Histoforum
Bloed en bloemen (In Search of the Aztecs)
BBC (1999) - DVD 2009 - Engels, Nederlandse ondertiteling - duur: 49
minuten.
Genre: gedramatiseerde documentaire.
Waardering: ****/4
Dit is de beste introductie ooit op de Azteken en hun cultuur.
Geschiedenis, religie, staatkundige organisatie, geografische
omstandigheden… zowat alle mogelijke aspecten komen aan bod in deze
documentaire, door middel van nagespeelde scènes, hedendaagse beelden,
archeologische vondsten gecombineerd met zeer diverse Azteekse pre- en
postcolumbiaanse codices, commentaar en duiding van experts,
computeranimaties van het ceremoniële plein met de grote dubbeltempel,
maquettes van de markt van Tlatelolco (weer afgewisseld met beelden van
hedendaagse markten), poëzie in het Nahuatl (ingeleid door de beroemde
hedendaagse auteur Carlos Fuentes) en hedendaagse Nahua-sprekende
Indio’s in de buurt van de hoofdstad… Ongetwijfeld vergeet ik nog wel
een en ander.
Moctecuzoma Xocoyotzin, 'Hij die zich Gebieder maakt door zijn Toorn, De
Jongere', tlatoani van 1502 tot 1520. Dit is geen portret. De Azteken
kenden de portretkunst niet. Ze beeldden archetypische menselijke
trekken uit, waar ze dan schrifttekens aan toevoegden.
Zijn naamglief staat achter zijn hoofd. Het driehoekje in turkoois is
zijn diadeem als heerser. Voor hem een rond schild met bovenaan een
atlatl (speerwerper); door het schild: werppijlen. Samen vormen zij het
begrip en chimalli en mitl, schild en pijlen = oorlog. De rest van de
pagina is gevuld met de veroveringen van Moctezuma, telkens de naamglief
van een plaats, gevolgd door een tempel waarvan het rieten dak in brand
staat (rookwolkjes).
Achter hem een jaarkalender. Aan de datum 2 - Riet is een horizontaal
plankje verbonden met een verticale vuurboog en rookwolkjes: dit is het
boren van het Nieuwe Vuur.
Onderaan is de kalender onvoltooid gelaten, niet ingekleurd, namelijk de
jaren 1-Riet (Acatl) = 1519, aankomst van Cortés, 2-Tecpatl (Vuurstenen
Mes) en 3-Calli (Huis) =1521, inname van Tenochtitlan, het einde. Merk
dat een Spaanse klerk de plaatsnamen heeft ingevuld in ons alfabet, wat
identificatie mogelijk maakte.
Uit: Codex Mendoza
Dit is verantwoorde vulgarisatie op hoog niveau! Geheel volgens de
doelstelling geeft de off screen commentator slechts een minimum
‘vreemde namen’ of identificatie van codices enz. Verdedigbaar, maar
nogal hinderlijk als je meer concrete details wil weten.
Ceremonieel centrum. Maquette in het Nationaal Museum, Mexico. Centraal
achteraan: de dubbeltempel, links gewijd aan de regengod Tlaloc, rechts
de zonne- en oorlogsgod Huizilopochtli (Linkshandige, of Blauwe of
Zuidelijke Kolibrie).
Let op de oriëntatie: vergelijk met Egyptische tempels, zonsopgang
tussen de pylonen, hier tussen de twee tempels. De dubbeltempel
weerspiegelt bovendien de twee hoogste vulkanen van de Vallei van
Mexico: de Ixtaccihuatl (Liggende Vrouw, 5230 m) en de Popocatépetl
(Rokende Berg, 5426 m)
Bleek dat de tempel laag na laag was opgebouwd, in niet minder dan 13
fasen. De onderste, oudste tempel was gedeeltelijk bewaard omdat hij in
de moerassige grond was weggezonken. In het jaar Chicuei Acatl (8-Riet =
1487) werd de inhuldiging gevierd van de laatste uitbreiding van de
Templo Mayor door Ahuitzotl (Water - Otter). Hierbij werden gedurende
verschillende dagen 20.000 mensen geofferd. De resultaten van het
gedetailleerde bodemonderzoek in de Tempel van de Adelaarkrijgers (nabij
de Templo Mayor) werpen een licht op de omvang van de mensenoffers, die
hier trouwens zonder enige sensatiezucht een aantal keren geduid worden
door Carlos Fuentes en in hun tijdskader geplaatst. Nezahualpilli,
Hongerige (= vastende) Prins (1464 - 1515), heerser van het met
Tenochtitlan verbonden Texcoco, de zoon van de grootste dichter en
ziener uit de voor-Spaanse periode Nezahualcoyotl, Hongerige Prairiewolf
(1402 - 1472) had net als zijn vader gewaarschuwd dat de overdaad van
bloedoffers de gramschap van de goden zou oproepen.
Gedenksteen met daarop de datum 8-Riet, inhuldiging van de herbouwde
Templo Mayor.
Ahuitzotl (Water - Otter), de 8ste heerser (van 1486 tot 1502),
voorganger van Moctezuma.
De Templo Mayor, herhaalde het Azteekse wereldbeeld in architectuur en
in het klein, zoals dat eveneens het geval was bij Teotihuacan, de
verlaten oude heilige stad “waar de mensen tot goden werden”, ongeveer
60 km ten noorden van Tenochtitlan en tegenwoordig een toeristische
trekpleister van eerste orde.
Bij het bezoek aan Teotihuacan krijgen we de scheppingsmythen van de
Vijfde Zon verteld. Voor die van de stichting van Tenochtitlan geeft de
commentator de correcte versie van de arend op de cactus, zonder de
slang in zijn snavel! Het huidige wapenschild van Mexico, met de slang
berust op een aanpassing van na de verovering door de Spanjaarden.
De documentaire eindigt met de hedendaagse Nahua’s en het bicultureel
onderwijs (Spaans - inheemse taal), waarmee de Mexicaanse regering zo
graag pronkt. Jaren geleden hebben zowel Amnesty International als
andere mensenrechtenorganisaties dit afgedaan als voornamelijk ‘window
dressing’ dat weinig verandert aan een zeer algemene discriminatie van
de Indio’s. Hoeft het gezegd dat deze opmerking in de uitzending niet
voorkomt?
Voor de rest loopt de DVD sterk parallel met
Moctezuma. Aztec Ruler
dat op deze site besproken is. Voor uitleg over godsdienst en mensoffers
verwijzen we naar die recensie. Voor projectie in de les valt Bloed en
bloemen verweg te verkiezen; de DVD zal ook gemakkelijker te vinden zijn
dan Moctezuma. Aztec Ruler.
Regelmatig zie je de Spaanse conquistadores van Cortés optreden Het is
niet de bedoeling spijkers op laag water te zoeken. Maar toch een kleine
kritische noot: hun wapenrustingen en vooral de helmen zijn die van op
de muurschilderingen van Diego Rivera, die van de Spaanse tercios van
omstreeks 1550. Dit is dezelfde foute beeldvorming als de harnassen van
de Romeinse soldaten bij Asterix, die dateren van 100 jaar later.
Tips voor didactische verwerking
De Meso-Amerikaanse culturen van Maya en Azteken fascineren veel
leerlingen, maar komen in de leerstof noodgedwongen zeer beperkt aan
bod. Toch zitten er heel wat mogelijkheden in voor didactische
verwerking, afhankelijk van het schoolboek, de tijd die je aan het
onderwerp wil of kunt besteden, of je al dan niet vakoverschrijdend kunt
werken met bijvoorbeeld je collega Nederlands (en/of aardrijkskunde).
Voorbeeld: Leereenheid rond Azteken of Maya via historische roman
- In een 4de jaar hebben we in het verleden met collega’s uit
verschillende scholen gewerkt vanuit de lessen Nederlands en de roman De
hel bestaat van Willy Spillebeen. Een collega vulde de les aan met
enkele fragmenten uit Willy Spillebeen, Cortés of De Val. In zijn geheel
is dit laatste boek eerder geschikt voor de hoogste jaren voortgezet
onderwijs. Op deze website en die van de VVLG vind je uitvoerig
lesmateriaal. (Url: onder, bij Romans.)
Leerlingen lazen ofwel het hele boek klassikaal ofwel in complementaire
groepjes, waarbij de anderen andere historische romans lazen. In beide
gevallen was er een scriptie of mondelinge voorstelling voorzien,
waarbij de groepsleden afbeeldingen projecteerden.
Minder leerling-actief, maar eveneens gesmaakt is de projectie van een
der National Geographic films. Bij de uitvoerige web-recenties tref je
telkens heel wat materiaal.
Wat ook kan (maar we nog niet hebben uitgetest): enkele fragmenten uit
de film Apocalypto. Bij de uitvoerige recensie van deze film, url
hieronder, vind je o.a. een voorstel voor keuzefragmenten. Persoonlijk
zou ik de film nooit in zijn geheel vertonen, wegens o.m. te gruwelijk.
Indien je weinig ervaring hebt met deze werkwijze, dan loont het de
moeite om eerst het artikel
Gelezen Tijd door te nemen op Histoforum
Didactiek (2009) en contact op te nemen met de collega Nederlands. Wie
weinig tijd heeft en niet vakoverschrijdend kan werken, kan de webquest
gebruiken Cortés en de Azteken. In een 5de en 6de jaar is dezelfde
werkwijze gevolgd via Cortés of De Val.
Andere
websites
Joos de Rijcke-site, Knop: “Eeuw Joos”, bovenste sectie, vooral: “De grote namen van de conquista”: Pedro de Gante, de Sahagun, Las casas.
Website Instituut voor Amerikanistiek; Bijdragen en links.
Romans
Ruud van Akkeren,
De Dans van de Trom. Een Maya-ritueel, Schoorl, Uitg.
Conserve, 2006, 403
blz.
Films en
documentaires
Apocalypto (speelfilm 2007). (Over de Maya). Zie uitvoerige
bespreking en didactische tips met keuze van fragmenten
Het verloren rijk van de Maya’s
(documentaire)
Cracking the Maya Code
(documentaire)
Moctezuma. Aztec Ruler - (documentaire
2009) - DVD -45 minuten, Engels, geen onderschriften - Extra
fotogalerij.
Bloed en
Aanbevolen lectuur
Benardino de Sahagún en zijn encyclopedie van een verwoeste cultuur.
Van Zantwijk, R. (redactie),
De oorlog tegen de goden.
Azteekse kronieken over de Spaanse verovering, Amsterdam,
Meulenhoff, 1992. (zie de link bij het artikel over de Sahagún.)
Van Zantwijk, R.,
‘Met mij is de zon opgegaan’. De
levensloop van Tlacayelel (1398-1478), de stichter van het Azteekse Rijk,
Amsterdam, Prometheus, 1992.
Fuentes, C, De
Spaanse erfenis. Vijf eeuwen Spaanse invloeden in Latijns Amerika,
De Haan, Teleac, 1992.
Matos Moctezuma,
Aztecs,
Tentoonstellingspublicatie Londen, The Royal Academy of Arts, 2002, 520
blz.
Leyenaar, T., Van Zantwijk,
R., Solis, F. e.a.,
Kunstschatten uit het Oude Mexico. Een goddelijke reis,
Tentoonstellingscatalogus, Amsterdam, Nieuwe Kerk, 2002.
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum