Histoforum

    Bloed en bloemen    

Bloed en bloemen (In Search of the Aztecs)

BBC (1999) - DVD 2009 - Engels, Nederlandse ondertiteling - duur: 49 minuten.
Genre: gedramatiseerde documentaire.
Waardering: ****/4 

Dit is de beste introductie ooit op de Azteken en hun cultuur. Geschiedenis, religie, staatkundige organisatie, geografische omstandigheden… zowat alle mogelijke aspecten komen aan bod in deze documentaire, door middel van nagespeelde scènes, hedendaagse beelden, archeologische vondsten gecombineerd met zeer diverse Azteekse pre- en postcolumbiaanse codices, commentaar en duiding van experts, computeranimaties van het ceremoniële plein met de grote dubbeltempel, maquettes van de markt van Tlatelolco (weer afgewisseld met beelden van hedendaagse markten), poëzie in het Nahuatl (ingeleid door de beroemde hedendaagse auteur Carlos Fuentes) en hedendaagse Nahua-sprekende Indio’s in de buurt van de hoofdstad… Ongetwijfeld vergeet ik nog wel een en ander.



Moctecuzoma Xocoyotzin, 'Hij die zich Gebieder maakt door zijn Toorn, De Jongere', tlatoani van 1502 tot 1520. Dit is geen portret. De Azteken kenden de portretkunst niet. Ze beeldden archetypische menselijke trekken uit, waar ze dan schrifttekens aan toevoegden.

Zijn naamglief staat achter zijn hoofd. Het driehoekje in turkoois is zijn diadeem als heerser. Voor hem een rond schild met bovenaan een atlatl (speerwerper); door het schild: werppijlen. Samen vormen zij het begrip en chimalli en mitl, schild en pijlen = oorlog. De rest van de pagina is gevuld met de veroveringen van Moctezuma, telkens de naamglief van een plaats, gevolgd door een tempel waarvan het rieten dak in brand staat (rookwolkjes).

Achter hem een jaarkalender. Aan de datum 2 - Riet is een horizontaal plankje verbonden met een verticale vuurboog en rookwolkjes: dit is het boren van het Nieuwe Vuur.

Onderaan is de kalender onvoltooid gelaten, niet ingekleurd, namelijk de jaren 1-Riet (Acatl) = 1519, aankomst van Cortés, 2-Tecpatl (Vuurstenen Mes) en 3-Calli (Huis) =1521, inname van Tenochtitlan, het einde. Merk dat een Spaanse klerk de plaatsnamen heeft ingevuld in ons alfabet, wat identificatie mogelijk maakte.

Uit: Codex Mendoza

Dit is verantwoorde vulgarisatie op hoog niveau! Geheel volgens de doelstelling geeft de off screen commentator slechts een minimum ‘vreemde namen’ of identificatie van codices enz. Verdedigbaar, maar nogal hinderlijk als je meer concrete details wil weten. 


 
Ceremonieel centrum. Maquette in het Nationaal Museum, Mexico. Centraal achteraan: de dubbeltempel, links gewijd aan de regengod Tlaloc, rechts de zonne- en oorlogsgod Huizilopochtli (Linkshandige, of Blauwe of Zuidelijke Kolibrie).

Let op de oriëntatie: vergelijk met Egyptische tempels, zonsopgang tussen de pylonen, hier tussen de twee tempels. De dubbeltempel weerspiegelt bovendien de twee hoogste vulkanen van de Vallei van Mexico: de Ixtaccihuatl (Liggende Vrouw, 5230 m) en de Popocatépetl (Rokende Berg, 5426 m) 

Bleek dat de tempel laag na laag was opgebouwd, in niet minder dan 13 fasen. De onderste, oudste tempel was gedeeltelijk bewaard omdat hij in de moerassige grond was weggezonken. In het jaar Chicuei Acatl (8-Riet = 1487) werd de inhuldiging gevierd van de laatste uitbreiding van de Templo Mayor door Ahuitzotl (Water - Otter). Hierbij werden gedurende verschillende dagen 20.000 mensen geofferd. De resultaten van het gedetailleerde bodemonderzoek in de Tempel van de Adelaarkrijgers (nabij de Templo Mayor) werpen een licht op de omvang van de mensenoffers, die hier trouwens zonder enige sensatiezucht een aantal keren geduid worden door Carlos Fuentes en in hun tijdskader geplaatst. Nezahualpilli, Hongerige (= vastende) Prins (1464 - 1515), heerser van het met Tenochtitlan verbonden Texcoco, de zoon van de grootste dichter en ziener uit de voor-Spaanse periode Nezahualcoyotl, Hongerige Prairiewolf (1402 - 1472) had net als zijn vader gewaarschuwd dat de overdaad van bloedoffers de gramschap van de goden zou oproepen.


 
Gedenksteen met daarop de datum 8-Riet, inhuldiging van de herbouwde Templo Mayor.


  
Ahuitzotl (Water - Otter), de 8ste heerser (van 1486 tot 1502), voorganger van Moctezuma.  

De Templo Mayor, herhaalde het Azteekse wereldbeeld in architectuur en in het klein, zoals dat eveneens het geval was bij Teotihuacan, de verlaten oude heilige stad “waar de mensen tot goden werden”, ongeveer 60 km ten noorden van Tenochtitlan en tegenwoordig een toeristische trekpleister van eerste orde.

Bij het bezoek aan Teotihuacan krijgen we de scheppingsmythen van de Vijfde Zon verteld. Voor die van de stichting van Tenochtitlan geeft de commentator de correcte versie van de arend op de cactus, zonder de slang in zijn snavel! Het huidige wapenschild van Mexico, met de slang berust op een aanpassing van na de verovering door de Spanjaarden.

De documentaire eindigt met de hedendaagse Nahua’s en het bicultureel onderwijs (Spaans - inheemse taal), waarmee de Mexicaanse regering zo graag pronkt. Jaren geleden hebben zowel Amnesty International als andere mensenrechtenorganisaties dit afgedaan als voornamelijk ‘window dressing’ dat weinig verandert aan een zeer algemene discriminatie van de Indio’s. Hoeft het gezegd dat deze opmerking in de uitzending niet voorkomt?

Voor de rest loopt de DVD sterk parallel met Moctezuma. Aztec Ruler dat op deze site besproken is. Voor uitleg over godsdienst en mensoffers verwijzen we naar die recensie. Voor projectie in de les valt Bloed en bloemen verweg te verkiezen; de DVD zal ook gemakkelijker te vinden zijn dan Moctezuma. Aztec Ruler.

Regelmatig zie je de Spaanse conquistadores van Cortés optreden Het is niet de bedoeling spijkers op laag water te zoeken. Maar toch een kleine kritische noot: hun wapenrustingen en vooral de helmen zijn die van op de muurschilderingen van Diego Rivera, die van de Spaanse tercios van omstreeks 1550. Dit is dezelfde foute beeldvorming als de harnassen van de Romeinse soldaten bij Asterix, die dateren van 100 jaar later.

Tips voor didactische verwerking

De Meso-Amerikaanse culturen van Maya en Azteken fascineren veel leerlingen, maar komen in de leerstof noodgedwongen zeer beperkt aan bod. Toch zitten er heel wat mogelijkheden in voor didactische verwerking, afhankelijk van het schoolboek, de tijd die je aan het onderwerp wil of kunt besteden, of je al dan niet vakoverschrijdend kunt werken met bijvoorbeeld je collega Nederlands (en/of aardrijkskunde). 

Voorbeeld: Leereenheid rond Azteken of Maya via historische roman 

- In een 4de jaar hebben we in het verleden met collega’s uit verschillende scholen gewerkt vanuit de lessen Nederlands en de roman De hel bestaat van Willy Spillebeen. Een collega vulde de les aan met enkele fragmenten uit Willy Spillebeen, Cortés of De Val. In zijn geheel is dit laatste boek eerder geschikt voor de hoogste jaren voortgezet onderwijs. Op deze website en die van de VVLG vind je uitvoerig lesmateriaal. (Url: onder, bij Romans.)

Leerlingen lazen ofwel het hele boek klassikaal ofwel in complementaire groepjes, waarbij de anderen andere historische romans lazen. In beide gevallen was er een scriptie of mondelinge voorstelling voorzien, waarbij de groepsleden afbeeldingen projecteerden.

Minder leerling-actief, maar eveneens gesmaakt is de projectie van een der National Geographic films. Bij de uitvoerige web-recenties tref je telkens heel wat materiaal.

Wat ook kan (maar we nog niet hebben uitgetest): enkele fragmenten uit de film Apocalypto. Bij de uitvoerige recensie van deze film, url hieronder, vind je o.a. een voorstel voor keuzefragmenten. Persoonlijk zou ik de film nooit in zijn geheel vertonen, wegens o.m. te gruwelijk. Indien je weinig ervaring hebt met deze werkwijze, dan loont het de moeite om eerst het artikel Gelezen Tijd door te nemen op Histoforum Didactiek (2009) en contact op te nemen met de collega Nederlands. Wie weinig tijd heeft en niet vakoverschrijdend kan werken, kan de webquest gebruiken Cortés en de Azteken. In een 5de en 6de jaar is dezelfde werkwijze gevolgd via Cortés of De Val. 

Andere websites

Joos de Rijcke-site, Knop: “Eeuw Joos”, bovenste sectie, vooral: “De grote namen van de conquista”: Pedro de Gante, de Sahagun, Las casas.

Website Instituut voor Amerikanistiek; Bijdragen en links.

Romans 

Willy Spillebeen, De hel bestaat, Antwerpen, Houtekiet, 1996, 7de druk (1ste druk: 1984), 165 blz. Zeer uitvoerige didactische tips.  

Willy Spillebeen, Cortés of De Val, Antwerpen, Hadewijch, 1987, 291 blz. - 2de druk: Antwerpen, De Gulden Engel, 1994. Zeer uitvoerige didactische uitwerking.  

Ruud van Akkeren, De Dans van de Trom. Een Maya-ritueel, Schoorl, Uitg. Conserve, 2006, 403 blz.
 

Films en documentaires

Apocalypto (speelfilm 2007). (Over de Maya). Zie uitvoerige bespreking en didactische tips met keuze van fragmenten

Het verloren rijk van de Maya’s (documentaire)  

Cracking the Maya Code (documentaire)  

Moctezuma. Aztec Ruler - (documentaire 2009) - DVD -45 minuten, Engels, geen onderschriften - Extra fotogalerij.  

Bloed en bloemen (In Search of the Aztecs) gedramatiseerde documentaire - BBC (1999) - dvd 2009 - Engels, Nederlandse ondertiteling - duur: 49 minuten.

 
Aanbevolen lectuur

Benardino de Sahagún en zijn encyclopedie van een verwoeste cultuur.

Van Zantwijk, R. (redactie), De oorlog tegen de goden. Azteekse kronieken over de Spaanse verovering, Amsterdam, Meulenhoff, 1992. (zie de link bij het artikel over de Sahagún.)

Van Zantwijk, R., ‘Met mij is de zon opgegaan’. De levensloop van Tlacayelel (1398-1478), de stichter van het Azteekse Rijk, Amsterdam, Prometheus, 1992.

Fuentes, C, De Spaanse erfenis. Vijf eeuwen Spaanse invloeden in Latijns Amerika, De Haan, Teleac, 1992. 

Matos Moctezuma, E., Solis Olgun, F. e.a.

Aztecs, Tentoonstellingspublicatie Londen, The Royal Academy of Arts, 2002, 520 blz.

Leyenaar, T., Van Zantwijk, R., Solis, F. e.a., Kunstschatten uit het Oude Mexico. Een goddelijke reis, Tentoonstellingscatalogus, Amsterdam, Nieuwe Kerk, 2002.
 

November 2010, Jos Martens 


     
 

Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum

Google
Search WWW Search histoforum.digischool.nl