trio Maria - God/Jezus - Johannes wordt aangeduid als Deesis, een oud Byzantijns thema.

De aanbidding van het lam Gods
Het uit zijn hals bloedende lam is een symbool: het stelt Jezus voor die zijn leven offert om de mensheid van zijn zonden te verlossen. Net als bij de kruisiging van Christus stromen allerlei lieden toe om het schouwspel te aanschouwen. Het bloed van het lam (=onschuld) vloeit in een wijnkelk: dit maakt duidelijk waar de wijn die tijdens kerkdiensten gedronken wordt, symbool voor staat. De term Lam Gods komt ook voor in de bijbel, Joh. 1:29: Des anderen daags zag Johannes [de Doper] Jezus tot zich komende, en zeide: Zie het Lam Gods, Dat de zonde der wereld wegneemt! Verderop, in de Openbaring van Johannes [de Evangelist], speelt het lam een centrale rol.

Bron: Bijbel en kunst

Noot

In juni 2018 werden de resultaten van een grondige restauratie van het schilderij gepresenteerd. O.a. is de overschildering van het lam verwijderd, waaronder een heel ander lam tevoorschijn kwam.