Hoe wij kijken : met gelovige ogen

Jos Martens

De serie is een vervolg op de legendarische reeks ‘Civilisation’ uit 1969 van kunsthistoricus Kenneth Clark.
Het boek is gebaseerd op twee cumulatieve uitzendingen gepresenteerd door Mary Beard: aflevering 2. How do we look en 4. The eye of Faith. Aflevering twee is uitvoerig besproken in de recensie van de reeks, dus daarover kan ik zeer kort zijn; deel vier niet, omdat ik toen dit boek nog niet had kunnen lezen.

Mary Beard start haar tocht doorheen de eeuwen in Tabasco, Mexico, bij een van de gigantische Olmec hoofden, pas opgegraven in 1939, behorend tot de oudste en laatst ontdekte cultuur van Meso-Amerika.
Zij gaat na in de Egyptische, Griekse en Romeinse kunst hoe de mens zichzelf ziet en wat het verband is tussen kunst en religie. Dit verband diept zij uit in het tweede deel van haar boek (gebaseerd dus op aflevering 4).
De manier waarop het menselijk lichaam wordt vormgegeven, zowel in steen of brons als geschilderd, zegt iets over de maker, de opdrachtgever en de kijker. Wat wij als moderne kunstliefhebbers graag zien als universele creativiteit, diende oorspronkelijk heel andere doelen, die soms niet meer te doorgronden zijn. Vaak worden andere culturen daarbij gewaardeerd vanuit een westers normenkader, dat ons eeuwenlang is ingeprent. Dit geldt nog nadrukkelijker voor religieuze thema's.

Hoe schitterend de uitzendingen ook mogen zijn qua beelden en commentaar, een boek als dit heeft toch zijn eigen waarde, zijn eigen nut, hoewel ik het zou plaatsen na het bekijken en zo mogelijk herbekijken van de betreffende uitzending. De illustraties zijn dan niet veel meer dan een mnemotechnisch hulpmiddel. De meerwaarde ligt in een beredeneerde literatuuropgave, een overzicht van locaties waar de kunstschatten en gebouwen te zien zijn, een tijdlijn en vooral een register.

Een andere benadering van hetzelfde onderwerp:

Receptie van de klassieke kunst.

Boorstin, Daniel, De ontdekkers. De zoektocht van de mens naar zichzelf en zijn wereld, Brussel-Amsterdam, Elsevier, 1987.

MacGregor, Neil, Leven met goden. 40.000 jaar volkeren, objecten en religie, Amsterdam, Hollands Diep, 2018, 539 blz. – ook als e-boek.

Vermeersch, Marc, (2008) Geschiedenis van de mens, dl. 1 – over voorouderverering als oudste religie.

Op YouTube staan een aantal filmpjes met fragmenten. Civilisations ingeven in zoekfunctie. Bij dit boek hoort What are the worshippers worshipping?  - duur: 9,45 minuten. Engels: automatisch gegenereerde ondertitel.

Jos Martens september 2020